Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) giữ vai trò then chốt trong việc phát triển cơ sở hạ tầng và nâng cao năng lực sản xuất của địa phương. Tại thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, vốn ngân sách nhà nước (NSNN) dành cho đầu tư XDCB đã tăng trưởng liên tục trong giai đoạn 2012-2016, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng trung bình 17% giai đoạn 2013-2016. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách trong lĩnh vực này vẫn còn nhiều hạn chế, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí vốn đầu tư.

Luận văn tập trung đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN cho đầu tư XDCB trên địa bàn thành phố Sông Công trong giai đoạn 2012-2016, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Phạm vi nghiên cứu bao gồm số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát sơ cấp với 70 cán bộ, viên chức liên quan đến công tác quản lý chi NSNN cho đầu tư XDCB năm 2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các địa phương miền núi có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là quản lý chi ngân sách nhà nước trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của NSNN trong việc phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng quản lý vĩ mô của nhà nước, bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Khái niệm chi NSNN cho đầu tư XDCB được định nghĩa là việc phân phối và sử dụng vốn từ NSNN để đầu tư tài sản cố định, phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật.

  2. Mô hình quản lý chi ngân sách đầu tư XDCB: Bao gồm các quy trình lập kế hoạch vốn, cấp phát thanh toán và quyết toán vốn đầu tư. Mô hình này nhấn mạnh sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý như UBND, phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và chủ đầu tư trong việc đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong quản lý chi NSNN.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: ngân sách trung ương và địa phương, chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, vốn đầu tư xây dựng cơ bản, quyết toán vốn đầu tư, nợ đọng xây dựng cơ bản, và các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả chi NSNN như tỷ lệ vốn đầu tư XDCB bằng vốn NSNN, tỷ trọng chi theo nguồn vốn và lĩnh vực.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo, tài liệu chính thức của UBND thành phố Sông Công, Chi cục Thống kê tỉnh Thái Nguyên, Kho bạc Nhà nước, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đầu tư công, và các tài liệu khoa học chuyên ngành giai đoạn 2012-2016.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát thực tế với mẫu 70 cán bộ, viên chức làm việc tại Ban Quản lý dự án, Kho bạc Nhà nước Sông Công, các chủ dự án và nhà thầu liên quan đến đầu tư XDCB trên địa bàn trong giai đoạn 2014-2016. Mẫu được chọn theo phương pháp phân tầng có trọng số với sai số cho phép 10%.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày số liệu về vốn đầu tư, chi ngân sách, tỷ trọng chi theo nguồn và lĩnh vực; phân tích so sánh để đánh giá sự biến động theo thời gian và so sánh với các địa phương khác như Hải Dương, Quảng Nam. Phân tích định tính dựa trên kết quả khảo sát và phỏng vấn nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi NSNN.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp giai đoạn 2012-2016, khảo sát sơ cấp năm 2017, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2017-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng vốn đầu tư XDCB từ NSNN: Vốn đầu tư XDCB bằng vốn NSNN trên địa bàn thành phố Sông Công tăng đều qua các năm, với tổng mức đầu tư đạt khoảng 600 tỷ đồng năm 2016, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng vốn đầu tư XDCB. Tỷ lệ thực hiện dự toán chi NSNN cho đầu tư XDCB đạt trên 120% kế hoạch tỉnh giao năm 2016, cho thấy sự tăng cường đầu tư nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ chi vượt dự toán.

  2. Cơ cấu chi ngân sách theo nguồn và lĩnh vực: Tỷ trọng chi NSNN địa phương chiếm khoảng 60%, phần còn lại là vốn hỗ trợ từ ngân sách trung ương. Chi đầu tư tập trung chủ yếu vào các công trình giao thông, thủy lợi, giáo dục và y tế, chiếm trên 70% tổng chi đầu tư XDCB. Tuy nhiên, chi cho các dự án văn hóa, thể thao và phúc lợi công cộng còn hạn chế.

  3. Thực trạng quản lý chi ngân sách: Qua khảo sát, công tác lập và thông báo kế hoạch vốn đầu tư XDCB được đánh giá ở mức trung bình khá (trên 3,4 điểm theo thang Likert 5 mức), trong khi công tác cấp phát thanh toán và quyết toán vốn đầu tư còn nhiều khó khăn, thủ tục phức tạp, gây chậm trễ và tồn đọng nợ đọng xây dựng cơ bản với giá trị ước tính khoảng 50 tỷ đồng giai đoạn 2014-2016.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Các yếu tố như thể chế và chính sách, sự phối hợp giữa các cơ quan, năng lực và ý thức của chủ dự án, trình độ cán bộ quản lý, cùng cơ sở vật chất kỹ thuật được đánh giá có ảnh hưởng mạnh mẽ (trên 4 điểm thang Likert). Trong đó, thể chế chính sách và năng lực cán bộ là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù vốn đầu tư XDCB từ NSNN tại thành phố Sông Công tăng trưởng ổn định, công tác quản lý chi ngân sách còn tồn tại nhiều hạn chế như thủ tục hành chính phức tạp, chậm trễ trong thanh toán và quyết toán, dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong thể chế chính sách, năng lực cán bộ quản lý chưa đáp ứng yêu cầu, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan.

So sánh với kinh nghiệm của thành phố Hải Dương và tỉnh Quảng Nam, nơi đã áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, rà soát, điều chỉnh kế hoạch vốn và nâng cao năng lực cán bộ, thành phố Sông Công cần học hỏi để cải thiện hiệu quả quản lý. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tăng trưởng vốn đầu tư, tỷ trọng chi theo lĩnh vực và bảng tổng hợp nợ đọng sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng quản lý chi NSNN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập kế hoạch vốn đầu tư XDCB: Đề nghị UBND thành phố phối hợp chặt chẽ với các phòng ban liên quan để xây dựng kế hoạch vốn chi tiết, minh bạch, đảm bảo phù hợp với tiến độ thực hiện dự án. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới.

  2. Nâng cao hiệu quả cấp phát và thanh toán vốn đầu tư: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý cấp phát, giảm thiểu thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian thanh toán vốn đầu tư. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước và phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố, trong 12 tháng tới.

  3. Tăng cường công tác quyết toán vốn đầu tư XDCB: Thiết lập quy trình quyết toán rõ ràng, tăng cường kiểm tra, thẩm tra hồ sơ quyết toán, xử lý kịp thời các tồn đọng nợ đọng xây dựng cơ bản. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.

  4. Đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi NSNN: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, đầu tư xây dựng cơ bản, kỹ năng kiểm soát chi ngân sách cho đội ngũ cán bộ liên quan. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo, trong vòng 1 năm.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát cộng đồng: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành, chủ đầu tư và cộng đồng dân cư nhằm giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện dự án, ngăn ngừa thất thoát, lãng phí. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực quản lý chi ngân sách, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản.

  2. Chủ đầu tư và Ban Quản lý dự án: Tham khảo các quy trình quản lý chi NSNN, từ lập kế hoạch đến quyết toán vốn đầu tư, giúp nâng cao hiệu quả và tuân thủ pháp luật.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý Kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo giá trị về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý chi ngân sách.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư và tài chính: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện quy trình quản lý chi ngân sách, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương khác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách đầu tư xây dựng cơ bản là gì?
    Quản lý chi ngân sách đầu tư xây dựng cơ bản là quá trình phân phối và sử dụng vốn NSNN để đầu tư tài sản cố định nhằm phát triển cơ sở hạ tầng và năng lực sản xuất. Ví dụ, việc lập kế hoạch vốn, cấp phát thanh toán và quyết toán vốn đầu tư là các bước quan trọng trong quản lý này.

  2. Tại sao công tác quản lý chi NSNN cho đầu tư XDCB tại Sông Công còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do thủ tục hành chính phức tạp, năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ và tồn đọng nợ đọng xây dựng cơ bản. Điều này làm giảm hiệu quả sử dụng vốn và gây lãng phí.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả quản lý chi NSNN?
    Thể chế và chính sách, năng lực và ý thức của chủ dự án, trình độ cán bộ quản lý, cùng cơ sở vật chất kỹ thuật là những yếu tố có ảnh hưởng mạnh mẽ. Ví dụ, chính sách rõ ràng giúp các bên thực hiện đúng quy trình, giảm sai sót và thất thoát.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu nợ đọng xây dựng cơ bản?
    Cần tăng cường kiểm soát tiến độ giải ngân vốn, rà soát và điều chỉnh kế hoạch vốn phù hợp, đồng thời nâng cao năng lực thẩm tra, quyết toán dự án. Kinh nghiệm từ tỉnh Quảng Nam cho thấy việc kiểm soát chặt chẽ và xử lý trách nhiệm cá nhân giúp giảm nợ đọng hiệu quả.

  5. Ai là đối tượng chính chịu trách nhiệm trong quản lý chi NSNN cho đầu tư XDCB?
    UBND các cấp, phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và chủ đầu tư là các chủ thể chính. Mỗi bên có vai trò cụ thể trong lập kế hoạch, cấp phát, thanh toán và quyết toán vốn đầu tư, đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích và hiệu quả.

Kết luận

  • Đầu tư xây dựng cơ bản bằng vốn NSNN tại thành phố Sông Công tăng trưởng ổn định, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế địa phương.
  • Công tác quản lý chi ngân sách còn tồn tại hạn chế như thủ tục phức tạp, chậm trễ thanh toán và nợ đọng xây dựng cơ bản.
  • Các yếu tố thể chế, năng lực cán bộ và phối hợp liên ngành ảnh hưởng mạnh đến hiệu quả quản lý chi NSNN.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình lập kế hoạch, cấp phát, quyết toán vốn và nâng cao năng lực cán bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, chủ đầu tư và các cơ quan liên quan trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN cho đầu tư xây dựng cơ bản.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và nhà quản lý địa phương cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá thường xuyên để đảm bảo hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phát triển bền vững thành phố Sông Công và các địa phương tương tự.