I. Phòng Ngừa Thao Túng Chứng Khoán Tổng Quan và Tác Động
Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển mạnh mẽ, thu hút sự quan tâm của đông đảo nhà đầu tư. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển này là những rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt là tình trạng thao túng giá chứng khoán. Thao túng chứng khoán không chỉ gây thiệt hại cho nhà đầu tư cá nhân mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến tính minh bạch, công bằng và hiệu quả của toàn bộ thị trường chứng khoán. Việc phòng ngừa thao túng chứng khoán trở thành một yêu cầu cấp thiết để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư và đảm bảo sự phát triển bền vững của TTCK Việt Nam. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tạo ra nhiều cơ hội đầu tư, nhưng cũng đi kèm với những nguy cơ tiềm ẩn, đặc biệt là về các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán. Nhóm nghiên cứu đã hệ thống hóa các vấn đề về lí luận pháp luật và thực tiễn “Phòng ngừa hành vi thao túng chứng khoán tại Việt Nam hiện nay”, để đưa ra những giải pháp phù hợp với bối cảnh thực tiễn.
1.1. Khái niệm và Đặc điểm của Thao Túng Chứng Khoán
Thao túng chứng khoán là hành vi tạo ra cung cầu giả tạo, làm sai lệch giá chứng khoán nhằm thu lợi bất chính. Các hình thức thao túng giá chứng khoán phổ biến bao gồm giao dịch nội gián, bơm thổi giá, tung tin đồn sai lệch, và lũng đoạn thị trường chứng khoán. Theo Zhanga, S. (2016), nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát thao túng giá nhằm phòng ngừa thao túng và bảo vệ sự phát triển lành mạnh của thị trường.
1.2. Tác Động Tiêu Cực của Thao Túng Giá Chứng Khoán
Thao túng giá chứng khoán gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho TTCK, bao gồm: làm mất niềm tin của nhà đầu tư, gây bất ổn thị trường, phân bổ nguồn vốn sai lệch, và tạo ra lợi thế bất bình đẳng cho một số đối tượng. Theo Dheeraj Misra và Aviral Kumar Tiwari (2021), thao túng cổ phiếu có thể làm giảm tính thanh khoản thị trường, tăng biến động giá, làm giảm niềm tin của nhà đầu tư và dẫn đến phân bổ nguồn vốn sai lệch.
II. Thực Trạng Thao Túng Chứng Khoán Tại Việt Nam Phân Tích
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực từ phía cơ quan quản lý, tình trạng thao túng chứng khoán tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp với nhiều hình thức tinh vi. Các đối tượng thường lợi dụng thông tin bất cân xứng, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của nhà đầu tư cá nhân để thực hiện hành vi gian lận chứng khoán. Các vụ việc thao túng giá chứng khoán bị phát hiện gần đây cho thấy sự lỏng lẻo trong hệ thống giám sát và xử phạt, tạo điều kiện cho các hành vi vi phạm tiếp tục diễn ra. Việc này đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa từ các cơ quan chức năng, cũng như nâng cao nhận thức của nhà đầu tư về các rủi ro tiềm ẩn trên TTCK. Theo Trần Thị Xuân Anh, Lưu Khánh Linh (2023), bài nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng và diễn biến theo từng hình thức thao túng chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2022.
2.1. Diễn Biến Phức Tạp của Thao Túng Giá Chứng Khoán Hiện Nay
Các hình thức thao túng giá chứng khoán ngày càng đa dạng và tinh vi, từ việc tạo cung cầu ảo, lan truyền tin đồn sai lệch, đến việc giao dịch nội gián dựa trên thông tin chưa công bố. Các đối tượng thường sử dụng nhiều tài khoản giao dịch để che giấu hành vi lũng đoạn thị trường chứng khoán. Bảng 2. Tổng hợp một số vụ thao túng thông tin trên TTCK Việt Nam giai đoạn 2015- 2022
2.2. Bất Cập trong Giám Sát và Xử Phạt Vi Phạm Chứng Khoán
Hệ thống giám sát giao dịch chứng khoán còn nhiều hạn chế, chưa đủ sức phát hiện kịp thời các hành vi thao túng chứng khoán. Mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm còn thấp, chưa đủ sức răn đe. Biểu đồ 2. Số vụ việc vi phạm trên TTCK bị xử phạt giai đoạn 2017-2022. Cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan chức năng trong việc điều tra và xử lý các vụ việc gian lận chứng khoán.
2.3. Ảnh Hưởng đến Quyết Định Giao Dịch Nhà Đầu Tư Cá Nhân
Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định giao dịch của các nhà đầu tư cá nhân trên thị trường dưới góc độ phòng ngừa thao túng (điển hình như: tin đồn, khuyến nghị từ môi giới, biến động giá bất thường) cho thấy ảnh hưởng lớn từ thông tin bất cân xứng đến nhà đầu tư cá nhân. Các bước tiến hành nghiên cứu đã chỉ ra cần trang bị kiến thức và nâng cao khả năng phân tích thông tin cho nhà đầu tư cá nhân.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Luật Ngăn Chặn Thao Túng Chứng Khoán
Để phòng ngừa thao túng chứng khoán hiệu quả, cần có các giải pháp đồng bộ từ hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực giám sát, đến tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục cho nhà đầu tư. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của luật chứng khoán Việt Nam để đảm bảo tính chặt chẽ, khả thi và phù hợp với thực tiễn. Đồng thời, cần nâng cao hiệu quả công tác thực thi pháp luật, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm. Cần xây dựng khung pháp lý đối với các giao dịch áp dụng công nghệ kỹ thuật cao, thực hiện dự thảo, đóng góp ý kiến sửa đổi các văn bản pháp luật có liên quan,. Đây là những kiến nghị thiết thực mà nhóm có tham khảo để hoàn thiện hơn nữa bài nghiên cứu của mình.
3.1. Rà Soát và Sửa Đổi Luật Chứng Khoán Việt Nam Hiện Hành
Cần bổ sung các quy định cụ thể về hành vi thao túng giá chứng khoán, các biện pháp phòng ngừa, và chế tài xử phạt. Cần quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân tham gia TTCK trong việc ngăn chặn gian lận chứng khoán. Tạ Thị Thuỳ Trang (2022) đã phân tích các quy định của pháp luật về xử lý hành vi thao túng thị trường chứng khoán, chỉ ra bất cập, hạn chế và đề xuất giải pháp nhằm kiểm soát và hạn chế hành vi thao túng thị trường chứng khoán.
3.2. Nâng Cao Hiệu Quả Giám Sát và Thực Thi Pháp Luật
UBCKNN cần tăng cường năng lực giám sát, thanh tra, kiểm tra hoạt động của các công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, và các đối tượng tham gia TTCK. Cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng khác trong việc điều tra và xử lý các vụ việc thao túng chứng khoán. Cần tăng cường thanh tra chứng khoán và kiểm tra chứng khoán.
3.3. Tăng Cường Tính Minh Bạch và Công Khai Thông Tin
Các công ty niêm yết cần thực hiện báo cáo tài chính minh bạch, đảm bảo công khai, đầy đủ và kịp thời các thông tin quan trọng. UBCKNN cần tăng cường công tác giám sát việc công bố thông tin của các công ty niêm yết. Cần nâng cao việc thực thi pháp luật về phòng ngừa hành vi thao túng chứng khoán.
IV. Nâng Cao Nhận Thức Đầu Tư Chìa Khóa Phòng Ngừa Thao Túng
Nhận thức và hiểu biết của nhà đầu tư đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa thao túng chứng khoán. Các nhà đầu tư cá nhân cần được trang bị kiến thức về các hình thức thao túng giá chứng khoán, các rủi ro tiềm ẩn, và các biện pháp tự bảo vệ mình. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục tài chính cho nhà đầu tư thông qua nhiều hình thức khác nhau. Cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan chức năng, các tổ chức tài chính, và các phương tiện truyền thông trong việc nâng cao nhận thức đầu tư. Việc đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư thông qua việc công khai và minh bạch thông tin là vô cùng quan trọng.
4.1. Giáo Dục Tài Chính và Nâng Cao Kiến Thức Đầu Tư
Cần tổ chức các khóa học, hội thảo, và các chương trình đào tạo về đầu tư chứng khoán cho nhà đầu tư cá nhân. Cần cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, và dễ hiểu về các sản phẩm đầu tư, các rủi ro, và các quy định pháp luật. Cần nâng cao nhận thức đầu tư cho công chúng.
4.2. Nhận Diện Dấu Hiệu Thao Túng Giá Chứng Khoán
Các nhà đầu tư cần được trang bị kiến thức để nhận biết các dấu hiệu bất thường trên TTCK, như biến động giá đột ngột, khối lượng giao dịch tăng đột biến, hoặc tin đồn sai lệch. Cần thận trọng trước các lời mời chào đầu tư hấp dẫn nhưng thiếu căn cứ. Cần chú ý đến thông tin bất cân xứng trên thị trường.
4.3. Tự Bảo Vệ Trước Nguy Cơ Gian Lận Chứng Khoán
Các nhà đầu tư cần tự bảo vệ mình bằng cách tìm hiểu kỹ thông tin về các công ty niêm yết, đa dạng hóa danh mục đầu tư, và tuân thủ các quy định pháp luật. Cần báo cáo cho cơ quan chức năng khi phát hiện các dấu hiệu nghi ngờ thao túng chứng khoán. Cần có biện pháp bảo vệ nhà đầu tư.
V. Ứng Dụng Fintech và Blockchain Giải Pháp Phòng Ngừa Mới
Sự phát triển của công nghệ Fintech và Blockchain mở ra những cơ hội mới trong việc phòng ngừa thao túng chứng khoán. Các công nghệ này có thể giúp tăng cường tính minh bạch, giảm thiểu rủi ro gian lận, và nâng cao hiệu quả giám sát. Tuy nhiên, cũng cần lường trước những rủi ro tiềm ẩn và có biện pháp quản lý phù hợp. Bài viết đã triển khai các thuật toán học máy trong việc phát hiện các hành vi thao túng chứng khoán của các cổ phiếu được giao dịch và đã ứng dụng biến đổi Wavelet liên tục trong việc phát hiện và phòng ngừa thao túng chứng khoán.
5.1. Fintech và Giám Sát Giao Dịch Chứng Khoán
Các công nghệ Fintech có thể giúp UBCKNN giám sát giao dịch chứng khoán hiệu quả hơn, phát hiện các hành vi bất thường, và ngăn chặn gian lận chứng khoán. Hệ thống IDS Pro là một ví dụ về hệ thống phát hiện xâm nhập (Intrusion Detection System). Cần tăng cường ứng dụng AI (trí tuệ nhân tạo) để giám sát và phát hiện thao túng.
5.2. Blockchain và Tính Minh Bạch Của Thị Trường
Công nghệ Blockchain có thể giúp tăng cường tính minh bạch của TTCK, giảm thiểu rủi ro giao dịch nội gián, và tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Cần nghiên cứu và ứng dụng công nghệ Blockchain trong việc quản lý và lưu trữ thông tin giao dịch chứng khoán.
5.3. Rủi Ro và Thách Thức Khi Ứng Dụng Công Nghệ
Cần lường trước những rủi ro tiềm ẩn khi ứng dụng công nghệ Fintech và Blockchain trong lĩnh vực chứng khoán, như tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu, và các hành vi vi phạm pháp luật. Cần có biện pháp bảo mật và quản lý rủi ro hiệu quả.
VI. Tăng Cường Hợp Tác Quốc Tế Kinh Nghiệm Phòng Ngừa Hiệu Quả
Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa thao túng chứng khoán, đặc biệt trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng toàn cầu hóa. Việc chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, và các biện pháp phòng ngừa giữa các quốc gia sẽ giúp nâng cao hiệu quả công tác phòng chống gian lận chứng khoán. D. Holley (2010) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chia sẻ thông tin và hợp tác giữa các cơ quan quản lý để phát hiện và ngăn chặn thao túng thị trường xuyên biên giới.
6.1. Học Hỏi Kinh Nghiệm Từ Các Thị Trường Phát Triển
Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các thị trường chứng khoán phát triển trên thế giới về các biện pháp phòng ngừa thao túng chứng khoán, như tăng cường giám sát, xử phạt nghiêm minh, và nâng cao nhận thức của nhà đầu tư. Cần tìm hiểu kinh nghiệm phòng ngừa thao túng chứng khoán ở một số quốc gia trên thế giới.
6.2. Chia Sẻ Thông Tin và Hợp Tác Với Các Cơ Quan Quản Lý
UBCKNN cần tăng cường hợp tác với các cơ quan quản lý chứng khoán của các quốc gia khác trong việc chia sẻ thông tin, điều tra các vụ việc thao túng chứng khoán xuyên quốc gia, và xây dựng các tiêu chuẩn chung về phòng chống gian lận. Việc quản lý hiệu quả các nhà môi giới cũng rất quan trọng.
6.3. Tuân Thủ Các Tiêu Chuẩn Quốc Tế Về Quản Trị Công Ty
Các công ty niêm yết cần tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị công ty (Corporate Governance), đảm bảo tính minh bạch, công bằng, và trách nhiệm giải trình. Cần tăng cường cơ chế kiểm soát nội bộ.
