Tổng quan nghiên cứu

Phát triển hợp tác xã (HTX) nông nghiệp là một trong những giải pháp quan trọng nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân. Tại huyện Quốc Oai, thành phố Hà Nội, với tổng diện tích tự nhiên khoảng 14.700 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 61,84%, HTX nông nghiệp đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế địa phương. Giai đoạn 2020-2022, huyện có 86 HTX hoạt động, trong đó 49 HTX dịch vụ nông nghiệp và 37 HTX chuyên ngành, thu hút khoảng 6,4 triệu thành viên trên toàn quốc, trong đó Quốc Oai là một điểm sáng với nhiều mô hình HTX kiểu mới ứng dụng công nghệ cao và liên kết chuỗi giá trị sản phẩm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát triển HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Quốc Oai, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững trong giai đoạn tiếp theo. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2020-2022, sử dụng số liệu sơ cấp thu thập năm 2022, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về quy mô, tổ chức, nguồn lực, hiệu quả hoạt động và các nhân tố tác động đến HTX nông nghiệp tại địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ chính quyền và các tổ chức liên quan hoạch định chính sách, nâng cao năng lực quản lý và phát triển HTX, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết phát triển kinh tế và kinh tế hợp tác, trong đó phát triển được hiểu là quá trình biến đổi về lượng và chất, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Lý thuyết phát triển kinh tế nhấn mạnh sự kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, tạo động lực bền vững cho phát triển. Luật Hợp tác xã năm 2012 cung cấp khuôn khổ pháp lý cho HTX, định nghĩa HTX là tổ chức kinh tế tập thể, có tư cách pháp nhân, hoạt động trên nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, dân chủ và tự chịu trách nhiệm.

Khái niệm HTX nông nghiệp được hiểu là tổ chức kinh tế tập thể do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập, hợp tác trong sản xuất, kinh doanh nông nghiệp, tạo việc làm và đáp ứng nhu cầu chung. HTX nông nghiệp vừa mang tính kinh doanh vừa có tính xã hội, góp phần ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế nông thôn. Các nguyên tắc tổ chức HTX bao gồm tự nguyện, bình đẳng, dân chủ, phân phối thu nhập theo mức độ sử dụng dịch vụ và công sức lao động, cùng với vai trò giáo dục, đào tạo thành viên.

Nghiên cứu cũng vận dụng mô hình phát triển HTX theo các chiều: quy mô (số lượng HTX, thành viên), chất lượng (nguồn lực, tổ chức quản lý), hiệu quả hoạt động (doanh thu, lợi nhuận, thu nhập thành viên) và các yếu tố ảnh hưởng như trình độ cán bộ, nguồn vốn, chính sách nhà nước và vai trò chính quyền địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu sơ cấp thu thập năm 2022 từ khảo sát, phỏng vấn các giám đốc HTX, thành viên Hội đồng quản trị, cán bộ UBND huyện và Phòng Kinh tế huyện Quốc Oai. Số lượng phiếu khảo sát và đối tượng phỏng vấn được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các loại hình HTX trên địa bàn.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng với các chỉ tiêu về quy mô, tài sản, vốn, doanh thu, lợi nhuận, số lượng thành viên, cùng phân tích định tính về tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ, chính sách và môi trường hoạt động. Thời gian nghiên cứu từ tháng 12/2022 đến tháng 4/2023, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu kịp thời, chính xác.

Các chỉ tiêu nghiên cứu được xây dựng dựa trên hệ thống chỉ tiêu của Liên minh HTX Việt Nam và các văn bản pháp luật liên quan, bao gồm: số lượng HTX, số thành viên, tổng tài sản, vốn điều lệ, doanh thu, lợi nhuận, thu nhập bình quân lao động, trình độ cán bộ, mức độ hài lòng của thành viên, và các yếu tố ảnh hưởng như chính sách, nguồn lực, tổ chức quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng và quy mô HTX: Giai đoạn 2020-2022, số lượng HTX nông nghiệp tại Quốc Oai tăng từ khoảng 80 lên 86 HTX, trong đó HTX dịch vụ nông nghiệp chiếm 57%, HTX chuyên ngành chiếm 43%. Số lượng thành viên bình quân mỗi HTX đạt khoảng 636 người, phản ánh sự mở rộng quy mô và thu hút thành viên.

  2. Phát triển tài sản và nguồn vốn: Tổng tài sản các HTX tăng từ khoảng 150 tỷ đồng năm 2020 lên gần 180 tỷ đồng năm 2022, vốn điều lệ bình quân đạt 1,86 tỷ đồng/HTX. Nguồn vốn chủ yếu đến từ vốn góp thành viên và vốn vay ngân hàng, tuy nhiên vốn vay chiếm tỷ lệ thấp do hạn chế về tài sản thế chấp và năng lực quản lý.

  3. Hiệu quả hoạt động: Doanh thu bình quân của HTX đạt khoảng 2 tỷ đồng/năm, lợi nhuận trung bình 150 triệu đồng/HTX. Thu nhập bình quân lao động trong HTX đạt khoảng 55 triệu đồng/người/năm, cao hơn mức thu nhập bình quân của lao động nông nghiệp địa phương. Tỷ lệ thành viên hài lòng với hoạt động HTX đạt 78%, trong đó 65% nhận thấy lợi ích kinh tế rõ rệt khi tham gia HTX.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Trình độ cán bộ quản lý HTX còn hạn chế, chỉ khoảng 40% cán bộ có trình độ chuyên môn từ trung cấp trở lên. Cơ cấu tổ chức HTX đã được cải thiện nhưng vẫn còn lúng túng trong quản lý và điều hành. Chính sách hỗ trợ của Nhà nước và sự quan tâm của chính quyền địa phương được đánh giá tích cực nhưng còn thiếu đồng bộ và chưa thực sự hiệu quả trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho HTX phát triển.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng về số lượng và quy mô HTX tại Quốc Oai phản ánh xu hướng phát triển tích cực, phù hợp với chủ trương công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng tài sản và vốn còn chậm, do hạn chế về năng lực huy động vốn và quản lý tài chính. Hiệu quả hoạt động tuy có cải thiện nhưng chưa đồng đều giữa các HTX, đặc biệt là HTX chuyên ngành còn gặp khó khăn trong liên kết tiêu thụ sản phẩm và ứng dụng công nghệ.

Trình độ cán bộ quản lý là nhân tố quyết định hiệu quả hoạt động HTX, do đó việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực là rất cần thiết. So sánh với các nghiên cứu trong nước cho thấy, HTX tại Quốc Oai có mức độ hài lòng và thu nhập thành viên tương đối cao, nhưng vẫn cần cải thiện về tổ chức bộ máy và chính sách hỗ trợ. Việc ứng dụng công nghệ cao và xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm là hướng đi phù hợp để nâng cao sức cạnh tranh và phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng HTX, bảng phân tích cơ cấu tài sản và vốn, biểu đồ thu nhập bình quân lao động, cũng như bảng đánh giá mức độ hài lòng thành viên để minh họa rõ nét các kết quả nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý HTX: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý, tài chính, marketing và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ HTX trong vòng 12 tháng tới, do UBND huyện phối hợp với Liên minh HTX tổ chức.

  2. Đẩy mạnh huy động và quản lý nguồn vốn: Xây dựng cơ chế hỗ trợ vay vốn ưu đãi, tạo điều kiện cho HTX tiếp cận các nguồn vốn ngân hàng và quỹ phát triển HTX, đồng thời nâng cao năng lực quản lý tài chính trong 2 năm tới, do Sở Tài chính và Ngân hàng chính sách xã hội chủ trì.

  3. Phát triển liên kết chuỗi giá trị và thị trường tiêu thụ: Khuyến khích HTX xây dựng mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm, hợp tác với doanh nghiệp và tổ chức xúc tiến thương mại, nhằm mở rộng thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm trong vòng 18 tháng, do Phòng Kinh tế huyện và Liên minh HTX phối hợp thực hiện.

  4. Ứng dụng công nghệ cao và chuyển đổi số: Hỗ trợ HTX đầu tư trang thiết bị, áp dụng công nghệ cao trong sản xuất và quản lý, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, nâng cao chất lượng và uy tín sản phẩm trong 3 năm tới, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng UBND huyện triển khai.

  5. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ và tăng cường vai trò chính quyền địa phương: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các chính sách hỗ trợ HTX phù hợp với thực tiễn, đồng thời tăng cường công tác chỉ đạo, giám sát và hỗ trợ kỹ thuật cho HTX, đảm bảo môi trường phát triển thuận lợi trong 5 năm tới, do UBND huyện và các sở ngành liên quan thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và thành viên HTX nông nghiệp: Nghiên cứu cung cấp thông tin thực tiễn, giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động, giúp cải thiện quản lý, tổ chức và phát triển dịch vụ, sản phẩm.

  2. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước: Tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển HTX, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, đồng thời đánh giá hiệu quả các chương trình phát triển kinh tế tập thể.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển HTX và kinh tế nông thôn.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp: Tham khảo để hiểu rõ mô hình HTX, tiềm năng hợp tác, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm và các cơ hội đầu tư, liên kết sản xuất kinh doanh.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTX nông nghiệp là gì và vai trò của nó trong phát triển kinh tế nông thôn?
    HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập, hợp tác trong sản xuất, kinh doanh nông nghiệp. Vai trò chính là hỗ trợ thành viên tiếp cận dịch vụ, giảm rủi ro, tăng hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự phát triển của HTX nông nghiệp tại Quốc Oai?
    Trình độ cán bộ quản lý, nguồn vốn, chính sách hỗ trợ của Nhà nước và vai trò của chính quyền địa phương là những yếu tố then chốt. Ngoài ra, năng lực tổ chức, liên kết chuỗi giá trị và ứng dụng công nghệ cũng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động.

  3. HTX nông nghiệp tại Quốc Oai có những khó khăn gì trong giai đoạn 2020-2022?
    Khó khăn gồm quy mô sản xuất nhỏ, năng lực quản lý hạn chế, vốn vay ngân hàng khó tiếp cận, thiếu đồng bộ trong chính sách hỗ trợ, và hạn chế trong liên kết tiêu thụ sản phẩm. Ngoài ra, cơ sở vật chất và công nghệ còn lạc hậu so với yêu cầu phát triển.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, cải thiện quản lý tài chính, phát triển liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao, hoàn thiện chính sách hỗ trợ và tăng cường vai trò chính quyền địa phương là các giải pháp trọng tâm.

  5. Làm thế nào để HTX nông nghiệp thu hút thêm thành viên và mở rộng quy mô?
    HTX cần nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo lợi ích kinh tế cho thành viên, xây dựng uy tín và thương hiệu sản phẩm, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, vận động và tạo môi trường hoạt động thuận lợi để thu hút người dân tham gia.

Kết luận

  • Phát triển HTX nông nghiệp tại huyện Quốc Oai đã có những chuyển biến tích cực về số lượng, quy mô và hiệu quả hoạt động trong giai đoạn 2020-2022.
  • Các HTX đã góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế nông thôn, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.
  • Hạn chế chủ yếu là năng lực quản lý, nguồn vốn và chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của HTX.
  • Giải pháp trọng tâm bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, phát triển nguồn vốn, liên kết chuỗi giá trị và ứng dụng công nghệ cao.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo nhằm hỗ trợ chính quyền và các tổ chức liên quan triển khai hiệu quả các giải pháp phát triển HTX nông nghiệp tại Quốc Oai, góp phần xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, HTX và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách nhằm thúc đẩy phát triển HTX nông nghiệp hiệu quả và bền vững.