Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách xã hội trụ cột, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, ổn định chính trị và phát triển kinh tế. Tại Việt Nam, BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2008 nhằm mở rộng diện bao phủ, đặc biệt với lực lượng lao động phi chính thức. Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với dân số trên 66 nghìn người và lực lượng lao động chiếm hơn 63% dân số, có tiềm năng lớn phát triển BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, tính đến cuối năm 2020, chỉ có 666 người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm khoảng 1,73% lực lượng lao động thuộc diện tham gia, trong đó 60% là người từng tham gia BHXH bắt buộc trước đó. Điều này cho thấy phần lớn lao động tự do, nông dân vẫn chưa được bao phủ bởi chính sách này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã An Khê giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững đến năm 2025. Nghiên cứu tập trung vào người dân từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, với phạm vi khảo sát tại 3 phường, 4 xã đại diện cho các vùng kinh tế - xã hội khác nhau của thị xã. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện, nâng cao tỷ lệ bao phủ, đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội, đặc biệt là BHXH tự nguyện, bao gồm:

  • Khái niệm BHXH và BHXH tự nguyện: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp thu nhập khi người lao động gặp rủi ro, dựa trên quỹ tài chính do đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước. BHXH tự nguyện là hình thức do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập và được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí đóng.

  • Nguyên tắc hoạt động BHXH tự nguyện: bao gồm nguyên tắc tự nguyện, nguyên tắc lấy số đông bù số ít, nguyên tắc mức hưởng tỷ lệ thuận với mức đóng góp và nguyên tắc Nhà nước có trách nhiệm quản lý quỹ BHXH.

  • Khái niệm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: là quá trình mở rộng số lượng người tham gia, nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo tồn, tăng trưởng quỹ BHXH.

Các khái niệm chính gồm: đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, chế độ BHXH tự nguyện (hưu trí, tử tuất), chính sách hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện, và các yếu tố tác động đến phát triển BHXH tự nguyện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: thu thập từ các báo cáo, tài liệu của BHXH thị xã An Khê, các văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng và Nhà nước, các nghiên cứu liên quan.

  • Số liệu sơ cấp: thu thập qua 3 cuộc khảo sát với tổng cỡ mẫu 777 người, bao gồm:

    • 123 người đã tham gia BHXH tự nguyện và đang hưởng chế độ hưu trí (toàn bộ mẫu).
    • 255 người đang tham gia BHXH tự nguyện (lấy mẫu theo công thức Slovin).
    • 399 người tiềm năng chưa tham gia BHXH tự nguyện (lấy mẫu theo công thức Slovin).

  • Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: khảo sát tại 3 phường, 4 xã đại diện cho các vùng có điều kiện kinh tế và địa hình khác nhau của thị xã An Khê.

  • Phương pháp phân tích: sử dụng phần mềm SPSS 16.0 để xử lý số liệu, áp dụng thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu qua các năm, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc tham gia BHXH tự nguyện.

  • Phương pháp chuyên gia và kế thừa: thu thập ý kiến chuyên gia, tổng hợp các nghiên cứu trước để làm cơ sở lý luận và thực tiễn.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020 với mục tiêu đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện còn thấp: Đến cuối năm 2020, chỉ có 666 người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm 1,57% lực lượng lao động, tăng gần 2,5 lần so với năm 2019 và hơn 5,7 lần so với năm 2018. Tuy có xu hướng tăng trưởng hơn 200% trong giai đoạn 2018-2020, tỷ lệ này vẫn rất thấp so với tiềm năng.

  2. Đối tượng tham gia chủ yếu là người từng tham gia BHXH bắt buộc: Khoảng 60% người tham gia BHXH tự nguyện là những người đã từng tham gia BHXH bắt buộc nhưng gián đoạn công việc, tham gia tiếp để đủ điều kiện hưởng lương hưu.

  3. Nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện tiềm năng cao: Trong khảo sát 399 người chưa tham gia, có 57% bày tỏ mong muốn tham gia sau khi được giới thiệu về chính sách và mức hỗ trợ. Tuy nhiên, 43% còn lại chưa muốn tham gia do chưa hiểu rõ chính sách hoặc không thấy hấp dẫn.

  4. Thu nhập thấp và nhận thức hạn chế là rào cản lớn: Đa số lao động phi chính thức có thu nhập không ổn định, trình độ dân trí thấp, nhận thức về BHXH tự nguyện còn hạn chế. Mức hỗ trợ Nhà nước (10-30%) chưa đủ hấp dẫn để thúc đẩy tham gia.

  5. Công tác quản lý và tuyên truyền còn nhiều hạn chế: BHXH thị xã An Khê có 11 cán bộ, viên chức, trong đó chỉ có 8 viên chức, lực lượng nhân viên đại lý thu khoảng 50 người. Công tác tuyên truyền chưa sâu sát, chưa “bám làng, bám dân” hiệu quả như các địa phương khác.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù chính sách BHXH tự nguyện đã được triển khai hơn 10 năm, nhưng tỷ lệ bao phủ tại An Khê vẫn rất thấp, chỉ khoảng 1,73% lực lượng lao động. So với mục tiêu 12% đến năm 2021 theo kế hoạch địa phương, đây là một thách thức lớn. Nguyên nhân chủ yếu là do đặc điểm kinh tế - xã hội của thị xã: phần lớn lao động làm nông nghiệp, thu nhập thấp, không ổn định, nhận thức về BHXH còn hạn chế.

So sánh với kinh nghiệm tại Hải Dương và Bắc Ninh, nơi có tỷ lệ phát triển BHXH tự nguyện cao hơn nhờ công tác tuyên truyền sâu rộng, mở rộng đại lý thu và sự phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính trị - xã hội, cho thấy An Khê cần tăng cường các giải pháp tương tự. Việc hỗ trợ tài chính của Nhà nước hiện nay chưa đủ hấp dẫn, cần xem xét điều chỉnh để phù hợp với điều kiện thực tế của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2018-2020, bảng phân tích tỷ lệ tham gia theo nhóm tuổi, giới tính và khu vực, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ hiểu biết và nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông, tuyên truyền sâu sát đến từng hộ gia đình

    • Mục tiêu: nâng cao nhận thức và hiểu biết về BHXH tự nguyện.
    • Thời gian: triển khai liên tục từ 2021 đến 2025.
    • Chủ thể: BHXH thị xã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, đại lý thu.
    • Hành động: tổ chức các buổi tuyên truyền tại các thôn, làng, sử dụng đa dạng hình thức truyền thông trực tiếp và qua phương tiện đại chúng.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng mạng lưới đại lý thu BHXH tự nguyện

    • Mục tiêu: tăng khả năng tiếp cận và tư vấn cho người dân.
    • Thời gian: hoàn thiện trong năm 2021, duy trì và phát triển đến 2025.
    • Chủ thể: BHXH thị xã, các tổ chức đoàn thể địa phương.
    • Hành động: đào tạo chuyên sâu cho nhân viên đại lý thu, cấp chứng chỉ, đánh giá hiệu quả công việc định kỳ.

  3. Điều chỉnh chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp với điều kiện kinh tế địa phương

    • Mục tiêu: tăng tính hấp dẫn, khuyến khích người dân tham gia BHXH tự nguyện.
    • Thời gian: đề xuất trong năm 2021, thực hiện từ 2022.
    • Chủ thể: UBND tỉnh Gia Lai, BHXH tỉnh, phối hợp với Bộ Lao động Thương binh và Xã hội.
    • Hành động: nghiên cứu tăng mức hỗ trợ, giảm thời gian đóng để hưởng lương hưu, bổ sung các chế độ ngắn hạn.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và phục vụ của cơ quan BHXH thị xã

    • Mục tiêu: cải thiện chất lượng dịch vụ, tạo niềm tin cho người tham gia.
    • Thời gian: từ 2021 đến 2023.
    • Chủ thể: BHXH thị xã, BHXH tỉnh.
    • Hành động: tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đơn giản hóa thủ tục hành chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về BHXH và an sinh xã hội

    • Lợi ích: có cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách phát triển BHXH tự nguyện phù hợp với đặc điểm địa phương.
    • Use case: lập kế hoạch phát triển BHXH tự nguyện tại các tỉnh miền núi.

  2. Ngành BHXH các cấp, đặc biệt BHXH thị xã, huyện, tỉnh

    • Lợi ích: nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động, quản lý đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.
    • Use case: đào tạo cán bộ, xây dựng mạng lưới đại lý thu hiệu quả.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đại lý thu BHXH

    • Lợi ích: hiểu rõ vai trò, phương pháp tiếp cận người dân, tăng cường vận động tham gia BHXH tự nguyện.
    • Use case: tổ chức các hoạt động tuyên truyền, vận động tại cơ sở.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, chính sách công, an sinh xã hội

    • Lợi ích: tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về phát triển BHXH tự nguyện.
    • Use case: làm luận văn, đề tài nghiên cứu liên quan đến chính sách BHXH và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và khác gì so với BHXH bắt buộc?
    BHXH tự nguyện là hình thức bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự nguyện lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập, được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí. Khác với BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện không áp dụng cho người lao động có hợp đồng lao động chính thức và chỉ có hai chế độ dài hạn là hưu trí và tử tuất.

  2. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện ở An Khê còn thấp?
    Nguyên nhân chính là thu nhập thấp, không ổn định của lao động phi chính thức, nhận thức hạn chế về chính sách, mức hỗ trợ Nhà nước chưa đủ hấp dẫn và công tác tuyên truyền chưa sâu rộng.

  3. Chính sách hỗ trợ tài chính cho người tham gia BHXH tự nguyện hiện nay như thế nào?
    Nhà nước hỗ trợ 30% mức đóng cho hộ nghèo, 25% cho hộ cận nghèo và 10% cho các đối tượng khác. Tuy nhiên, mức hỗ trợ này chưa tạo được sức hút lớn đối với người dân.

  4. Làm thế nào để phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện hiệu quả?
    Cần tăng cường tuyên truyền, mở rộng mạng lưới đại lý thu, điều chỉnh chính sách hỗ trợ tài chính, nâng cao chất lượng dịch vụ và quản lý của cơ quan BHXH.

  5. Người lao động tham gia BHXH tự nguyện được hưởng những quyền lợi gì?
    Người tham gia được hưởng chế độ hưu trí khi đủ điều kiện đóng BHXH tối thiểu 20 năm, chế độ tử tuất cho thân nhân, được hưởng BHYT khi về hưu và có thể nhận trợ cấp một lần nếu không đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Kết luận

  • BHXH tự nguyện tại thị xã An Khê có tiềm năng lớn nhưng tỷ lệ tham gia còn rất thấp, chỉ chiếm khoảng 1,73% lực lượng lao động năm 2020.
  • Đối tượng tham gia chủ yếu là người từng tham gia BHXH bắt buộc, trong khi lao động tự do, nông dân tham gia rất ít.
  • Nhận thức hạn chế, thu nhập thấp và chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn là những rào cản chính.
  • Công tác tuyên truyền, quản lý và mạng lưới đại lý thu cần được tăng cường, đổi mới để nâng cao hiệu quả phát triển BHXH tự nguyện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát triển bền vững đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã An Khê giai đoạn 2020-2025.

Next steps: Triển khai các giải pháp truyền thông, mở rộng đại lý thu, điều chỉnh chính sách hỗ trợ và nâng cao năng lực quản lý. Mời các cơ quan, tổ chức liên quan phối hợp thực hiện để đạt mục tiêu phát triển BHXH tự nguyện theo kế hoạch.

Call to action: Các đơn vị BHXH, chính quyền địa phương và tổ chức xã hội cần đồng hành, tăng cường phối hợp để đưa chính sách BHXH tự nguyện đến gần hơn với người dân, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững.