Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Tiếng Anh trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Tại thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, các trường trung học phổ thông (THPT) ngoài công lập đã triển khai dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh (PTNLHS) trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy chất lượng dạy học chưa đồng đều, kỹ năng nghe nói của học sinh còn hạn chế, trong khi phương pháp giảng dạy chủ yếu tập trung vào lý thuyết ngữ pháp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNLHS, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với đặc thù các trường THPT ngoài công lập trên địa bàn thành phố Quy Nhơn. Nghiên cứu tập trung vào 3 trường THPT ngoài công lập tiêu biểu, khảo sát 118 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh, trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Anh, góp phần phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm vận hành hiệu quả hệ thống giáo dục, đạt mục tiêu đề ra. Dạy học theo hướng PTNLHS tập trung phát triển đồng thời kiến thức, kỹ năng, thái độ và phẩm chất của học sinh, lấy người học làm trung tâm. Mô hình năng lực trong dạy học được xây dựng dựa trên ba khía cạnh: xác định năng lực cần đạt, phát triển năng lực và đánh giá năng lực một cách khách quan. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực, và điều kiện hỗ trợ dạy học như cơ sở vật chất và môi trường sư phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát bằng phiếu điều tra với 118 đối tượng (5 hiệu trưởng, 3 tổ trưởng chuyên môn, 10 giáo viên Tiếng Anh, 100 học sinh), phỏng vấn sâu, quan sát và phân tích các sản phẩm hoạt động quản lý. Phương pháp lấy mẫu là chọn mẫu thuận tiện tại 3 trường THPT ngoài công lập tiêu biểu trên địa bàn thành phố Quy Nhơn. Thời gian khảo sát từ 15/5/2023 đến 31/5/2023. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp thống kê toán học, tính điểm trung bình đánh giá các mức độ thực hiện, so sánh tỷ lệ phần trăm các mức độ nhận thức và thực hiện. Các bảng biểu và biểu đồ được sử dụng để minh họa kết quả khảo sát, giúp phân tích sâu sắc các mặt mạnh, hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNLHS.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học theo hướng PTNLHS: 61,5% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNLHS là rất cần thiết, 30,8% cho là cần thiết, trong khi 7,6% còn chưa quan tâm đúng mức. Điều này cho thấy phần lớn đội ngũ quản lý và giáo viên có nhận thức tích cực nhưng vẫn còn khoảng trống về sự đồng thuận và chỉ đạo thống nhất.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học: Mức độ thực hiện các mục tiêu dạy học theo hướng PTNLHS dao động ở mức trung bình khá với điểm trung bình khoảng 2,30 trên thang 4. Nội dung giáo viên tập trung phát triển năng lực học sinh đạt mức cao nhất với 54% ý kiến đánh giá mức 4 (rất đạt). Tuy nhiên, việc kiểm tra kết quả học tập theo đúng mục tiêu còn hạn chế, chỉ đạt mức thấp nhất trong các tiêu chí khảo sát.

  3. Thực trạng quản lý nội dung, chương trình và phương pháp dạy học: Việc quản lý nội dung và chương trình dạy học được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo đúng phân phối chương trình và kế hoạch bài dạy. Tuy nhiên, đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức còn chưa đồng bộ, chưa phát huy tối đa tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên cũng chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả.

  4. Điều kiện hỗ trợ dạy học: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được đánh giá là yếu tố quan trọng nhưng còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học. Môi trường sư phạm thân thiện, văn hóa nhà trường tích cực được xây dựng nhưng cần tăng cường hơn nữa sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội để tạo động lực học tập cho học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNLHS tại các trường THPT ngoài công lập ở Quy Nhơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đồng đều trong đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên; thiếu sự chỉ đạo thống nhất và bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức và mức độ thực hiện các tiêu chí quản lý giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và điểm yếu, từ đó làm cơ sở đề xuất giải pháp phù hợp. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp dữ liệu thực tiễn, làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLHS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên sâu về dạy học theo hướng PTNLHS nhằm thống nhất quan điểm và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của phương pháp này. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên tham gia trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, kết hợp đánh giá thường xuyên và đánh giá qua sản phẩm học tập. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực học sinh cụ thể, rõ ràng. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng thường xuyên, tập trung vào kỹ năng giảng dạy theo hướng PTNLHS và sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn năng lực lên trên 85% trong 2 năm tới, do các trường phối hợp với các trung tâm đào tạo thực hiện.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đầu tư nâng cấp phòng học, trang thiết bị công nghệ hỗ trợ dạy học Tiếng Anh như máy chiếu, phần mềm học tập, phòng lab ngoại ngữ. Lập kế hoạch đầu tư trong vòng 1 năm, huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa, do ban giám hiệu và ban đại diện cha mẹ học sinh phối hợp thực hiện.

  5. Xây dựng môi trường học tập thân thiện, phối hợp gia đình và xã hội: Tăng cường các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Tiếng Anh, phối hợp với phụ huynh và cộng đồng để tạo môi trường giao tiếp thực tế cho học sinh. Thực hiện liên tục, có đánh giá định kỳ hàng năm, do nhà trường và các tổ chức đoàn thể đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT ngoài công lập: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng kế hoạch quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNLHS, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý.

  2. Giáo viên Tiếng Anh: Tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm, mô hình nghiên cứu và đề xuất giải pháp quản lý hoạt động dạy học, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo và học tập chuyên sâu.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và hỗ trợ các trường ngoài công lập phát triển đồng bộ, nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần quản lý dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh?
    Quản lý theo hướng này giúp đảm bảo hoạt động dạy học không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát triển kỹ năng, thái độ và phẩm chất của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế.

  2. Phương pháp nào được khuyến khích trong dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLHS?
    Phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, kết hợp các hoạt động giao tiếp thực hành, sử dụng công nghệ thông tin và đánh giá qua sản phẩm học tập được khuyến khích áp dụng.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý giáo dục?
    Thông qua các khóa đào tạo, tập huấn chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý, cán bộ quản lý sẽ nâng cao năng lực và hiệu quả công tác.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học Tiếng Anh?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn của giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, môi trường sư phạm và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo hướng PTNLHS?
    Đánh giá dựa trên các tiêu chí năng lực đầu ra của học sinh, sử dụng phương pháp đánh giá đa dạng như quan sát, đánh giá sản phẩm, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT ngoài công lập ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với nhiều mặt mạnh và hạn chế cụ thể.
  • Phần lớn cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của dạy học theo hướng PTNLHS, nhưng việc triển khai còn chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bao gồm năng lực quản lý, trình độ giáo viên, cơ sở vật chất và môi trường học tập.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp dạy học, bồi dưỡng giáo viên, cải thiện điều kiện dạy học và xây dựng môi trường học tập tích cực.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp đề xuất trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện mô hình quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNLHS.

Kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan tích cực áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Anh, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.