Tổng quan nghiên cứu

Nền nông nghiệp Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong bối cảnh năng suất lao động còn thấp và năng lực cạnh tranh chưa cao. Theo ước tính, lao động trong lĩnh vực nông nghiệp chiếm khoảng 50% tổng lao động nhưng chỉ đóng góp hơn 16% tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Tỉnh Thái Nguyên, với đặc điểm kinh tế - xã hội đa dạng, đang trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, trong đó phát triển hợp tác xã (HTX) nông nghiệp kiểu mới được xem là giải pháp trọng yếu nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và cải thiện đời sống nông dân. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng phát triển HTX nông nghiệp kiểu mới trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017, đồng thời đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển HTX trong giai đoạn 2019-2025. Nghiên cứu tập trung vào các HTX nông nghiệp kiểu mới theo Luật HTX năm 2012, với phạm vi khảo sát tại các địa phương tiêu biểu gồm Thành phố Thái Nguyên, thị xã Phổ Yên và huyện Phú Bình. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế tập thể, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới tại tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về kinh tế hợp tác và mô hình hợp tác xã kiểu mới, trong đó có các khái niệm chính như:

  • Hợp tác xã (HTX): Tổ chức kinh tế tập thể do các cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân tự nguyện góp vốn, góp sức nhằm phát huy sức mạnh tập thể, giúp nhau thực hiện hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần.
  • HTX nông nghiệp kiểu mới: HTX hoạt động theo Luật HTX năm 2012, có tư cách pháp nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, thành viên bình đẳng, góp vốn không vượt quá 20% vốn điều lệ, hoạt động đa ngành nghề, không giới hạn phạm vi địa lý.
  • Vai trò của HTX trong phát triển kinh tế - xã hội: HTX là cầu nối giữa kinh tế hộ và thị trường, hỗ trợ dịch vụ đầu vào, đầu ra, ứng dụng khoa học kỹ thuật, tạo việc làm và góp phần xoá đói giảm nghèo.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển HTX: Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, vốn xã hội, năng lực thành viên; và yếu tố khách quan như chính sách nhà nước, nhận thức xã hội, sự hợp tác của doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp:

  • Thu thập thông tin thứ cấp: Số liệu thống kê về kinh tế - xã hội, hợp tác xã, nông nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017, từ các cơ quan như Liên minh HTX tỉnh, Chi cục Phát triển nông thôn, Sở Nông nghiệp và PTNT, Cục Thống kê tỉnh, cùng các tài liệu nghiên cứu, báo cáo chuyên ngành.
  • Thu thập thông tin sơ cấp: Điều tra khảo sát trực tiếp 80 HTX nông nghiệp kiểu mới tại 3 địa phương đại diện (Thành phố Thái Nguyên, thị xã Phổ Yên, huyện Phú Bình) theo công thức Slovin với sai số 10% và độ tin cậy 90%. Cỡ mẫu cụ thể gồm 38 HTX tại Thành phố Thái Nguyên, 24 HTX tại thị xã Phổ Yên và 19 HTX tại huyện Phú Bình.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng và định tính để đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Dữ liệu được xử lý bằng các công cụ thống kê cơ bản, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích mối quan hệ giữa các biến số.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển HTX nông nghiệp kiểu mới tại Thái Nguyên: Tính đến năm 2017, toàn tỉnh có khoảng 115 HTX nông nghiệp kiểu mới, trong đó tập trung nhiều nhất tại Thành phố Thái Nguyên (60 HTX), thị xã Phổ Yên (32 HTX) và huyện Phú Bình (23 HTX). Qua khảo sát 80 HTX, hơn 70% HTX đã chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012, hoạt động đa ngành nghề, không giới hạn phạm vi địa lý, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và dịch vụ cho thành viên.

  2. Năng lực quản lý và trình độ cán bộ HTX: Khoảng 20% cán bộ quản lý HTX có trình độ đại học, 70% có trình độ trung cấp, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về kỹ năng quản lý và năng lực điều hành, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của HTX.

  3. Vai trò của HTX trong hỗ trợ thành viên: Hơn 80% HTX cung cấp dịch vụ đầu vào như giống cây trồng, phân bón, kỹ thuật canh tác; khoảng 60% HTX hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm cho thành viên, góp phần giảm chi phí và tăng thu nhập cho nông dân. Doanh thu bình quân của các HTX khảo sát đạt khoảng 1,2 tỷ đồng/năm, tăng 15% so với giai đoạn trước chuyển đổi.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển HTX: Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, vốn xã hội và sự gắn kết thành viên có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả hoạt động HTX. Yếu tố khách quan như chính sách hỗ trợ của Nhà nước, sự phối hợp của chính quyền địa phương và doanh nghiệp cũng đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên, nhận thức của một số thành viên và sự hỗ trợ về vốn còn hạn chế, gây khó khăn cho sự phát triển bền vững của HTX.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy HTX nông nghiệp kiểu mới tại Thái Nguyên đã có bước phát triển tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới mô hình HTX trên cả nước. Việc chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012 đã giúp HTX nâng cao tính tự chủ, mở rộng phạm vi hoạt động và đa dạng hóa ngành nghề, từ đó tăng cường vai trò hỗ trợ thành viên trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. So sánh với kinh nghiệm của các tỉnh như Quảng Ninh và Thái Bình, Thái Nguyên còn nhiều tiềm năng để phát triển HTX kiểu mới, đặc biệt trong việc liên kết với doanh nghiệp và phát triển chuỗi giá trị sản phẩm.

Tuy nhiên, hạn chế về năng lực quản lý, vốn và nhận thức của thành viên vẫn là những rào cản lớn. Các biểu đồ phân tích trình độ cán bộ quản lý và tỷ lệ HTX cung cấp dịch vụ đầu ra có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch giữa các HTX và nhu cầu cải thiện năng lực. Bảng so sánh các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động HTX cũng giúp làm rõ các điểm mạnh, điểm yếu cần tập trung giải quyết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý HTX: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và điều hành cho cán bộ HTX, nhằm nâng cao năng lực quản trị và khả năng thích ứng với thị trường. Mục tiêu đạt 40% cán bộ quản lý có trình độ đại học trở lên trong giai đoạn 2019-2025. Chủ thể thực hiện: Liên minh HTX tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Đẩy mạnh liên kết HTX với doanh nghiệp và tổ chức sản xuất: Xây dựng các chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp, tăng cường hợp tác giữa HTX, doanh nghiệp và nông dân để nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Mục tiêu phát triển ít nhất 10 mô hình HTX liên kết hiệu quả đến năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Liên minh HTX, các doanh nghiệp.

  3. Hỗ trợ tiếp cận vốn và cơ sở vật chất cho HTX: Tăng cường các chính sách ưu đãi về tín dụng, hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đồng thời đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất và kinh doanh cho HTX. Mục tiêu nâng tổng vốn hoạt động của HTX tăng 30% trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, Sở Nông nghiệp và PTNT, Liên minh HTX.

  4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò và lợi ích của HTX: Tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức của nông dân và cộng đồng về HTX kiểu mới, khuyến khích tham gia và gắn bó lâu dài với HTX. Chủ thể thực hiện: Các cấp chính quyền địa phương, Liên minh HTX.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và thành viên HTX nông nghiệp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về mô hình HTX kiểu mới, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển, từ đó áp dụng hiệu quả trong hoạt động thực tiễn.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách hỗ trợ phát triển HTX, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, quản trị kinh doanh: Tài liệu tham khảo phục vụ giảng dạy, nghiên cứu về kinh tế hợp tác, phát triển HTX và kinh tế nông nghiệp.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức liên kết sản xuất nông nghiệp: Hiểu rõ vai trò của HTX trong chuỗi giá trị sản phẩm, từ đó xây dựng các mô hình hợp tác hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTX nông nghiệp kiểu mới khác gì so với HTX kiểu cũ?
    HTX kiểu mới có tư cách pháp nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, thành viên bình đẳng, góp vốn không vượt quá 20% vốn điều lệ, hoạt động đa ngành nghề và không giới hạn phạm vi địa lý. Trong khi đó, HTX kiểu cũ thường bị giới hạn về phạm vi hoạt động, quản lý kém hiệu quả và không có sự phân định rõ ràng về sở hữu.

  2. Vai trò chính của HTX nông nghiệp kiểu mới trong phát triển kinh tế là gì?
    HTX hỗ trợ cung cấp dịch vụ đầu vào, ứng dụng khoa học kỹ thuật, hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm, tạo việc làm và tăng thu nhập cho thành viên, đồng thời góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và phát triển nông thôn bền vững.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của HTX?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, vốn xã hội, sự gắn kết thành viên; và yếu tố khách quan như chính sách nhà nước, nhận thức xã hội, sự phối hợp của doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

  4. Làm thế nào để HTX tiếp cận được nguồn vốn phát triển?
    HTX cần xây dựng kế hoạch kinh doanh rõ ràng, tăng cường năng lực quản lý, đồng thời tận dụng các chính sách hỗ trợ tín dụng ưu đãi từ Nhà nước và các tổ chức tài chính, cũng như huy động vốn từ thành viên và đối tác.

  5. HTX có thể hoạt động hiệu quả trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế không?
    Có thể, nếu HTX đổi mới mô hình hoạt động, nâng cao năng lực quản lý, liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp và nông dân, ứng dụng khoa học kỹ thuật và phát triển chuỗi giá trị sản phẩm đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và quốc tế.

Kết luận

  • HTX nông nghiệp kiểu mới tại Thái Nguyên đã có bước phát triển tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và cải thiện đời sống nông dân.
  • Năng lực quản lý và trình độ cán bộ HTX còn hạn chế, cần được đào tạo và bồi dưỡng nâng cao.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển bền vững của HTX.
  • Kinh nghiệm từ các tỉnh như Quảng Ninh và Thái Bình cho thấy vai trò của chính sách hỗ trợ, liên kết doanh nghiệp và đào tạo nguồn nhân lực là then chốt.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường đào tạo, liên kết chuỗi giá trị, hỗ trợ vốn và nâng cao nhận thức để phát triển HTX nông nghiệp kiểu mới giai đoạn 2019-2025.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và Liên minh HTX tỉnh cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp, thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể bền vững tại Thái Nguyên.