Tổng quan nghiên cứu

Phát triển du lịch bền vững đã trở thành một trong những mục tiêu chiến lược quan trọng của Việt Nam, đặc biệt theo Quyết định số 2473/QĐ-TTg năm 2011 và Nghị quyết số 08-NQ/TW năm 2017. Ngành du lịch đóng góp khoảng 14% GDP quốc gia, với tốc độ tăng trưởng khách du lịch quốc tế và nội địa lần lượt đạt 10,2% và 11,8% mỗi năm. Tuy nhiên, nhiều địa phương, trong đó có huyện Long Điền, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, vẫn chưa khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch, với các sản phẩm chưa đa dạng, chất lượng dịch vụ còn hạn chế và vai trò cộng đồng địa phương chưa được phát huy tối đa.

Huyện Long Điền sở hữu nguồn tài nguyên du lịch phong phú với 4 không gian phát triển chính: văn hóa Long Điền, sông Cửa Lấp, biển Long Hải - Phước Tỉnh và núi Châu Viên, cùng nhiều di tích lịch sử và nghề truyền thống đặc sắc. Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch huyện Long Điền, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của cư dân khi tham gia phát triển du lịch bền vững, đặc biệt là vai trò của thể chế, từ đó đề xuất các hàm ý chính sách phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 9 năm 2017, với phạm vi khảo sát tại huyện Long Điền.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương, bảo tồn giá trị văn hóa và môi trường, đồng thời thúc đẩy sự phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan trong ngành du lịch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết Phát triển bền vững (PTBV): Được định nghĩa theo báo cáo Ủy ban Brundtland (1987) và các hội nghị quốc tế, PTBV là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của thế hệ tương lai, bao gồm ba khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường. Ngoài ra, thể chế cũng được xem là một khía cạnh quan trọng trong PTBV, tạo khuôn khổ pháp lý và xã hội cho sự phát triển ổn định.

  2. Lý thuyết Du lịch bền vững (DLBV): Theo Luật Du lịch Việt Nam (2006, 2017) và các công cụ quản lý du lịch có trách nhiệm, DLBV là phát triển du lịch hài hòa giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường, đồng thời đảm bảo sự tham gia và hài lòng của cộng đồng địa phương.

  3. Lý thuyết Trao đổi xã hội: Được áp dụng để đo lường mức độ tham gia của cộng đồng địa phương dựa trên sự cân bằng giữa lợi ích nhận được và chi phí bỏ ra. Sự hài lòng của cư dân về các lợi ích kinh tế, môi trường, xã hội và thể chế ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ tham gia phát triển du lịch bền vững.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: phát triển bền vững, du lịch bền vững, thể chế, sự hài lòng của cư dân, và các yếu tố kinh tế, môi trường, văn hóa - xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Thực hiện thảo luận nhóm với 20 cán bộ, doanh nghiệp và người dân địa phương để hiệu chỉnh bảng câu hỏi và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của cư dân khi tham gia phát triển du lịch bền vững.

  • Nghiên cứu định lượng: Khảo sát trực tiếp 310 người dân tham gia hoạt động du lịch tại huyện Long Điền bằng bảng hỏi Likert 7 điểm, thu thập dữ liệu từ tháng 8 đến tháng 9 năm 2017.

Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê SPSS và Stata với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính SEM để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

Quy trình nghiên cứu gồm: xác định vấn đề, xây dựng cơ sở lý thuyết, nghiên cứu định tính, khảo sát định lượng, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch huyện Long Điền:

    • Tỷ trọng dịch vụ trong cơ cấu kinh tế huyện tăng từ 53% năm 2011 lên 63% năm 2016, trong đó tỷ trọng du lịch tăng từ 20,7% lên 30,1%. Tuy nhiên, tỷ trọng du lịch vẫn thấp hơn công nghiệp (37,7% năm 2016).

    • Doanh thu du lịch tăng từ 103,5 tỷ đồng năm 2011 lên 292,6 tỷ đồng năm 2016, tốc độ tăng trưởng bình quân 1,23%/năm.

    • Số việc làm trong ngành du lịch tăng từ 1.125 lao động năm 2011 lên 2.545 lao động năm 2016, chiếm tỷ trọng 37,8% tổng số việc làm ngành.

    • Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh từ 11,85% năm 2011 xuống còn 0,6% năm 2016.

  2. Sự hài lòng của cư dân về các yếu tố ảnh hưởng:

    • Môi trường: Vấn đề vệ sinh môi trường chưa được đảm bảo, gây ảnh hưởng đến mỹ quan và trải nghiệm du lịch.

    • Kinh tế: Du lịch mang lại nguồn thu nhập và việc làm cho cư dân, tuy nhiên mức chi tiêu bình quân của khách du lịch còn thấp, dao động quanh 0,11-0,19 triệu đồng/ngày.

    • Văn hóa - xã hội: Các sản phẩm du lịch văn hóa còn nghèo nàn, chưa tạo được dấu ấn đặc trưng, mặc dù các lễ hội truyền thống như Lễ hội Dinh Cô thu hút đông đảo khách.

    • Thể chế: Công tác quy hoạch và quản lý du lịch còn hạn chế, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, dự án đầu tư du lịch triển khai chậm, nguồn nhân lực du lịch phần lớn chưa qua đào tạo chuyên môn (64,9%).

  3. Kết quả mô hình SEM:

    • Môi trường, kinh tế, văn hóa - xã hội và thể chế đều có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến sự hài lòng của cư dân khi tham gia phát triển du lịch bền vững.

    • Trong đó, yếu tố kinh tế có ảnh hưởng mạnh nhất, tiếp theo là thể chế, văn hóa - xã hội và môi trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự hài lòng của cư dân phụ thuộc vào việc cân bằng lợi ích kinh tế, bảo vệ môi trường, duy trì văn hóa xã hội và sự hỗ trợ từ thể chế địa phương. Mức độ hài lòng cao sẽ thúc đẩy sự tham gia tích cực của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững, phù hợp với lý thuyết trao đổi xã hội.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với các nghiên cứu cho thấy vai trò quan trọng của thể chế và sự hài lòng của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững. Tuy nhiên, thực trạng tại Long Điền còn nhiều hạn chế về cơ sở hạ tầng, sản phẩm du lịch và nguồn nhân lực, cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao hiệu quả phát triển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu du lịch, tỷ lệ việc làm ngành du lịch, biểu đồ tỷ lệ hộ nghèo giảm dần, và bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng trong mô hình SEM để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và đặc trưng: Phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa, sinh thái, du lịch biển kết hợp lễ hội truyền thống nhằm nâng cao trải nghiệm du khách và tăng thời gian lưu trú. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể: UBND huyện, doanh nghiệp du lịch.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ, kỹ năng phục vụ và quản lý du lịch cho lao động địa phương, đặc biệt chú trọng đào tạo chuyên sâu cho hướng dẫn viên và nhân viên dịch vụ. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Du lịch, các trung tâm đào tạo nghề.

  3. Cải thiện công tác quản lý, quy hoạch và thể chế: Xây dựng kế hoạch phát triển du lịch bền vững có tầm nhìn dài hạn, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý, đẩy mạnh công tác xúc tiến đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, huyện, các sở ngành liên quan.

  4. Bảo vệ môi trường và nâng cao ý thức cộng đồng: Tăng cường công tác vệ sinh môi trường, xử lý rác thải, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và di tích lịch sử; đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về phát triển du lịch bền vững. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức cộng đồng, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, đặc biệt trong việc cân bằng lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh du lịch: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của cộng đồng địa phương, từ đó phát triển sản phẩm và dịch vụ phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội: Nắm bắt vai trò và lợi ích khi tham gia phát triển du lịch bền vững, đồng thời có cơ sở để đề xuất quyền lợi và trách nhiệm trong quá trình phát triển.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành du lịch, phát triển bền vững: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển du lịch bền vững là gì?
    Phát triển du lịch bền vững là quá trình phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của thế hệ tương lai, cân bằng giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường.

  2. Tại sao sự hài lòng của cư dân địa phương lại quan trọng trong phát triển du lịch?
    Sự hài lòng của cư dân ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ tham gia và hỗ trợ phát triển du lịch, giúp duy trì sự bền vững và tạo môi trường thuận lợi cho ngành du lịch phát triển lâu dài.

  3. Yếu tố thể chế ảnh hưởng như thế nào đến phát triển du lịch bền vững?
    Thể chế cung cấp khuôn khổ pháp lý, chính sách và sự phối hợp giữa các bên liên quan, giúp giảm rủi ro, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư và quản lý du lịch hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch địa phương?
    Thông qua đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ phục vụ, kỹ năng giao tiếp và quản lý, đồng thời tăng cường hợp tác với các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp du lịch.

  5. Các giải pháp bảo vệ môi trường trong phát triển du lịch là gì?
    Bao gồm quản lý rác thải, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, kiểm soát ô nhiễm, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng và áp dụng các công nghệ thân thiện môi trường trong hoạt động du lịch.

Kết luận

  • Huyện Long Điền có tiềm năng lớn để phát triển du lịch bền vững dựa trên nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú.
  • Sự hài lòng của cư dân về các yếu tố kinh tế, môi trường, văn hóa - xã hội và thể chế là nhân tố quyết định sự tham gia tích cực của cộng đồng trong phát triển du lịch.
  • Kinh tế và thể chế là hai yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến sự hài lòng của cư dân.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ về phát triển sản phẩm, nâng cao nguồn nhân lực, cải thiện quản lý và bảo vệ môi trường để thúc đẩy du lịch bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương phối hợp phát triển du lịch huyện Long Điền một cách hiệu quả và bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển du lịch địa phương.