Tổng quan nghiên cứu

Du lịch dựa vào cộng đồng (Community Based Tourism - CBT) ngày càng được xem là công cụ quan trọng trong phát triển bền vững, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa địa phương. Tại huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, với hơn 78.000 ha diện tích tự nhiên và sự đa dạng văn hóa của 12 dân tộc ít người, CBT được kỳ vọng trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội. Theo báo cáo của Huyện ủy Lâm Bình (2020), lượng khách du lịch tăng từ khoảng 100.000 lượt năm 2015 lên trên 120.000 lượt năm 2019, doanh thu đạt trên 70 tỷ đồng, góp phần cải thiện đời sống người dân. Tuy nhiên, ngành du lịch mới chiếm 19,5% tỷ trọng ngành thương mại - dịch vụ, tương đương gần 4,8% cơ cấu kinh tế huyện, cho thấy tiềm năng phát triển còn nhiều hạn chế.

Nghiên cứu nhằm kiểm định các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển CBT tại huyện Lâm Bình, tập trung vào hai yếu tố chính: sự tham gia của cộng đồng và hỗ trợ của chính quyền. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu từ năm 2011 đến tháng 4/2022, với khảo sát thực địa từ tháng 3 đến tháng 4/2022. Mục tiêu là đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố này đến phát triển CBT, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết nền tảng: lý thuyết phát triển bền vững và lý thuyết trao đổi xã hội (Social Exchange Theory - SET). Lý thuyết phát triển bền vững nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn môi trường và phát huy giá trị văn hóa xã hội. Lý thuyết trao đổi xã hội giải thích sự tham gia của cộng đồng dựa trên đánh giá chi phí - lợi ích, khi lợi ích vượt trội, cộng đồng sẽ tích cực tham gia vào các hoạt động du lịch.

Mô hình nghiên cứu gồm hai biến độc lập: (1) sự tham gia của cộng đồng và (2) hỗ trợ của chính quyền; biến phụ thuộc là sự phát triển CBT được đánh giá qua ba khía cạnh: kinh tế, xã hội và môi trường. Các khái niệm chính bao gồm: sự tham gia của cộng đồng (tham gia lao động, đóng góp ý kiến, làm chủ cơ sở kinh doanh), hỗ trợ của chính quyền (chính sách pháp luật, đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ tài chính, quảng bá du lịch), và phát triển CBT (tăng thu nhập, bảo tồn văn hóa, cải thiện môi trường).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Qua nghiên cứu định tính, tác giả xây dựng thang đo cho các biến nghiên cứu dựa trên tổng quan lý thuyết và tham khảo ý kiến chuyên gia. Nghiên cứu định lượng thu thập dữ liệu qua khảo sát 214 phiếu, trong đó 147 phiếu hợp lệ, từ người dân tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào hoạt động du lịch tại huyện Lâm Bình.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các bước: kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, phân tích tương quan Pearson kiểm tra mối quan hệ giữa các biến, và phân tích hồi quy tuyến tính bội (OLS) để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển CBT. Cỡ mẫu 147 đáp viên được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho cộng đồng địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Độ tin cậy thang đo: Biến phát triển CBT có Cronbach’s Alpha = 0,801; sự tham gia của cộng đồng = 0,721; hỗ trợ của chính quyền = 0,899, cho thấy thang đo có độ tin cậy cao.

  2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA): KMO = 0,893, Bartlett’s Test sig = 0,000, tổng phương sai giải thích 60,994%, các biến quan sát đều có hệ số tải nhân tố > 0,5, phù hợp với mô hình nghiên cứu.

  3. Thống kê mô tả mẫu: Trong 147 người khảo sát, 59,2% là nữ, độ tuổi chủ yếu từ 20-59 tuổi (84,6%), dân tộc Tày chiếm 74,1%. 57,1% làm nông nghiệp, 17% kinh doanh, thu nhập từ du lịch chủ yếu dưới 5 triệu đồng/tháng (68,7%).

  4. Thực trạng sự tham gia của cộng đồng: Mức độ đồng thuận trung bình 3,92/5, cao nhất là làm chủ cơ sở kinh doanh du lịch (4,31), thấp nhất là làm lao động trong các điểm du lịch (2,91).

  5. Thực trạng hỗ trợ của chính quyền: Mức độ đồng thuận trung bình 4,32/5, cao nhất là hỗ trợ quảng bá du lịch (4,71), thấp nhất là ưu đãi thuế (3,93).

  6. Phát triển CBT tại địa phương: Đạt mức trung bình 4,31/5, cao nhất là cộng đồng có cơ hội kinh doanh (4,54), thấp nhất là kinh tế địa phương được cải thiện (4,07).

  7. Phân tích hồi quy tuyến tính bội: Mô hình có ý nghĩa thống kê (F=47,481; p=0,000), giải thích 38,9% biến thiên phát triển CBT. Cả hai biến độc lập đều có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê: sự tham gia của cộng đồng (β=0,405; p=0,000), hỗ trợ của chính quyền (β=0,381; p=0,000).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của cộng đồng là yếu tố quan trọng nhất thúc đẩy phát triển CBT tại huyện Lâm Bình, phù hợp với lý thuyết trao đổi xã hội khi người dân nhận thấy lợi ích kinh tế và xã hội sẽ tích cực tham gia. Việc người dân làm lao động tại các cơ sở du lịch là bước đầu tiên quan trọng để tăng cường sự tham gia sâu rộng hơn.

Hỗ trợ của chính quyền, đặc biệt là đầu tư cho các chương trình văn hóa - nghệ thuật và cải thiện cơ sở hạ tầng, cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo điều kiện phát triển du lịch bền vững. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò điều phối, hỗ trợ và tạo môi trường thuận lợi của chính quyền trong phát triển CBT.

Mô hình nghiên cứu phản ánh rõ mối quan hệ tích cực giữa các yếu tố nội tại và ngoại tại đối với sự phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, đồng thời chỉ ra rằng còn nhiều yếu tố khác chưa được khai thác, chiếm 61,1% biến thiên phát triển CBT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhận thức và đào tạo cộng đồng: Tổ chức các chương trình tập huấn nâng cao kỹ năng nghiệp vụ du lịch cho người dân, đặc biệt là lao động địa phương, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và tăng thu nhập. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: chính quyền địa phương phối hợp với doanh nghiệp và tổ chức đào tạo.

  2. Tham vấn ý kiến cộng đồng trong hoạch định chính sách: Thiết lập các kênh lấy ý kiến đa dạng (họp dân, khảo sát trực tuyến, tọa đàm) để đảm bảo chính sách phát triển du lịch phản ánh nguyện vọng và quyền lợi của người dân. Thời gian: liên tục; Chủ thể: chính quyền các cấp.

  3. Đầu tư phát triển văn hóa - nghệ thuật địa phương: Tăng cường đầu tư và sáng tạo các chương trình văn hóa truyền thống và hiện đại nhằm thu hút khách du lịch, đồng thời bảo tồn giá trị văn hóa bản địa. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: chính quyền, các tổ chức văn hóa, cộng đồng.

  4. Cải thiện cơ sở hạ tầng du lịch: Nâng cấp hệ thống giao thông, xử lý môi trường, cơ sở vật chất phục vụ du lịch như nhà vệ sinh, bảng chỉ dẫn, hệ thống điện nước để tạo điều kiện thuận lợi cho khách và người dân. Thời gian: 2-4 năm; Chủ thể: chính quyền địa phương, nhà đầu tư.

  5. Khuyến khích đầu tư và ưu đãi thuế: Xây dựng chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp và hộ kinh doanh du lịch quy mô nhỏ và vừa, đặc biệt trong giai đoạn phục hồi sau đại dịch COVID-19. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: chính quyền tỉnh và huyện.

  6. Tăng cường quảng bá và xúc tiến du lịch: Phối hợp với các bên liên quan tổ chức các sự kiện, hội chợ, sử dụng nền tảng số để quảng bá hình ảnh du lịch Lâm Bình rộng rãi trong và ngoài nước. Thời gian: liên tục; Chủ thể: chính quyền, doanh nghiệp, tổ chức truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách phát triển du lịch dựa vào cộng đồng phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Hiểu rõ vai trò của cộng đồng và chính quyền trong phát triển CBT, từ đó thiết kế các dự án đầu tư có trách nhiệm, tạo lợi ích lâu dài cho cộng đồng và doanh nghiệp.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức phát triển cộng đồng: Áp dụng các giải pháp thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng và phối hợp với chính quyền để hỗ trợ phát triển du lịch bền vững, bảo tồn văn hóa và môi trường.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, phát triển bền vững: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp luận và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về du lịch dựa vào cộng đồng và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. CBT là gì và tại sao lại quan trọng với huyện Lâm Bình?
    CBT là loại hình du lịch do cộng đồng địa phương quản lý, tham gia và hưởng lợi, giúp bảo tồn văn hóa, phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Tại Lâm Bình, CBT tận dụng tài nguyên thiên nhiên và văn hóa đa dạng, góp phần nâng cao đời sống người dân.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến phát triển CBT tại Lâm Bình?
    Sự tham gia của cộng đồng có ảnh hưởng mạnh nhất (β=0,405), thể hiện qua việc người dân tham gia lao động, quản lý và đóng góp ý kiến trong hoạt động du lịch, tạo động lực phát triển bền vững.

  3. Vai trò của chính quyền trong phát triển CBT như thế nào?
    Chính quyền hỗ trợ qua việc xây dựng chính sách, đầu tư cơ sở hạ tầng, quảng bá du lịch và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, giúp cộng đồng và doanh nghiệp phát triển du lịch hiệu quả.

  4. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của cộng đồng?
    Tăng cường nhận thức, đào tạo kỹ năng, lấy ý kiến cộng đồng trong hoạch định chính sách và khuyến khích người dân tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch là các biện pháp thiết thực.

  5. Nghiên cứu có áp dụng được cho các địa phương khác không?
    Mô hình và kết quả nghiên cứu có thể tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc điểm văn hóa, kinh tế và môi trường từng vùng.

Kết luận

  • Nghiên cứu khẳng định sự tham gia của cộng đồng và hỗ trợ của chính quyền là hai yếu tố quan trọng thúc đẩy phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang.
  • Sự tham gia của cộng đồng thể hiện qua lao động, quản lý và đóng góp ý kiến, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.
  • Hỗ trợ của chính quyền tập trung vào đầu tư văn hóa, cơ sở hạ tầng và chính sách ưu đãi, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh du lịch địa phương.
  • Mô hình nghiên cứu giải thích 38,9% biến thiên phát triển CBT, cho thấy còn nhiều yếu tố khác cần nghiên cứu bổ sung.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới tăng cường nhận thức, đào tạo, tham vấn cộng đồng, đầu tư cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ nhằm phát triển CBT bền vững tại Lâm Bình.

Tác giả khuyến nghị các nhà quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa tiềm năng du lịch dựa vào cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững của huyện Lâm Bình trong những năm tới.