Phòng Ngừa Thao Túng Chứng Khoán Tại Việt Nam: Thực Trạng và Giải Pháp

Thao túng chứng khoán là hành vi tạo ra cung cầu giả tạo, làm sai lệch giá chứng khoán nhằm thu lợi bất chính. Các hình thức thao túng giá chứng khoán phổ biến bao gồm giao dịch nội gián, bơm thổi giá, tung tin đồn sai lệch, và lũng đoạn thị trường chứng khoán. Theo Zhanga, S. (2016), nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát thao túng giá nhằm phòng ngừa thao túng và bảo vệ sự phát triển lành mạnh của thị trường.

Thao túng giá chứng khoán gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho TTCK, bao gồm: làm mất niềm tin của nhà đầu tư, gây bất ổn thị trường, phân bổ nguồn vốn sai lệch, và tạo ra lợi thế bất bình đẳng cho một số đối tượng. Theo Dheeraj Misra và Aviral Kumar Tiwari (2021), thao túng cổ phiếu có thể làm giảm tính thanh khoản thị trường, tăng biến động giá, làm giảm niềm tin của nhà đầu tư và dẫn đến phân bổ nguồn vốn sai lệch.

Các hình thức thao túng giá chứng khoán ngày càng đa dạng và tinh vi, từ việc tạo cung cầu ảo, lan truyền tin đồn sai lệch, đến việc giao dịch nội gián dựa trên thông tin chưa công bố. Các đối tượng thường sử dụng nhiều tài khoản giao dịch để che giấu hành vi lũng đoạn thị trường chứng khoán. Bảng 2. Tổng hợp một số vụ thao túng thông tin trên TTCK Việt Nam giai đoạn 2015- 2022

Hệ thống giám sát giao dịch chứng khoán còn nhiều hạn chế, chưa đủ sức phát hiện kịp thời các hành vi thao túng chứng khoán. Mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm còn thấp, chưa đủ sức răn đe. Biểu đồ 2. Số vụ việc vi phạm trên TTCK bị xử phạt giai đoạn 2017-2022. Cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan chức năng trong việc điều tra và xử lý các vụ việc gian lận chứng khoán.

Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định giao dịch của các nhà đầu tư cá nhân trên thị trường dưới góc độ phòng ngừa thao túng (điển hình như: tin đồn, khuyến nghị từ môi giới, biến động giá bất thường) cho thấy ảnh hưởng lớn từ thông tin bất cân xứng đến nhà đầu tư cá nhân. Các bước tiến hành nghiên cứu đã chỉ ra cần trang bị kiến thức và nâng cao khả năng phân tích thông tin cho nhà đầu tư cá nhân.

Cần bổ sung các quy định cụ thể về hành vi thao túng giá chứng khoán, các biện pháp phòng ngừa, và chế tài xử phạt. Cần quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân tham gia TTCK trong việc ngăn chặn gian lận chứng khoán. Tạ Thị Thuỳ Trang (2022) đã phân tích các quy định của pháp luật về xử lý hành vi thao túng thị trường chứng khoán, chỉ ra bất cập, hạn chế và đề xuất giải pháp nhằm kiểm soát và hạn chế hành vi thao túng thị trường chứng khoán.

UBCKNN cần tăng cường năng lực giám sát, thanh tra, kiểm tra hoạt động của các công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, và các đối tượng tham gia TTCK. Cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng khác trong việc điều tra và xử lý các vụ việc thao túng chứng khoán. Cần tăng cường thanh tra chứng khoán và kiểm tra chứng khoán.

Các công ty niêm yết cần thực hiện báo cáo tài chính minh bạch, đảm bảo công khai, đầy đủ và kịp thời các thông tin quan trọng. UBCKNN cần tăng cường công tác giám sát việc công bố thông tin của các công ty niêm yết. Cần nâng cao việc thực thi pháp luật về phòng ngừa hành vi thao túng chứng khoán.

Cần tổ chức các khóa học, hội thảo, và các chương trình đào tạo về đầu tư chứng khoán cho nhà đầu tư cá nhân. Cần cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, và dễ hiểu về các sản phẩm đầu tư, các rủi ro, và các quy định pháp luật. Cần nâng cao nhận thức đầu tư cho công chúng.

Các nhà đầu tư cần được trang bị kiến thức để nhận biết các dấu hiệu bất thường trên TTCK, như biến động giá đột ngột, khối lượng giao dịch tăng đột biến, hoặc tin đồn sai lệch. Cần thận trọng trước các lời mời chào đầu tư hấp dẫn nhưng thiếu căn cứ. Cần chú ý đến thông tin bất cân xứng trên thị trường.

Các nhà đầu tư cần tự bảo vệ mình bằng cách tìm hiểu kỹ thông tin về các công ty niêm yết, đa dạng hóa danh mục đầu tư, và tuân thủ các quy định pháp luật. Cần báo cáo cho cơ quan chức năng khi phát hiện các dấu hiệu nghi ngờ thao túng chứng khoán. Cần có biện pháp bảo vệ nhà đầu tư.

Các công nghệ Fintech có thể giúp UBCKNN giám sát giao dịch chứng khoán hiệu quả hơn, phát hiện các hành vi bất thường, và ngăn chặn gian lận chứng khoán. Hệ thống IDS Pro là một ví dụ về hệ thống phát hiện xâm nhập (Intrusion Detection System). Cần tăng cường ứng dụng AI (trí tuệ nhân tạo) để giám sát và phát hiện thao túng.

Công nghệ Blockchain có thể giúp tăng cường tính minh bạch của TTCK, giảm thiểu rủi ro giao dịch nội gián, và tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Cần nghiên cứu và ứng dụng công nghệ Blockchain trong việc quản lý và lưu trữ thông tin giao dịch chứng khoán.

Cần lường trước những rủi ro tiềm ẩn khi ứng dụng công nghệ Fintech và Blockchain trong lĩnh vực chứng khoán, như tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu, và các hành vi vi phạm pháp luật. Cần có biện pháp bảo mật và quản lý rủi ro hiệu quả.

Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các thị trường chứng khoán phát triển trên thế giới về các biện pháp phòng ngừa thao túng chứng khoán, như tăng cường giám sát, xử phạt nghiêm minh, và nâng cao nhận thức của nhà đầu tư. Cần tìm hiểu kinh nghiệm phòng ngừa thao túng chứng khoán ở một số quốc gia trên thế giới.

UBCKNN cần tăng cường hợp tác với các cơ quan quản lý chứng khoán của các quốc gia khác trong việc chia sẻ thông tin, điều tra các vụ việc thao túng chứng khoán xuyên quốc gia, và xây dựng các tiêu chuẩn chung về phòng chống gian lận. Việc quản lý hiệu quả các nhà môi giới cũng rất quan trọng.

Các công ty niêm yết cần tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị công ty (Corporate Governance), đảm bảo tính minh bạch, công bằng, và trách nhiệm giải trình. Cần tăng cường cơ chế kiểm soát nội bộ.