Tổng quan nghiên cứu

Du lịch cộng đồng (DLCĐ) đã trở thành một xu hướng phát triển bền vững quan trọng trong ngành du lịch toàn cầu, đặc biệt tại các vùng nông thôn và địa phương có tài nguyên thiên nhiên, văn hóa phong phú. Tại Việt Nam, DLCĐ được chú trọng phát triển từ cuối những năm 1990 và ngày càng phổ biến, góp phần nâng cao đời sống cộng đồng địa phương, bảo tồn văn hóa và môi trường. Xã Cẩm Thanh, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, với diện tích tự nhiên 895,43 ha, sở hữu hệ sinh thái rừng ngập mặn rộng 57,68 ha cùng nhiều di tích lịch sử và làng nghề truyền thống, đã và đang trở thành điểm đến hấp dẫn cho loại hình DLCĐ. Từ năm 2013 đến 2017, hoạt động du lịch tại đây ghi nhận sự tăng trưởng rõ rệt với doanh thu dịch vụ du lịch đạt 64.008 triệu đồng năm 2015, tăng 55.088 triệu đồng so với năm trước, đồng thời tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 2,57% xuống còn 1,54%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển DLCĐ tại xã Cẩm Thanh, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba thôn có hoạt động du lịch nổi bật nhất: Vạn Lăng, Thanh Tam Đông và Thanh Đông, khảo sát trong giai đoạn từ tháng 5/2017 đến tháng 3/2018, với dữ liệu thu thập từ năm 2013 đến 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và các bên liên quan nhằm định hướng phát triển du lịch cộng đồng tại Cẩm Thanh một cách hiệu quả và bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch cộng đồng, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết phát triển bền vững trong du lịch cộng đồng: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường, đảm bảo lợi ích lâu dài cho cộng đồng địa phương.
  • Mô hình tham gia cộng đồng theo thang đo Pretty và Hine (1999): Phân loại mức độ tham gia của cộng đồng địa phương vào các hoạt động du lịch từ thấp đến cao gồm: thụ động, cung cấp thông tin, tư vấn, khuyến khích vật chất, chức năng, tương tác và chủ động.
  • Khái niệm chính:
    • Du lịch cộng đồng: Loại hình du lịch do cộng đồng địa phương tổ chức, quản lý và làm chủ, nhằm đem lại lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường thông qua việc giới thiệu các giá trị văn hóa, thiên nhiên đặc trưng.
    • Tài nguyên du lịch: Bao gồm tài nguyên tự nhiên (rừng ngập mặn, sông nước, cảnh quan) và tài nguyên văn hóa (làng nghề, di tích lịch sử, lễ hội truyền thống).
    • Nguồn nhân lực địa phương: Người dân địa phương tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch, đóng vai trò chủ thể trong phát triển DLCĐ.
    • Cơ sở vật chất kỹ thuật: Hạ tầng phục vụ du lịch như giao thông, lưu trú, dịch vụ ăn uống, tạo điều kiện thuận lợi cho khách du lịch.
    • Chính sách phát triển du lịch: Các cơ chế, chính sách hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các tổ chức nhằm thúc đẩy phát triển DLCĐ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo của Sở Văn hóa - Thể thao - Du lịch Quảng Nam, UBND xã Cẩm Thanh, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về DLCĐ.
    • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát thực địa, điều tra xã hội học, phỏng vấn sâu với các đối tượng gồm cộng đồng địa phương, khách du lịch, cán bộ quản lý du lịch và doanh nghiệp du lịch tại Cẩm Thanh.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê mô tả số liệu khảo sát với cỡ mẫu 200 khách du lịch và 300 người dân địa phương, sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ hài lòng và tham gia.
    • Phân tích nội dung phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các vấn đề thực tiễn, nhận thức và đề xuất giải pháp.
    • Sử dụng biểu đồ, bảng số liệu để minh họa mức độ tham gia cộng đồng, doanh thu du lịch, đánh giá của khách du lịch.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực địa được tiến hành trong hai đợt từ tháng 6/2017 đến tháng 9/2017 và từ tháng 1/2018 đến tháng 3/2018, tổng hợp và phân tích dữ liệu hoàn thành trong năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng du lịch cộng đồng tại Cẩm Thanh rất đa dạng với hệ sinh thái rừng ngập mặn rộng 57,68 ha, cảnh quan sông nước hữu tình, cùng nhiều di tích lịch sử và làng nghề truyền thống. Đây là nguồn tài nguyên tự nhiên và văn hóa phong phú, tạo sức hút lớn cho du khách.

  2. Mức độ tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch còn hạn chế: Khoảng 31% dân số tại các thôn trọng điểm tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch như homestay, hướng dẫn, bán hàng lưu niệm. Tuy nhiên, phần lớn người dân mới tham gia ở mức độ cung cấp thông tin hoặc khuyến khích vật chất, chưa đạt mức chủ động trong quản lý và phát triển sản phẩm du lịch.

  3. Lượng khách du lịch tăng trưởng nhanh: Từ năm 2013 đến 2017, lượt khách đến Cẩm Thanh tăng trung bình khoảng 15% mỗi năm, trong đó khách quốc tế chiếm khoảng 40%. Doanh thu từ hoạt động du lịch năm 2015 đạt 64.008 triệu đồng, tăng 55.088 triệu đồng so với năm 2014.

  4. Đánh giá của khách du lịch về du lịch cộng đồng tại Cẩm Thanh ở mức khá cao với điểm trung bình (Mean) trên thang Likert là 3,74, đặc biệt khách đánh giá cao về sự thân thiện của người dân và cảnh quan thiên nhiên. Tuy nhiên, khách cũng phản ánh cần cải thiện về cơ sở vật chất kỹ thuật và đa dạng hóa sản phẩm du lịch.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân mức độ tham gia cộng đồng chưa cao chủ yếu do hạn chế về nhận thức, kỹ năng và nguồn lực của người dân địa phương. So với các mô hình DLCĐ thành công như tại Sapa hay làng rau Trà Quế, Cẩm Thanh còn thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa cộng đồng, chính quyền và doanh nghiệp du lịch. Việc phân chia lợi ích chưa thực sự công bằng cũng làm giảm động lực tham gia của người dân.

Sự tăng trưởng khách du lịch và doanh thu cho thấy tiềm năng phát triển DLCĐ tại Cẩm Thanh là rất lớn. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần chú trọng bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ và cơ sở hạ tầng. Các biểu đồ về lượt khách và doanh thu có thể minh họa rõ xu hướng tăng trưởng, trong khi bảng đánh giá mức độ hài lòng của khách giúp xác định các điểm cần cải thiện.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về DLCĐ tại các địa phương khác, khẳng định vai trò quan trọng của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững. Việc áp dụng các nguyên tắc phát triển DLCĐ như bình đẳng xã hội, tôn trọng văn hóa, chia sẻ lợi ích và sở hữu địa phương là cần thiết để nâng cao hiệu quả hoạt động du lịch tại Cẩm Thanh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao công tác quản lý du lịch cộng đồng: Xây dựng bộ máy quản lý chuyên nghiệp tại xã Cẩm Thanh, tăng cường vai trò của chính quyền địa phương trong việc giám sát, điều phối các hoạt động du lịch, đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND xã, Sở Văn hóa - Thể thao - Du lịch Quảng Nam.

  2. Tạo nguồn thu phát triển du lịch cộng đồng: Thiết lập quỹ phát triển du lịch cộng đồng từ nguồn thu phí tham quan, dịch vụ du lịch để tái đầu tư vào cơ sở hạ tầng, bảo tồn tài nguyên và hỗ trợ cộng đồng. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: UBND xã, các tổ chức cộng đồng.

  3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng phục vụ du lịch, ngoại ngữ, quản lý homestay và kỹ năng kinh doanh cho người dân địa phương nhằm nâng cao năng lực và tạo việc làm bền vững. Thời gian: liên tục; Chủ thể: các tổ chức đào tạo, chính quyền địa phương.

  4. Đa dạng hóa sản phẩm du lịch cộng đồng: Phát triển các sản phẩm du lịch mới như trải nghiệm nấu ăn, tham quan làng nghề truyền thống, tour sinh thái rừng dừa, các hoạt động văn hóa dân gian nhằm thu hút khách và kéo dài thời gian lưu trú. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương.

  5. Khai thác hiệu quả làng nghề truyền thống phục vụ phát triển du lịch: Hỗ trợ quảng bá, bảo tồn và phát triển các làng nghề như tre dừa, làm mắm, câu kiều, kết hợp với du lịch trải nghiệm để tăng giá trị sản phẩm. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: UBND xã, các tổ chức nghề nghiệp.

  6. Tăng tính liên kết giữa cộng đồng và các bên liên quan: Xây dựng mô hình hợp tác giữa cộng đồng, doanh nghiệp du lịch và chính quyền nhằm chia sẻ lợi ích, quản lý tài nguyên và phát triển sản phẩm du lịch bền vững. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: các bên liên quan.

  7. Tăng cường hoạt động xúc tiến, quảng bá du lịch địa phương: Sử dụng các kênh truyền thông hiện đại, tổ chức sự kiện văn hóa, du lịch để quảng bá hình ảnh Cẩm Thanh, thu hút khách trong và ngoài nước. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Sở Văn hóa - Thể thao - Du lịch, doanh nghiệp du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý du lịch: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và các giải pháp thực tiễn giúp hoạch định chính sách, quản lý và phát triển du lịch cộng đồng hiệu quả tại địa phương.

  2. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức hỗ trợ phát triển du lịch: Tài liệu giúp các tổ chức này hiểu rõ thực trạng, tiềm năng và các khó khăn của DLCĐ tại Cẩm Thanh để thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.

  3. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Luận văn cung cấp thông tin về tiềm năng, nhu cầu và xu hướng phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng, giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược đầu tư và kinh doanh hiệu quả.

  4. Cộng đồng địa phương và các nhóm dân cư tham gia du lịch: Giúp người dân nâng cao nhận thức về vai trò, quyền lợi và trách nhiệm trong phát triển du lịch cộng đồng, từ đó tăng cường sự tham gia và hưởng lợi bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch cộng đồng là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch do cộng đồng địa phương tổ chức và làm chủ, nhằm bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa và đem lại lợi ích kinh tế cho người dân. Đặc điểm nổi bật là sự tham gia trực tiếp của cộng đồng trong quản lý và khai thác tài nguyên du lịch.

  2. Tại sao phát triển du lịch cộng đồng tại xã Cẩm Thanh lại quan trọng?
    Cẩm Thanh có tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú, đồng thời du lịch đã góp phần nâng cao đời sống người dân. Phát triển DLCĐ giúp bảo tồn giá trị địa phương, tạo việc làm và phát triển kinh tế bền vững.

  3. Mức độ tham gia của cộng đồng địa phương vào du lịch tại Cẩm Thanh hiện ra sao?
    Hiện nay, khoảng 31% dân số tại các thôn trọng điểm tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch, nhưng phần lớn mới ở mức độ cung cấp thông tin hoặc khuyến khích vật chất, chưa đạt mức chủ động trong quản lý.

  4. Những khó khăn chính trong phát triển du lịch cộng đồng tại Cẩm Thanh là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về kỹ năng và nhận thức của người dân, cơ sở vật chất kỹ thuật chưa đồng bộ, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các bên liên quan và vấn đề phân chia lợi ích chưa công bằng.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại Cẩm Thanh?
    Các giải pháp gồm nâng cao quản lý, tạo nguồn thu phát triển, đào tạo nguồn nhân lực, đa dạng hóa sản phẩm du lịch, khai thác làng nghề truyền thống, tăng cường liên kết các bên và xúc tiến quảng bá du lịch.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích kỹ lưỡng tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại xã Cẩm Thanh, Hội An, Quảng Nam trong giai đoạn 2013-2017.
  • Phát hiện mức độ tham gia cộng đồng còn hạn chế, trong khi lượng khách và doanh thu du lịch tăng trưởng nhanh, cho thấy dư địa phát triển lớn.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển nguồn nhân lực, đa dạng hóa sản phẩm và tăng cường liên kết các bên liên quan.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền và các bên liên quan trong việc hoạch định chính sách phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá để điều chỉnh phù hợp, hướng tới phát triển du lịch cộng đồng hiệu quả và bền vững tại Cẩm Thanh.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại Cẩm Thanh – nơi hội tụ giá trị thiên nhiên và văn hóa đặc sắc!