Phòng Ngừa Tình Hình Tội Sử Dụng Mạng Máy Tính, Mạng Viễn Thông và Phương Tiện Điện Tử Tại Việt Nam

• Tác giả: Cao Anh Đức
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Ngọc Anh
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm
• Đề tài: Phòng Ngừa Tội Phạm Sử Dụng Mạng Máy Tính và Phương Tiện Điện Tử Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, PHƯƠNG TIỆN ĐIỆN TỬ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
• 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
• 1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước
• 1.3. Nhóm công trình nghiên cứu cơ bản lý luận của tội phạm học và phòng ngừa tình hình tội phạm
• 1.4. Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản tại Việt Nam
• 1.5. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
• 1.6. Những nội dung nghiên cứu được luận án kế thừa, phát triển
• 1.7. Những vấn đề về lý luận và thực tiễn liên quan đến luận án cần được tiếp tục nghiên cứu làm rõ
• 1.8. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, PHƯƠNG TIỆN ĐIỆN TỬ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
• 2.1. Khái niệm, đặc điểm pháp lý hình sự, đặc điểm tội phạm học tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.2. Khái niệm tội sử dụng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.3. Đặc điểm pháp lý hình sự của tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.4. Khái niệm, ý nghĩa, vai trò, đặc điểm, mục đích của phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.5. Khái niệm phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.6. Ý nghĩa, vai trò phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử, thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản. Mục đích của phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.7. Đặc điểm phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.8. Nội dung phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.9. Nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.10. Chủ thể phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.10.1. Đảng Cộng sản Việt Nam
• 2.10.2. Quốc hội, Hội đồng nhân dân
• 2.10.3. Chính phủ, các bộ, ngành, Ủy ban nhân dân các cấp
• 2.10.4. Các cơ quan bảo vệ pháp luật
• 2.10.5. Các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, Mặt trận Tổ quốc, quần chúng nhân dân và các cơ quan truyền thông báo chí
• 2.11. Các biện pháp phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 2.11.1. Biện pháp phòng ngừa xã hội
• 2.11.2. Biện pháp phòng ngừa nghiệp vụ
• 2.12. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, PHƯƠNG TIỆN ĐIỆN TỬ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TẠI VIỆT NAM
• 3.1. Thực trạng tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản tại Việt Nam từ 2013 đến 2022
• 3.2. Phần tội phạm hiện của tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, thiết bị điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 3.3. Phần tội phạm ẩn của tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, thiết bị điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 3.4. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản. Thực trạng phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 3.5. Thực trạng các biện pháp phòng ngừa xã hội, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế
• 3.6. Thực trạng các biện pháp phòng ngừa nghiệp vụ tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 3.7. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: DỰ BÁO VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TẠI VIỆT NAM
• 4.1. Dự báo tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản tại Việt Nam trong thời gian tới
• 4.2. Cơ sở của dự báo
• 4.3. Nội dung dự báo
• 4.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 4.4.1. Giải pháp xây dựng và hoàn thiện pháp luật và thực hiện pháp luật
• 4.4.2. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức, trách nhiệm, tầm quan trọng về phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 4.4.3. Nâng cao trách nhiệm của các chủ thể phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 4.4.4. Tăng cường các biện pháp quản lý nhà nước về mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử
• 4.4.5. Tăng cường phối hợp giữa các chủ thể trong phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử chiếm đoạt tài sản
• 4.4.6. Tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng chống tội phạm sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 4.4.7. Xây dựng lực lượng chuyên trách đảm bảo trong sạch, vững mạnh, giỏi về nghiệp vụ và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho lực lượng phòng chống tội phạm sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, thiết bị điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 4.4.8. Tăng cường và nâng cao hiệu quả các hoạt động phòng ngừa nghiệp vụ phụ vụ cho phòng chống tội phạm sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, thiết bị điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản
• 4.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• PHỤ LỤC 1: HỆ THỐNG BẢNG, BIỂU ĐỒ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU THỐNG KÊ VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, PHƯƠNG TIỆN ĐIỆN TỬ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
• PHỤ LỤC 3: DANH SÁCH 201 VỤ ÁN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Phòng Ngừa Tội Phạm Mạng Máy Tính Tại Việt Nam

Tội phạm sử dụng mạng máy tính và phương tiện điện tử để chiếm đoạt tài sản đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam. Sự phát triển của công nghệ thông tin (CNTT) và mạng viễn thông (MVT) tạo ra nhiều cơ hội cho kẻ gian thực hiện hành vi phạm tội với phương thức tinh vi, xảo quyệt. Đối tượng thường sử dụng phần mềm độc hại, virus máy tính và các kỹ thuật hacking để xâm nhập hệ thống, đánh cắp thông tin và lừa đảo trực tuyến. Công tác phòng ngừa còn nhiều bất cập, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội và người dân. Theo thống kê, số lượng vụ án liên quan đến tội phạm này ngày càng tăng, gây thiệt hại lớn về tài sản và ảnh hưởng đến an ninh mạng Việt Nam.

1.1. Mối Nguy Từ Tội Phạm Công Nghệ Cao Thực Trạng và Thách Thức

Tình hình tội phạm công nghệ cao (TPCNC) ngày càng diễn biến phức tạp, với nhiều hình thức lừa đảo trực tuyến, tấn công mạng và xâm nhập trái phép hệ thống mạng. Các đối tượng phạm tội thường sử dụng công cụ, phương tiện hiện đại, che giấu danh tính và hoạt động xuyên quốc gia. Việc phát hiện, điều tra và xử lý các vụ án TPCNC gặp nhiều khó khăn do tính chất phức tạp của công nghệ và sự thiếu hụt về nguồn lực, kỹ năng của lực lượng chức năng. Vì vậy, cần nâng cao nhận thức về an ninh mạng và kỹ năng tự bảo vệ trên mạng cho người dân.

1.2. Vai Trò Của Luật An Ninh Mạng Trong Phòng Chống Tội Phạm

Luật An Ninh Mạng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cho công tác phòng chống tấn công mạng, bảo vệ an toàn thông tin cá nhân, và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng. Luật quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc bảo đảm an ninh mạng, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng chống tội phạm mạng xuyên quốc gia. Việc thực thi hiệu quả Luật An Ninh Mạng góp phần xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

II. Nhận Diện Phương Thức Thủ Đoạn Tội Phạm Mạng Chiếm Đoạt Tài Sản

Tội phạm mạng sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi để chiếm đoạt tài sản, bao gồm phishing, giả mạo email, mã độc tống tiền (Ransomware), lừa đảo qua điện thoại, và tấn công DDoS. Chúng khai thác lỗ hổng bảo mật của hệ thống, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người dùng để đánh cắp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, và thực hiện các giao dịch gian lận. Các hình thức tội phạm mạng xã hội như tin giả, deepfake cũng được sử dụng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản. Việc nhận diện sớm các phương thức, thủ đoạn này giúp người dân nâng cao cảnh giác và phòng tránh.

2.1. Cảnh Giác Với Các Chiêu Trò Lừa Đảo Phishing và Giả Mạo Email

Phishing và giả mạo email là những hình thức tấn công phổ biến, trong đó kẻ gian gửi email giả mạo các tổ chức uy tín (ngân hàng, cơ quan chính phủ) để lừa người dùng cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng. Email thường chứa đường link dẫn đến trang web giả mạo, yêu cầu người dùng nhập thông tin. Để phòng tránh, cần kiểm tra kỹ địa chỉ email người gửi, không click vào các đường link lạ, và luôn xác minh thông tin qua các kênh chính thức của tổ chức.

2.2. Nguy Cơ Từ Mã Độc Tống Tiền Ransomware Phòng Ngừa và Ứng Cứu

Mã độc tống tiền (Ransomware) là loại phần mềm độc hại mã hóa dữ liệu trên máy tính, điện thoại của nạn nhân và yêu cầu trả tiền chuộc để giải mã. Để phòng ngừa, cần cài đặt phần mềm diệt virus, thường xuyên cập nhật hệ điều hành, sao lưu dữ liệu quan trọng, và không mở các file đính kèm hoặc đường link lạ từ email, tin nhắn. Nếu bị tấn công, cần ngắt kết nối mạng, thông báo cho cơ quan chức năng, và không trả tiền chuộc.

III. Giải Pháp Phòng Ngừa Tội Phạm Mạng Nâng Cao Nhận Thức và Kỹ Năng

Phòng ngừa tội phạm mạng đòi hỏi sự kết hợp giữa các giải pháp kỹ thuật, pháp lý và nâng cao nhận thức cho người dân. Cần tăng cường nâng cao nhận thức về an ninh mạng và kỹ năng tự bảo vệ trên mạng cho mọi đối tượng, đặc biệt là người dùng internet, học sinh, sinh viên. Các cơ quan chức năng cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến thức về an toàn thông tin cá nhân, các biện pháp phòng tránh lừa đảo trực tuyến, và quyền riêng tư trên mạng. Việc xây dựng cộng đồng an ninh mạng vững mạnh, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm phòng chống tội phạm mạng là rất quan trọng.

3.1. Tăng Cường Giáo Dục An Ninh Mạng Cho Người Dân và Doanh Nghiệp

Cần đưa nội dung giáo dục an ninh mạng vào chương trình học tại các trường học, từ cấp tiểu học đến đại học. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về an toàn thông tin cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong các doanh nghiệp, tổ chức. Sử dụng các kênh truyền thông đa dạng (báo chí, truyền hình, mạng xã hội) để tuyên truyền, phổ biến kiến thức về an ninh mạng cho cộng đồng.

3.2. Xây Dựng Cộng Đồng An Ninh Mạng Chia Sẻ Thông Tin và Kinh Nghiệm

Khuyến khích thành lập các câu lạc bộ, diễn đàn về an ninh mạng, tạo điều kiện cho các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên, người dùng internet chia sẻ thông tin, kinh nghiệm về phòng chống tấn công mạng, bảo vệ an toàn thông tin cá nhân. Tổ chức các cuộc thi, hội thảo về an ninh mạng để nâng cao kiến thức, kỹ năng cho cộng đồng. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm về các nguy cơ tấn công mạng.

IV. Hoàn Thiện Pháp Luật Tăng Cường Quản Lý Nhà Nước Về An Ninh Mạng

Để phòng ngừa hiệu quả tội phạm mạng, cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện pháp luật về an ninh mạng, đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với thực tiễn. Tăng cường quản lý nhà nước về mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử, kiểm soát chặt chẽ các hoạt động giao dịch điện tử an toàn, thương mại điện tử an toàn. Nâng cao năng lực cho các cơ quan chức năng phòng chống tội phạm mạng, đầu tư trang thiết bị hiện đại, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

4.1. Đảm Bảo Tính Minh Bạch và Tuân Thủ Pháp Luật Trong Giao Dịch Điện Tử

Xây dựng cơ chế kiểm soát, giám sát các hoạt động giao dịch điện tử an toàn, đảm bảo tính minh bạch, công khai và tuân thủ pháp luật. Tăng cường kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong thương mại điện tử an toàn, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Khuyến khích sử dụng các phương thức thanh toán an toàn, bảo mật, có xác thực.

4.2. Tăng Cường Hợp Tác Quốc Tế Trong Phòng Chống Tội Phạm Mạng

Mở rộng hợp tác quốc tế về an ninh mạng với các quốc gia, tổ chức quốc tế, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, phối hợp điều tra, truy bắt tội phạm mạng xuyên quốc gia. Tham gia các điều ước quốc tế về an ninh mạng, xây dựng cơ chế phối hợp phòng chống tội phạm mạng trong khu vực và trên thế giới.

V. Dự Báo Tình Hình Tội Phạm Mạng và Giải Pháp Ưu Tiên

Dự báo trong thời gian tới, tình hình tội phạm sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, và phương tiện điện tử để chiếm đoạt tài sản sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn mới, tinh vi hơn. Để ứng phó hiệu quả, cần tập trung vào các giải pháp ưu tiên như tăng cường phòng ngừa tấn công mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân, ứng cứu sự cố an ninh mạng và nâng cao năng lực cho lực lượng chuyên trách. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc nâng cao kỹ năng tự bảo vệ trên mạng cho người dân, để họ trở thành "lá chắn" vững chắc trước các nguy cơ lừa đảo trực tuyến.

5.1. Ưu Tiên Phát Triển Lực Lượng Chuyên Gia An Ninh Mạng

Đầu tư vào việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ chuyên gia an ninh mạng có trình độ chuyên môn cao, am hiểu về công nghệ mới, có khả năng phòng chống tấn công mạng và ứng cứu sự cố an ninh mạng. Xây dựng chính sách thu hút, đãi ngộ nhân tài trong lĩnh vực an ninh mạng. Tăng cường hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu với các doanh nghiệp để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu thực tế.

5.2. Nâng Cao Năng Lực Ứng Cứu Sự Cố An Ninh Mạng Quốc Gia

Xây dựng hệ thống ứng cứu sự cố an ninh mạng quốc gia hiệu quả, có khả năng phản ứng nhanh chóng, kịp thời trước các tấn công mạng quy mô lớn. Thường xuyên diễn tập, kiểm tra, đánh giá năng lực của hệ thống ứng cứu sự cố an ninh mạng. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong việc ứng cứu sự cố an ninh mạng.

VI. Kết Luận Hướng Đến Môi Trường Mạng An Toàn và Bền Vững

Phòng ngừa tội phạm sử dụng mạng máy tính và phương tiện điện tử để chiếm đoạt tài sản là một nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp từ nâng cao nhận thức, hoàn thiện pháp luật, tăng cường quản lý nhà nước đến phát triển nguồn nhân lực và hợp tác quốc tế sẽ góp phần xây dựng một môi trường mạng an toàn, lành mạnh và bền vững. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể khai thác hiệu quả những lợi ích to lớn mà công nghệ thông tin và mạng viễn thông mang lại, đồng thời giảm thiểu tối đa những rủi ro và nguy cơ từ tội phạm công nghệ cao.

6.1. Đầu Tư vào Nghiên Cứu và Phát Triển Công Nghệ An Ninh Mạng

Thúc đẩy nghiên cứu, phát triển các giải pháp công nghệ an ninh mạng tiên tiến, có khả năng phòng chống tấn công mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân, phát hiện và xử lý các phần mềm độc hại. Khuyến khích các doanh nghiệp trong nước tham gia vào quá trình nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ an ninh mạng.

6.2. Đảm Bảo Quyền Riêng Tư và Bảo Vệ Dữ Liệu Cá Nhân Trên Mạng

Xây dựng cơ chế bảo vệ quyền riêng tư trên mạng, kiểm soát việc thu thập, sử dụng, chia sẻ dữ liệu cá nhân của người dùng. Tăng cường xử lý các hành vi xâm phạm quyền riêng tư trên mạng, lợi dụng dữ liệu cá nhân để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.