Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam, việc quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên (KHTN) theo tiếp cận tích hợp tại các trường Trung học cơ sở (THCS) ngày càng được chú trọng. Tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, với hơn 10 trường THCS và đội ngũ giáo viên dạy KHTN gồm 58 người, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh là yêu cầu cấp thiết. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp từ năm học 2021-2022 đến nay, nhằm đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Nghiên cứu có phạm vi thực hiện tại 10 trường THCS trên địa bàn huyện Lâm Thao, với đối tượng khảo sát gồm 101 cán bộ quản lý và giáo viên. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN, phát triển năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại địa phương. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học tích hợp. Khái niệm quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng nhằm đạt mục tiêu giáo dục đã đề ra. Dạy học tích hợp được định nghĩa là sự kết hợp hữu cơ, có hệ thống các kiến thức từ nhiều môn học thành một nội dung thống nhất, giúp học sinh vận dụng sáng tạo kiến thức vào thực tiễn. Tiếp cận tích hợp nhấn mạnh việc giải quyết các vấn đề phức tạp bằng cách kết hợp kiến thức liên môn.

Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp bao gồm các thành tố chính: quản lý kế hoạch và chương trình dạy học, quản lý hoạt động dạy của giáo viên, quản lý hoạt động học của học sinh, quản lý kiểm tra đánh giá và quản lý điều kiện phục vụ dạy học. Các khái niệm chuyên ngành như năng lực chuyên môn giáo viên, văn hóa nhà trường, và chính sách giáo dục địa phương cũng được tích hợp để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi và phỏng vấn sâu với 101 đối tượng gồm cán bộ quản lý và giáo viên dạy KHTN tại 10 trường THCS huyện Lâm Thao. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng địa phương.

Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả để đánh giá nhận thức, thực trạng quản lý và các yếu tố ảnh hưởng. Các phương pháp phân tích bao gồm phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm và so sánh giữa các nhóm đối tượng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2021-2022 đến năm 2023, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học tích hợp môn KHTN: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về khái niệm và mục tiêu của dạy học tích hợp. Tuy nhiên, 25% còn chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc triển khai thực tế.

  2. Thực trạng lập kế hoạch dạy học: Chỉ khoảng 60% trường THCS xây dựng kế hoạch dạy học môn KHTN theo hướng tích hợp rõ ràng, bám sát chương trình giáo dục phổ thông 2018. Một số trường còn gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch theo nguyên tắc SMART.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 65% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích hợp đa dạng như dạy học theo dự án, nhóm, giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, 35% giáo viên vẫn sử dụng phương pháp truyền thống, chưa đổi mới phù hợp với yêu cầu tích hợp.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng tích hợp mới được thực hiện ở khoảng 55% trường, còn lại chủ yếu áp dụng hình thức đánh giá truyền thống, chưa đánh giá đầy đủ năng lực và phẩm chất học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học môn KHTN tại các trường còn thiếu và yếu, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm tích hợp. Về chủ quan, năng lực chuyên môn và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học của một bộ phận giáo viên và cán bộ quản lý còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lý hoạt động dạy học tích hợp đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, giáo viên và phụ huynh, đồng thời cần có chính sách hỗ trợ về đào tạo và trang thiết bị. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích hợp và bảng thống kê mức độ đổi mới kiểm tra đánh giá tại các trường.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về dạy học tích hợp và quản lý hoạt động dạy học môn KHTN. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Phòng GD&ĐT huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng thực hiện.

  2. Đổi mới xây dựng kế hoạch dạy học theo nguyên tắc SMART: Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch dạy học môn KHTN theo hướng tích hợp rõ ràng, cụ thể, đo lường được, khả thi và có thời hạn thực hiện. Thực hiện trong năm học tiếp theo với sự giám sát của tổ chuyên môn.

  3. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, nhóm, giải quyết vấn đề; đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng đánh giá năng lực và phẩm chất học sinh. Thời gian triển khai trong 2 năm, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chủ trì.

  4. Tăng cường điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư mua sắm thiết bị hiện đại phục vụ dạy học tích hợp môn KHTN như máy chiếu, mô hình thí nghiệm, tài liệu tham khảo. Lập kế hoạch ngân sách hàng năm, phối hợp với UBND huyện và các đơn vị liên quan để đảm bảo nguồn lực.

  5. Thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động phụ huynh tham gia hỗ trợ học tập cho học sinh, phối hợp tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế. Thực hiện thường xuyên, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục phổ thông.

  2. Giáo viên dạy môn KHTN tại trường THCS: Tham khảo các phương pháp dạy học tích hợp, kỹ thuật xây dựng kế hoạch và kiểm tra đánh giá đổi mới, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tài liệu hữu ích để nghiên cứu sâu về quản lý hoạt động dạy học tích hợp, áp dụng trong các đề tài, luận văn liên quan đến đổi mới giáo dục phổ thông.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo địa phương: Là cơ sở để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, hướng dẫn chuyên môn và đánh giá chất lượng dạy học môn KHTN theo hướng tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận tích hợp trong dạy học môn KHTN là gì?
    Tiếp cận tích hợp là phương pháp dạy học kết hợp kiến thức từ nhiều môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất, giúp học sinh vận dụng kiến thức tổng hợp để giải quyết các vấn đề thực tiễn, phát triển năng lực toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp là gì?
    Khó khăn gồm năng lực chuyên môn giáo viên chưa đồng đều, thiếu trang thiết bị dạy học hiện đại, kế hoạch dạy học chưa rõ ràng, và kiểm tra đánh giá chưa đổi mới phù hợp với yêu cầu tích hợp.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn KHTN?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, đổi mới kế hoạch, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình.

  4. Phương pháp dạy học tích hợp nào được áp dụng phổ biến tại các trường THCS?
    Các phương pháp như dạy học theo dự án, dạy học nhóm, giải quyết vấn đề, và phương pháp “Bàn tay nặn bột” được áp dụng nhằm kích thích sự chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng thực hành của học sinh.

  5. Vai trò của văn hóa nhà trường trong quản lý hoạt động dạy học tích hợp là gì?
    Văn hóa nhà trường lành mạnh tạo môi trường thân thiện, hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp, khuyến khích học sinh tích cực học tập, từ đó nâng cao chất lượng dạy học và hiệu quả quản lý giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp tại các trường THCS huyện Lâm Thao còn nhiều hạn chế về nhận thức, kế hoạch, phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, chính sách địa phương và sự phối hợp của gia đình, xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, đổi mới kế hoạch, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời tăng cường đầu tư trang thiết bị và phối hợp giáo dục.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn KHTN, phát triển năng lực học sinh và hỗ trợ công tác quản lý giáo dục địa phương.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng, giám sát thực hiện và đánh giá hiệu quả trong các năm học tiếp theo.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới quản lý dạy học môn KHTN theo tiếp cận tích hợp, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, phát triển toàn diện thế hệ trẻ!