Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra nhanh chóng tại thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp, diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và sản lượng sản xuất nông nghiệp. Tốc độ đô thị hóa tăng cao cùng với biến đổi khí hậu đã tạo ra những thách thức lớn đối với ngành nông nghiệp truyền thống, đòi hỏi sự đổi mới tư duy và phương pháp phát triển. Nông nghiệp đô thị (NNĐT) được xem là giải pháp tiềm năng nhằm tận dụng các diện tích nhỏ trong đô thị như sân vườn, ban công, sân thượng để sản xuất nông sản phù hợp với điều kiện đất đai và khí hậu địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng phát triển NNĐT tại thành phố Cao Lãnh trong giai đoạn 2016-2020, đánh giá các vấn đề tồn tại và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững cho giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn hành chính của thành phố Cao Lãnh, với tổng dân số khoảng 214 nghìn người, trong đó khu vực nội thị chiếm gần 57%. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tăng thu nhập cho người dân, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế đô thị theo hướng bền vững. Các chỉ số như diện tích đất nông nghiệp, cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp và mức độ tham gia của người dân được sử dụng làm thước đo đánh giá hiệu quả phát triển NNĐT.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính để xây dựng khung nghiên cứu phát triển NNĐT:

  1. Lý thuyết tổ chức lãnh thổ nông nghiệp: Nhấn mạnh sự phối hợp các đối tượng nông nghiệp trong một lãnh thổ xác định, đặt trong mối quan hệ với các khu vực xung quanh và nhu cầu thị trường nhằm phát triển bền vững.

  2. Lý thuyết vai trò nông nghiệp trong phát triển kinh tế: Phân tích mối quan hệ qua lại giữa phát triển nông nghiệp và công nghiệp, xác định vai trò của nông nghiệp trong tăng trưởng kinh tế, bao gồm đầu tư, phân bổ ngân sách và chính sách thuế.

  3. Lý thuyết phát triển bền vững: Định hướng phát triển kinh tế - xã hội dựa trên sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, đảm bảo đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng đến thế hệ tương lai.

Các khái niệm chính bao gồm: nông nghiệp đô thị, nông nghiệp nội thị và ngoại thị, chuỗi giá trị nông nghiệp, ứng dụng khoa học công nghệ trong NNĐT, và các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển NNĐT như sự đồng thuận của người dân, ý thức tiêu dùng, hạ tầng sản xuất và dịch vụ nông nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm phân tích toàn diện thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển NNĐT tại Cao Lãnh.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND tỉnh Đồng Tháp, Sở Nông nghiệp và PTNT, Sở Công thương, Chi cục Thống kê, cùng các tài liệu khoa học và báo cáo hàng năm của UBND TP Cao Lãnh trong giai đoạn 2016-2020. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 60 hội viên Hội Nông dân tại 8 phường và 7 xã của thành phố trong tháng 10/2020.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích, tập trung vào các hộ dân tham gia sản xuất NNĐT và các chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để xử lý dữ liệu khảo sát, phân tích thống kê mô tả, tính toán các chỉ số thành phần và đánh giá mức độ đồng thuận, tham gia của người dân. Ngoài ra, phương pháp phân loại, hệ thống hóa lý thuyết, đối chiếu so sánh và phân tích tổng hợp cũng được áp dụng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp trong tháng 10/2020, xử lý và phân tích dữ liệu trong quý cuối năm 2020 và quý đầu năm 2021, hoàn thiện luận văn và bảo vệ vào tháng 4/2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp: Tổng diện tích tự nhiên của TP Cao Lãnh là 10.726,6 ha, trong đó diện tích nội thị chiếm 28,1%. Diện tích đất sản xuất nông nghiệp giảm dần do quá trình đô thị hóa nhanh, đặc biệt tại các phường nội thị. Diện tích đất nông nghiệp tại các xã ngoại thành vẫn chiếm tỷ lệ lớn nhưng cũng chịu áp lực chuyển đổi.

  2. Tổ chức sản xuất và quản lý NNĐT còn manh mún: Các mô hình sản xuất chủ yếu là quy mô nhỏ, chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các hộ dân và doanh nghiệp. Khoảng 70,7% hộ dân ở khu vực ngoại thị tham gia sản xuất NNĐT, tuy nhiên năng suất và chất lượng sản phẩm chưa đồng đều.

  3. Ứng dụng khoa học công nghệ còn hạn chế: Mặc dù có một số mô hình ứng dụng công nghệ cao như trồng rau thủy canh, nhà kính, nhưng tỷ lệ áp dụng công nghệ cao trong sản xuất NNĐT tại Cao Lãnh còn thấp, chưa phát huy hết tiềm năng tăng năng suất và chất lượng sản phẩm.

  4. Phát triển thị trường và liên kết chuỗi giá trị chưa hiệu quả: Thị trường tiêu thụ sản phẩm NNĐT chủ yếu là thị trường nội địa với quy mô nhỏ, chưa có kênh phân phối chuyên nghiệp. Liên kết giữa các chủ thể trong chuỗi giá trị còn yếu, dẫn đến giá trị gia tăng thấp và khó cạnh tranh trên thị trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do sự thiếu đồng thuận và tham gia tích cực của người dân trong phát triển NNĐT, hạn chế về hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ sản xuất, cũng như chính sách quản lý và quy hoạch chưa đồng bộ. So sánh với các nghiên cứu tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng, Cao Lãnh còn nhiều dư địa để phát triển mô hình NNĐT hiện đại, ứng dụng công nghệ cao và xây dựng chuỗi giá trị bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện sự biến động diện tích đất nông nghiệp theo năm, tỷ lệ hộ dân tham gia NNĐT theo khu vực, mức độ ứng dụng công nghệ và sự đồng thuận của người dân đối với chủ trương phát triển NNĐT. Bảng so sánh cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2016-2020 cũng minh họa rõ nét sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của thành phố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy hoạch phát triển NNĐT: Xây dựng quy hoạch chi tiết phát triển các vùng sản xuất chuyên canh, ưu tiên các loại cây trồng, vật nuôi có thế mạnh địa phương, gắn kết với quy hoạch đô thị và bảo vệ môi trường. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND TP Cao Lãnh phối hợp Sở Nông nghiệp và PTNT.

  2. Tăng cường tổ chức sản xuất và quản lý: Hỗ trợ thành lập các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất NNĐT, thúc đẩy liên kết giữa hộ dân, doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu để nâng cao năng lực sản xuất và quản lý. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Hội Nông dân, các tổ chức chính quyền địa phương.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ: Khuyến khích áp dụng công nghệ cao như nhà kính, thủy canh, công nghệ sinh học trong sản xuất NNĐT nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và giảm chi phí sản xuất. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Trung tâm dịch vụ nông nghiệp, các viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ.

  4. Phát triển thị trường và chuỗi giá trị: Xây dựng hệ thống phân phối chuyên nghiệp, mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh, đồng thời thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị giữa các chủ thể để tăng giá trị sản phẩm và sức cạnh tranh. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Sở Công thương, UBND TP Cao Lãnh, doanh nghiệp.

  5. Nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức về lợi ích và kỹ thuật sản xuất NNĐT, đồng thời xây dựng cơ chế khuyến khích sự tham gia tích cực của cộng đồng. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: Hội Nông dân, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và đô thị: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển NNĐT phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp đô thị: Tham khảo để hiểu rõ cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng phát triển NNĐT tại một đô thị cấp II, từ đó phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Hội nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp sản xuất NNĐT: Áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực sản xuất, quản lý, ứng dụng công nghệ và phát triển thị trường, tăng thu nhập và hiệu quả kinh tế.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp đô thị: Tham khảo để đánh giá tiềm năng đầu tư, phát triển các mô hình NNĐT bền vững, góp phần cải thiện môi trường và an ninh lương thực đô thị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nông nghiệp đô thị là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Nông nghiệp đô thị là hoạt động sản xuất nông nghiệp trong và ven đô thị, sử dụng các diện tích nhỏ như sân vườn, ban công để trồng trọt và chăn nuôi. Đặc điểm nổi bật là quy mô nhỏ, ứng dụng công nghệ cao, sản phẩm tươi ngon, giảm chi phí vận chuyển và bảo vệ môi trường.

  2. Tại sao phát triển NNĐT lại quan trọng đối với thành phố Cao Lãnh?
    Do tốc độ đô thị hóa nhanh, diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp, NNĐT giúp tận dụng hiệu quả quỹ đất đô thị, cung cấp thực phẩm tươi sạch, tạo việc làm và thu nhập cho người dân, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển NNĐT tại Cao Lãnh là gì?
    Khó khăn gồm diện tích đất sản xuất bị thu hẹp, tổ chức sản xuất manh mún, hạn chế ứng dụng công nghệ cao, thiếu liên kết chuỗi giá trị và thị trường tiêu thụ chưa ổn định, cùng với sự tham gia chưa đồng đều của người dân.

  4. Các giải pháp chính để phát triển NNĐT tại Cao Lãnh là gì?
    Bao gồm hoàn thiện quy hoạch phát triển, tăng cường tổ chức sản xuất, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển thị trường và chuỗi giá trị, nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân.

  5. Làm thế nào để người dân có thể tham gia hiệu quả vào phát triển NNĐT?
    Thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ về vốn và công nghệ, xây dựng cơ chế khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi về chính sách, người dân sẽ được nâng cao năng lực và động lực tham gia sản xuất NNĐT.

Kết luận

  • Nông nghiệp đô thị tại thành phố Cao Lãnh đang phát triển trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và biến đổi khí hậu, với nhiều tiềm năng nhưng cũng không ít thách thức.
  • Thực trạng cho thấy diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp, tổ chức sản xuất manh mún, ứng dụng công nghệ còn hạn chế và thị trường tiêu thụ chưa phát triển đồng bộ.
  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp toàn diện về quy hoạch, tổ chức sản xuất, ứng dụng công nghệ, phát triển thị trường và nâng cao sự tham gia của người dân nhằm thúc đẩy phát triển NNĐT bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng mô hình và ứng dụng công nghệ mới.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, tổ chức và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện để phát triển NNĐT góp phần nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế xã hội địa phương.