Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Chương trình 2018, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của các hoạt động dạy học. Môn Toán lớp 6, với vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục trung học cơ sở, không chỉ cung cấp kiến thức cơ bản mà còn góp phần phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và giao tiếp toán học cho học sinh. Tại huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc, với 18 trường trung học cơ sở và hơn 1.700 học sinh lớp 6, việc quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng quản lý còn tồn tại nhiều hạn chế như chưa đồng bộ trong tổ chức bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, cũng như đầu tư cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Toán lớp 6 theo hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS huyện Sông Lô trong giai đoạn 2020-2023, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và đáp ứng yêu cầu thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Trước hết, lý thuyết về dạy học phát triển năng lực nhấn mạnh vai trò của việc tổ chức hoạt động học tập nhằm phát triển đồng thời kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh. Khái niệm năng lực được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn đa dạng, bao gồm năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực mô hình hóa, năng lực giao tiếp toán học và năng lực sử dụng công cụ toán học. Mô hình quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh tập trung vào việc quản lý đồng bộ các yếu tố: kế hoạch dạy học, quá trình dạy học của giáo viên, hoạt động học tập của học sinh, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và điều kiện cơ sở vật chất. Lý thuyết quản lý giáo dục cũng được vận dụng để phân tích vai trò của cán bộ quản lý trong việc chỉ đạo, kiểm tra, hỗ trợ giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục tiêu phát triển năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát xã hội học với 414 phiếu khảo sát thu thập từ 232 cán bộ quản lý, giáo viên và 182 học sinh lớp 6 tại 18 trường THCS huyện Sông Lô trong giai đoạn 2020-2023. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 20 và Microsoft Excel, sử dụng thống kê mô tả và phân tích tần suất, trung bình để đánh giá thực trạng quản lý dạy học. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên được áp dụng để làm rõ các vấn đề liên quan. Quá trình nghiên cứu được tiến hành theo các bước: tổng hợp cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính cấp thiết, khả thi của các biện pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý kế hoạch dạy học: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá việc xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán lớp 6 theo hướng phát triển năng lực học sinh được thực hiện ở mức trung bình đến cao. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% kế hoạch được điều chỉnh linh hoạt theo năng lực học sinh và phản hồi thực tế.

  2. Quản lý quá trình dạy học của giáo viên: 78% giáo viên được khảo sát thường xuyên chuẩn bị bài giảng và sử dụng phương pháp dạy học tích cực, nhưng chỉ 55% được cán bộ quản lý dự giờ và hỗ trợ đổi mới phương pháp thường xuyên. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, với chỉ 40% giáo viên sử dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy.

  3. Quản lý hoạt động học tập của học sinh: 70% học sinh thể hiện thái độ tích cực, hứng thú học tập môn Toán, tuy nhiên 30% còn gặp khó khăn trong việc tự học và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, câu lạc bộ Toán học chưa phổ biến rộng rãi.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 65% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực, nhưng vẫn còn 35% chủ yếu sử dụng hình thức kiểm tra truyền thống, chưa đánh giá đầy đủ các năng lực của học sinh.

  5. Điều kiện cơ sở vật chất và môi trường học tập: Toàn huyện có 207 phòng học, trong đó 99% phòng học kiên cố, trang bị 656 máy tính để bàn, 167 máy chiếu và 28 màn hình thông minh. Tuy nhiên, việc khai thác và sử dụng thiết bị dạy học hiện đại chưa đồng đều giữa các trường, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý dạy học môn Toán lớp 6 theo hướng phát triển năng lực học sinh tại huyện Sông Lô đã đạt được những kết quả tích cực, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong quản lý quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá còn hạn chế hiệu quả phát triển năng lực học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khi việc đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ còn chậm. Việc đầu tư cơ sở vật chất tuy được chú trọng nhưng chưa phát huy tối đa do thiếu sự quản lý và hướng dẫn sử dụng hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn phân bố mức độ sử dụng thiết bị dạy học hiện đại tại các trường. Những phát hiện này nhấn mạnh vai trò quan trọng của cán bộ quản lý trong việc chỉ đạo, kiểm tra và hỗ trợ giáo viên, đồng thời cần tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn và kỹ năng ứng dụng công nghệ cho giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo định kỳ về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, đặc biệt chú trọng kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Chỉ đạo xây dựng và điều chỉnh kế hoạch dạy học linh hoạt: Hướng dẫn các trường và giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp với năng lực và đặc điểm học sinh, đồng thời thường xuyên đánh giá, điều chỉnh kế hoạch dựa trên kết quả học tập thực tế. Thời gian thực hiện: hàng năm trước mỗi năm học mới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS.

  3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Khuyến khích áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra đánh giá, tập trung đánh giá năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và giao tiếp toán học của học sinh. Tổ chức tập huấn về kỹ thuật đánh giá năng lực cho giáo viên trong 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban giám hiệu.

  4. Phát triển môi trường học tập tích cực và cơ sở vật chất: Đầu tư nâng cấp trang thiết bị dạy học hiện đại, đồng thời xây dựng môi trường học tập thân thiện, sáng tạo thông qua các câu lạc bộ Toán học, hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa lên 50% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

  5. Tăng cường vai trò quản lý của cán bộ quản lý: Nâng cao năng lực quản lý, kiểm tra, giám sát hoạt động dạy học của cán bộ quản lý thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý giáo dục đổi mới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên môn Toán lớp 6: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, hỗ trợ phát triển năng lực học sinh hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và quản lý hoạt động dạy học phù hợp với đặc điểm địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là hoạt động có kế hoạch, có mục tiêu của cán bộ quản lý nhằm tác động đồng bộ đến quá trình dạy học, giáo viên, học sinh và các điều kiện dạy học để phát triển toàn diện năng lực của học sinh, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát triển kỹ năng và thái độ.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán lớp 6?
    Đổi mới phương pháp giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời nâng cao hiệu quả học tập và hứng thú học môn Toán.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán lớp 6?
    Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn và phương pháp của giáo viên, thái độ và năng lực học tập của học sinh, điều kiện cơ sở vật chất, môi trường học tập và sự quan tâm của gia đình, xã hội.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực?
    Thông qua việc khảo sát thái độ, nhận thức của giáo viên, học sinh, đánh giá kết quả học tập, kiểm tra đổi mới phương pháp dạy học, sự đổi mới trong kiểm tra đánh giá và mức độ sử dụng hiệu quả các thiết bị dạy học.

  5. Biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Toán lớp 6?
    Bao gồm tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt, đổi mới kiểm tra đánh giá, phát triển môi trường học tập tích cực và nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Toán lớp 6 theo hướng phát triển năng lực học sinh tại huyện Sông Lô đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bao gồm năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên, thái độ học sinh và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá và phát triển môi trường học tập.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng làm cơ sở cho các địa phương khác trong việc đổi mới quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá và điều chỉnh nhằm đảm bảo hiệu quả bền vững trong quản lý dạy học môn Toán lớp 6.

Hành động ngay: Các nhà quản lý và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đổi mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh.