Tổng quan nghiên cứu

Nghèo đói, đặc biệt là nghèo đa chiều, vẫn là một trong những thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Theo ước tính, trong giai đoạn 2018-2020, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã có 2.238 hộ thoát nghèo, với tỷ lệ giảm nghèo bình quân khoảng 2,4% mỗi năm. Tuy nhiên, khi áp dụng cách tiếp cận đa chiều trong quản lý giảm nghèo, địa phương này vẫn còn nhiều khó khăn và bất cập, đặc biệt trong việc đo lường và đáp ứng các nhu cầu thiết yếu về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và tiếp cận thông tin.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý giảm nghèo theo cách tiếp cận đa chiều trên địa bàn huyện Phú Lương trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này, góp phần giảm tỷ lệ nghèo đa chiều và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã có tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao nhất là Phú Đô, Yên Ninh và Yên Trạch, sử dụng số liệu điều tra năm 2021 và số liệu thứ cấp giai đoạn 2018-2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách giảm nghèo bền vững, đồng thời góp phần nâng cao năng lực quản lý của các cấp chính quyền địa phương, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội toàn diện và công bằng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết nghèo đa chiều và lý thuyết quản lý công tác giảm nghèo. Lý thuyết nghèo đa chiều được phát triển từ chỉ số Multidimensional Poverty Index (MPI) của Đại học Oxford và UNDP, bao gồm 5 chiều chính: y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và vệ sinh, tiếp cận thông tin, với 10 chỉ số đo lường cụ thể như trình độ giáo dục người lớn, tình trạng đi học của trẻ em, tiếp cận dịch vụ y tế, bảo hiểm y tế, chất lượng nhà ở, diện tích nhà ở bình quân đầu người, nguồn nước sinh hoạt, hố xí hợp vệ sinh, sử dụng dịch vụ viễn thông và tài sản phục vụ tiếp cận thông tin.

Lý thuyết quản lý giảm nghèo theo cách tiếp cận đa chiều nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức triển khai, kiểm tra, giám sát và đánh giá công tác giảm nghèo, đồng thời phối hợp với các tổ chức xã hội và cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: nghèo đa chiều, quản lý giảm nghèo đa chiều và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý giảm nghèo (cơ chế chính sách, bộ máy tổ chức, năng lực cán bộ và ý thức của người dân).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của huyện Phú Lương, các văn bản pháp luật và các tài liệu nghiên cứu liên quan giai đoạn 2018-2020. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát 310 hộ nghèo và cận nghèo tại 3 xã Phú Đô, Yên Ninh và Yên Trạch, cùng 70 cán bộ quản lý nhà nước cấp huyện và xã, tổng cộng 380 phiếu khảo sát.

Phương pháp chọn mẫu điểm được áp dụng với công thức Slovin để đảm bảo tính đại diện và độ chính xác. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh, với các công cụ xử lý dữ liệu bằng phần mềm Excel. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo theo thu nhập, tỷ lệ nghèo đa chiều, mức độ thực hiện công tác quản lý giảm nghèo và các nhân tố ảnh hưởng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo đa chiều còn cao: Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều tại 3 xã khảo sát chiếm khoảng 15-20%, trong khi tỷ lệ hộ cận nghèo đa chiều chiếm khoảng 25%. Tỷ lệ thiếu hụt về y tế và giáo dục là hai chiều có tỷ lệ thiếu hụt cao nhất, lần lượt khoảng 30% và 28% hộ gia đình.

  2. Hiệu quả công tác quản lý giảm nghèo đa chiều còn hạn chế: Chỉ khoảng 65% kế hoạch giảm nghèo được xây dựng phù hợp với đặc điểm địa phương và được triển khai đầy đủ. Công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá thực hiện kế hoạch chỉ đạt mức trung bình với 60% cán bộ đánh giá tích cực.

  3. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý giảm nghèo: Cơ chế chính sách được đánh giá là nhân tố quan trọng nhất với mức độ ảnh hưởng 4,2/5 theo thang Likert. Bộ máy tổ chức và năng lực cán bộ có mức độ ảnh hưởng lần lượt là 3,8 và 3,9. Ý thức phấn đấu vươn lên của hộ nghèo được đánh giá thấp hơn, khoảng 3,5.

  4. Nguồn lực đầu tư và phối hợp liên ngành còn hạn chế: Tổng vốn đầu tư thực hiện các chính sách giảm nghèo trên địa bàn chưa đáp ứng đủ nhu cầu, với tỷ lệ giải ngân đạt khoảng 70%. Sự phối hợp giữa các ngành và địa phương trong công tác giảm nghèo đa chiều còn thiếu đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc chuyển đổi phương pháp đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều còn mới mẻ, dẫn đến khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện phù hợp. So với một số địa phương khác như huyện Định Hóa và Võ Nhai, Phú Lương còn thiếu sự chủ động trong phân cấp và huy động nguồn lực, cũng như chưa phát huy tối đa vai trò của cộng đồng và doanh nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản theo từng chiều, bảng so sánh mức độ thực hiện kế hoạch giảm nghèo giữa các xã, và biểu đồ tròn phân bổ các nhân tố ảnh hưởng theo đánh giá của cán bộ quản lý.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao năng lực bộ máy tổ chức và tăng cường nhận thức, ý thức tự lực của người nghèo để đạt được mục tiêu giảm nghèo bền vững theo cách tiếp cận đa chiều.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế chính sách giảm nghèo đa chiều: Cần xây dựng và ban hành các chính sách hỗ trợ đa dạng, linh hoạt, phù hợp với đặc điểm vùng miền, đặc biệt chú trọng các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở và nước sạch. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, do UBND tỉnh và các sở ngành chủ trì.

  2. Tăng cường năng lực bộ máy tổ chức và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng chuyên môn và nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác giảm nghèo, đặc biệt là cán bộ cấp xã. Đề xuất thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Nội vụ phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội thực hiện.

  3. Nâng cao nhận thức và ý thức phấn đấu của hộ nghèo: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân nâng cao ý thức tự lực, tự cường, tránh tư tưởng ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Thời gian triển khai liên tục, do các cấp chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội đảm nhiệm.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và huy động nguồn lực: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp trong công tác giảm nghèo, đồng thời huy động các nguồn lực tài chính, kỹ thuật để hỗ trợ người nghèo phát triển sản xuất và tiếp cận dịch vụ xã hội. Thời gian thực hiện trong 3 năm, do UBND huyện và các phòng ban liên quan chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý giảm nghèo đa chiều, từ đó xây dựng và triển khai các chính sách phù hợp, hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, chính sách xã hội: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về nghèo đa chiều và quản lý giảm nghèo, phục vụ cho các nghiên cứu và luận văn chuyên sâu.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Hỗ trợ trong việc thiết kế các chương trình giảm nghèo bền vững, đồng thời tăng cường phối hợp với chính quyền địa phương.

  4. Người làm công tác phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương: Giúp nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo đa chiều.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghèo đa chiều khác gì so với nghèo thu nhập đơn thuần?
    Nghèo đa chiều không chỉ dựa trên thu nhập mà còn xét đến các thiếu hụt về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và tiếp cận thông tin, giúp đánh giá toàn diện hơn về mức sống của người dân.

  2. Tại sao huyện Phú Lương cần áp dụng cách tiếp cận đa chiều trong giảm nghèo?
    Vì cách tiếp cận này giúp phát hiện những hộ nghèo không chỉ về thu nhập mà còn về các dịch vụ xã hội cơ bản, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ toàn diện và bền vững hơn.

  3. Phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu này là gì?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp chọn mẫu điểm với công thức Slovin, đảm bảo tính đại diện và độ chính xác khi khảo sát 310 hộ nghèo và cận nghèo cùng 70 cán bộ quản lý.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý giảm nghèo đa chiều tại Phú Lương là gì?
    Bao gồm hạn chế về nguồn lực đầu tư, năng lực cán bộ, sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ và ý thức tự lực của người nghèo còn thấp.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả giảm nghèo đa chiều?
    Hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân và phối hợp liên ngành chặt chẽ là những giải pháp trọng tâm.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý giảm nghèo theo cách tiếp cận đa chiều, làm rõ các khái niệm và chỉ tiêu đo lường nghèo đa chiều.
  • Phân tích thực trạng công tác quản lý giảm nghèo đa chiều tại huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 cho thấy còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra giám sát.
  • Các nhân tố ảnh hưởng chính gồm cơ chế chính sách, năng lực bộ máy tổ chức, sự phối hợp liên ngành và ý thức của người nghèo.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền và phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo đa chiều.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp.

Kêu gọi hành động: Các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm giảm nghèo đa chiều bền vững, góp phần phát triển kinh tế - xã hội toàn diện tại huyện Phú Lương và các địa phương tương tự.