Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế nông nghiệp tại tỉnh Đồng Tháp, hợp tác xã (HTX) nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức lại sản xuất, liên kết tiêu thụ và nâng cao thu nhập cho người nông dân. Theo số liệu năm 2019, tỉnh Đồng Tháp đã đạt được nhiều bước tiến trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp, trong đó khu vực kinh tế hợp tác góp phần quan trọng với vai trò tập trung hàng hóa, xây dựng thương hiệu và bảo vệ xuất xứ sản phẩm. Tuy nhiên, thực trạng phát triển HTX nông nghiệp vẫn còn nhiều hạn chế như năng lực quản lý yếu kém, khả năng cạnh tranh thấp, sự ỷ lại vào hỗ trợ Nhà nước và thiếu sự liên kết giữa các thành viên. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng phát triển HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2016-2019, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững, nâng cao hiệu quả hoạt động HTX. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại các huyện Tam Nông, Thanh Bình, Cao Lãnh và một số địa phương khác trong tỉnh, với ý nghĩa góp phần thúc đẩy kinh tế hợp tác, hỗ trợ tái cơ cấu ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác và quản lý HTX nông nghiệp. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về bản chất và nguyên tắc hoạt động của HTX: Theo Luật HTX năm 2012, HTX là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, dân chủ và phân phối lợi ích theo mức độ sử dụng dịch vụ. Các nguyên tắc này bao gồm tự nguyện gia nhập, quản lý dân chủ, tự chủ tài chính, quan tâm đào tạo và phát triển bền vững cộng đồng thành viên.

  • Mô hình phát triển HTX dựa trên nền tảng Hội quán nông dân: Hội quán được xem là mô hình liên kết cộng đồng giúp khôi phục lòng tin, tăng cường hợp tác giữa các thành viên, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc thành lập và phát triển HTX nông nghiệp bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: tổ hợp tác, hội quán nông dân, HTX nông nghiệp, kinh tế hợp tác, quản lý nhà nước về HTX, và liên kết tiêu thụ sản phẩm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập và phân tích số liệu thứ cấp và sơ cấp. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các HTX, tổ hợp tác, hội quán nông dân tại các huyện Tam Nông, Thanh Bình, Cao Lãnh và một số địa phương khác trong tỉnh Đồng Tháp. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và phỏng vấn chuyên gia nhằm thu thập thông tin sâu sắc.

Nguồn dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Cục Thống kê tỉnh Đồng Tháp, các tài liệu pháp luật như Luật HTX 2012, Nghị định 77/2019/NĐ-CP, và các bài viết chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu với lãnh đạo các sở, ngành, UBND huyện, phòng nông nghiệp, phòng kinh tế, cán bộ quản lý HTX, thành viên hội quán và người nông dân.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp tổng hợp, so sánh, phân tích nội dung và xử lý số liệu định tính nhằm đánh giá thực trạng, xác định nguyên nhân và đề xuất giải pháp phát triển HTX nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp trong giai đoạn 2016-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển HTX nông nghiệp còn nhiều hạn chế: Tỉnh Đồng Tháp có khoảng 200 HTX nông nghiệp hoạt động, tuy nhiên năng lực quản lý của cán bộ HTX còn yếu, với hơn 60% cán bộ quản lý chưa qua đào tạo bài bản. Khả năng tiếp cận nguồn vốn và chính sách hỗ trợ Nhà nước của HTX còn hạn chế, chỉ khoảng 30% HTX tiếp cận được các nguồn lực này.

  2. Thiếu sự hợp tác và liên kết giữa các thành viên: Lòng tin giữa các thành viên và giữa thành viên với HTX còn thấp, dẫn đến tỷ lệ thành viên tham gia sử dụng dịch vụ HTX chỉ đạt khoảng 40%. Sự liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm còn manh mún, chưa tạo được chuỗi giá trị bền vững.

  3. Vai trò của Hội quán nông dân trong phát triển HTX: Hội quán nông dân được đánh giá là mô hình hiệu quả trong việc khôi phục lòng tin và tăng cường hợp tác giữa người nông dân. Tại một số địa phương, HTX được thành lập dựa trên nền tảng Hội quán đã có sự tăng trưởng về số lượng thành viên và doanh thu từ 15-20% so với HTX truyền thống.

  4. Chính sách và quản lý nhà nước chưa đồng bộ: Sự quan tâm và hỗ trợ của các cấp ủy, chính quyền địa phương đối với HTX không đồng đều giữa các huyện, có nơi chưa thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho HTX phát triển. Việc triển khai các chính sách hỗ trợ còn chậm và chưa đến được tận tay các HTX.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do thiếu lòng tin và sự hợp tác giữa các thành viên, cũng như năng lực quản lý nội tại của HTX còn yếu. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về phát triển HTX tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, cho thấy yếu tố con người và quản lý là then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động HTX. Việc phát triển HTX dựa trên nền tảng Hội quán nông dân được xem là giải pháp khả thi nhằm khắc phục điểm nghẽn về liên kết và lòng tin. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ đồng bộ từ chính sách và quản lý nhà nước là điều kiện cần thiết để HTX phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ cán bộ quản lý có đào tạo, biểu đồ so sánh mức độ tham gia dịch vụ HTX giữa các mô hình HTX truyền thống và HTX dựa trên Hội quán, cũng như bảng tổng hợp các chính sách hỗ trợ hiện hành và mức độ tiếp cận của HTX.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý nhà nước về HTX: Cần nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và chính quyền địa phương về vai trò của kinh tế hợp tác, tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo định kỳ trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND các huyện.

  2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ HTX: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các chính sách ưu đãi về vốn, đất đai, thuế và đào tạo nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho HTX tiếp cận nguồn lực trong vòng 24 tháng. Chủ thể thực hiện là UBND tỉnh phối hợp với các sở ngành liên quan.

  3. Thành lập mới HTX dựa trên nền tảng Hội quán nông dân: Khuyến khích phát triển mô hình HTX mới từ các Hội quán nhằm khôi phục lòng tin và tăng cường liên kết, dự kiến thành lập ít nhất 10 HTX mới trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Liên minh HTX tỉnh và các tổ chức Hội quán.

  4. Nâng cao chất lượng hoạt động HTX hiện có: Tổ chức đào tạo nâng cao năng lực quản lý, kỹ thuật sản xuất, mở rộng dịch vụ và liên kết tiêu thụ sản phẩm trong vòng 18 tháng. Chủ thể thực hiện là các trung tâm đào tạo nghề và Liên minh HTX.

  5. Huy động các nguồn lực đầu tư cho HTX: Xây dựng quỹ hỗ trợ phát triển HTX, kêu gọi đầu tư từ các tổ chức tài chính, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh trong vòng 36 tháng. Chủ thể thực hiện là Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Liên minh HTX.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp phát triển HTX, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và hỗ trợ hiệu quả.

  2. Ban quản trị và thành viên HTX nông nghiệp: Nắm bắt các nguyên tắc quản lý, phát triển mô hình HTX dựa trên Hội quán, nâng cao năng lực quản lý và liên kết sản xuất.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kinh tế hợp tác, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng HTX.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp và kinh tế hợp tác: Là tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và chính sách phát triển HTX phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTX nông nghiệp là gì và có vai trò như thế nào?
    HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập, hoạt động dựa trên nguyên tắc tự chủ, bình đẳng và dân chủ nhằm đáp ứng nhu cầu chung về sản phẩm, dịch vụ và tạo việc làm. Vai trò của HTX là tổ chức lại sản xuất, liên kết tiêu thụ, nâng cao hiệu quả và thu nhập cho thành viên.

  2. Nguyên nhân chính khiến HTX nông nghiệp tại Đồng Tháp phát triển chậm?
    Nguyên nhân chủ yếu là thiếu lòng tin và sự hợp tác giữa các thành viên, năng lực quản lý yếu kém, khả năng tiếp cận nguồn lực hỗ trợ hạn chế và sự chưa đồng bộ trong chính sách, quản lý nhà nước.

  3. Hội quán nông dân có vai trò gì trong phát triển HTX?
    Hội quán nông dân là mô hình liên kết cộng đồng giúp khôi phục lòng tin, tăng cường hợp tác giữa người nông dân, tạo nền tảng để thành lập HTX mới hoạt động hiệu quả và bền vững.

  4. Các giải pháp chính để phát triển HTX nông nghiệp bền vững là gì?
    Bao gồm tăng cường quản lý nhà nước, hoàn thiện chính sách hỗ trợ, thành lập HTX mới dựa trên Hội quán, nâng cao năng lực quản lý và mở rộng dịch vụ, huy động nguồn lực đầu tư.

  5. Làm thế nào để HTX tiếp cận được nguồn vốn và chính sách hỗ trợ?
    HTX cần nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch hoạt động rõ ràng, chủ động phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức tín dụng, đồng thời tham gia các chương trình đào tạo, hội thảo do chính quyền và Liên minh HTX tổ chức.

Kết luận

  • HTX nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông nghiệp và xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về năng lực quản lý, liên kết và tiếp cận nguồn lực.
  • Nguyên nhân chính là thiếu lòng tin và sự hợp tác giữa các thành viên, cùng với sự chưa đồng bộ trong chính sách và quản lý nhà nước.
  • Giải pháp phát triển HTX cần tập trung vào tăng cường quản lý nhà nước, hoàn thiện chính sách, thành lập HTX mới dựa trên Hội quán nông dân và nâng cao năng lực hoạt động HTX hiện có.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, tổ chức kinh tế hợp tác và người nông dân triển khai các hoạt động phát triển HTX hiệu quả trong giai đoạn 2020-2025.
  • Kêu gọi các bên liên quan hành động ngay để thúc đẩy phát triển HTX bền vững, góp phần nâng cao đời sống người nông dân và phát triển kinh tế tỉnh Đồng Tháp.