Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXHTN) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội. Tính đến tháng 10 năm 2018, cả nước có khoảng 251.000 người tham gia BHXHTN, trong khi tổng số người trong độ tuổi lao động lên đến 60 triệu, cho thấy tỷ lệ tham gia BHXHTN còn rất thấp. Tỉnh Bắc Giang, với dân số khoảng 1,7 triệu người và lực lượng lao động chiếm 62,2% dân số, cũng đang đối mặt với thách thức trong việc phát triển BHXHTN. Thực tế, chỉ có khoảng 0,9% lao động tự do tại tỉnh này tham gia BHXHTN, gây áp lực lớn lên ngân sách nhà nước trong việc đảm bảo an sinh xã hội cho người già và người lao động không có lương hưu.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển BHXHTN trên địa bàn tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn 2016-2018, nhằm đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển phù hợp. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại tỉnh Bắc Giang, với trọng tâm khảo sát tại thành phố Bắc Giang, huyện Tân Yên và huyện Yên Dũng – những địa phương có số lượng người tham gia BHXHTN lớn nhất. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác phát triển BHXHTN, góp phần nâng cao tỷ lệ bao phủ BHXHTN, giảm thiểu rủi ro xã hội và đảm bảo an sinh bền vững cho người lao động tự do và các nhóm đối tượng chưa được bảo vệ đầy đủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội, đặc biệt là khái niệm BHXHTN như một chính sách an sinh xã hội nhằm thay thế hoặc bù đắp thu nhập cho người lao động khi gặp rủi ro mất khả năng lao động hoặc hết tuổi lao động. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Bảo hiểm xã hội (BHXH): Hệ thống tài chính tập trung do sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và gia đình.
  • Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXHTN): Loại hình BHXH do người lao động tự nguyện tham gia, chủ yếu dành cho lao động tự do, lao động nông nghiệp, và các nhóm chưa tham gia BHXH bắt buộc.
  • Phát triển BHXHTN: Quá trình tăng trưởng về số lượng người tham gia, chất lượng dịch vụ, cơ cấu đối tượng và chính sách BHXHTN.
  • Nguyên tắc BHXHTN: Bao gồm nguyên tắc tự nguyện, đóng góp theo khả năng, bảo hiểm rủi ro theo quy luật số lớn, và sự bảo hộ của Nhà nước.
  • Các nhân tố ảnh hưởng: Bao gồm tình hình kinh tế xã hội, chính sách pháp luật, năng lực quản lý của cơ quan BHXH, và nhận thức, thu nhập của người lao động.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, thống kê của BHXH tỉnh Bắc Giang, UBND tỉnh, Cục Thống kê và các nguồn chính thức khác. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 388 người tham gia BHXHTN tại thành phố Bắc Giang, huyện Tân Yên và huyện Yên Dũng, được chọn ngẫu nhiên theo tỷ lệ đại diện.

Phương pháp chọn mẫu sử dụng công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy 95%. Phân tích dữ liệu áp dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh tuyệt đối và tương đối, phân tổ thống kê, cùng với phương pháp chuyên gia để đánh giá và đề xuất giải pháp. Dữ liệu được trình bày qua bảng biểu và đồ thị nhằm minh họa rõ ràng các kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXHTN còn thấp: Tính đến năm 2018, tổng số người tham gia BHXHTN trên địa bàn tỉnh Bắc Giang là khoảng 4.614 người, chiếm khoảng 0,9% lực lượng lao động tự do. So với mục tiêu phát triển BHXHTN, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch chỉ đạt dưới 50%.

  2. Cơ cấu đối tượng tham gia chủ yếu là lao động nông nghiệp và lao động tự do: Khoảng 70% người tham gia BHXHTN thuộc nhóm lao động nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nhỏ lẻ, với thu nhập thấp và không ổn định.

  3. Chính sách hỗ trợ và phương thức đóng linh hoạt: Luật BHXH 2014 đã mở rộng các chính sách hỗ trợ, như mức đóng tối thiểu bằng 22% mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn (khoảng 154 nghìn đồng/tháng), và cho phép đóng theo nhiều phương thức (tháng, quý, năm hoặc một lần cho nhiều năm). Tuy nhiên, chỉ có khoảng 30% người tham gia được hưởng hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

  4. Nhận thức và chất lượng dịch vụ còn hạn chế: Khoảng 60% người tham gia khảo sát cho biết chưa hiểu rõ về quyền lợi và thủ tục tham gia BHXHTN. Công tác tuyên truyền chưa sâu rộng và chưa phù hợp với đặc điểm nhóm đối tượng. Đội ngũ cán bộ BHXH và đại lý thu còn thiếu kỹ năng giao tiếp và nghiệp vụ chuyên môn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ tham gia BHXHTN thấp là do đặc điểm kinh tế xã hội của tỉnh Bắc Giang với đa số lao động làm nông nghiệp, thu nhập thấp và không ổn định, khiến khả năng đóng góp BHXHTN hạn chế. So với các tỉnh dẫn đầu như Hải Dương (18.404 người tham gia năm 2019) và Quảng Bình (11.398 người năm 2019), Bắc Giang còn nhiều dư địa để phát triển.

Chính sách pháp luật đã có nhiều cải tiến, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia, nhưng việc triển khai chưa đồng bộ và chưa tận dụng hết các kênh tuyên truyền hiệu quả. Việc mở rộng mạng lưới đại lý thu và nâng cao chất lượng dịch vụ là yếu tố then chốt để tăng cường sự tin tưởng và thu hút người tham gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng số người tham gia BHXHTN theo năm, bảng phân tích cơ cấu đối tượng tham gia theo ngành nghề và khu vực địa lý, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ hiểu biết và hài lòng của người tham gia về chính sách và dịch vụ BHXHTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXHTN: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông phù hợp với đặc điểm nhóm đối tượng, như tổ chức hội nghị tại thôn, xóm, phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội để nâng cao nhận thức. Mục tiêu tăng tỷ lệ hiểu biết về BHXHTN lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp UBND các huyện, tổ chức đoàn thể.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng mạng lưới đại lý thu BHXHTN: Tăng số lượng đại lý thu tại các xã, phường, đảm bảo mỗi thôn có ít nhất một đại lý thu, đồng thời tổ chức đào tạo nghiệp vụ, kỹ năng giao tiếp cho nhân viên đại lý thu. Mục tiêu tăng số đại lý thu lên 700 điểm trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, BHXH huyện.

  3. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, tạo thuận lợi cho người tham gia, đồng thời phát triển hệ thống quản lý điện tử để theo dõi và hỗ trợ người tham gia BHXHTN. Mục tiêu giảm 30% thời gian xử lý hồ sơ trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Chính sách hỗ trợ tài chính và khuyến khích tham gia: Đề xuất UBND tỉnh xem xét tăng mức hỗ trợ tiền đóng BHXHTN cho các nhóm đối tượng nghèo và cận nghèo, đồng thời khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp hỗ trợ người lao động tham gia BHXHTN. Mục tiêu tăng tỷ lệ người được hỗ trợ lên 50% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Tài chính, BHXH tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về BHXH: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển BHXHTN phù hợp với đặc điểm kinh tế xã hội địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý và vận động người dân tham gia.

  2. Các tổ chức chính trị - xã hội và đại lý thu BHXHTN: Áp dụng các giải pháp tuyên truyền, vận động và nâng cao chất lượng dịch vụ nhằm mở rộng mạng lưới người tham gia BHXHTN, đặc biệt tại các vùng nông thôn và khu vực lao động tự do.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực quản lý kinh tế và an sinh xã hội: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo hoặc giảng dạy chuyên sâu về BHXHTN.

  4. Người lao động tự do và các nhóm đối tượng chưa tham gia BHXHTN: Hiểu rõ quyền lợi, chính sách và các phương thức tham gia BHXHTN, từ đó chủ động tham gia để đảm bảo an sinh lâu dài cho bản thân và gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXHTN là gì và ai có thể tham gia?
    BHXHTN là loại hình bảo hiểm xã hội do người lao động tự nguyện tham gia, dành cho công dân từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, như lao động tự do, nông dân, lao động tiểu thủ công nghiệp.

  2. Mức đóng BHXHTN được quy định như thế nào?
    Mức đóng BHXHTN tối thiểu bằng 22% mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn (khoảng 154 nghìn đồng/tháng), tối đa bằng 22% của 20 lần mức lương cơ sở. Người tham gia có thể lựa chọn mức đóng phù hợp với khả năng tài chính.

  3. Người tham gia BHXHTN được hưởng những chế độ gì?
    Chủ yếu là chế độ hưu trí khi đủ tuổi và đủ thời gian đóng BHXH (tối thiểu 20 năm), và chế độ tử tuất cho thân nhân khi người tham gia qua đời. Ngoài ra, có thể hưởng trợ cấp một lần trong một số trường hợp đặc biệt.

  4. Làm thế nào để tham gia BHXHTN tại tỉnh Bắc Giang?
    Người dân có thể đăng ký tham gia tại cơ quan BHXH tỉnh, huyện hoặc qua các đại lý thu BHXHTN tại địa phương. Thủ tục đăng ký đơn giản, có thể đóng phí theo nhiều phương thức linh hoạt.

  5. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXHTN ở Bắc Giang còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do thu nhập thấp, không ổn định của lao động tự do, nhận thức hạn chế về chính sách BHXHTN, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả và chất lượng dịch vụ chưa đáp ứng kỳ vọng của người dân.

Kết luận

  • BHXHTN tại tỉnh Bắc Giang còn phát triển hạn chế với tỷ lệ tham gia khoảng 0,9% lực lượng lao động tự do trong giai đoạn 2016-2018.
  • Các nhân tố ảnh hưởng bao gồm đặc điểm kinh tế xã hội, chính sách pháp luật, năng lực quản lý BHXH và nhận thức người lao động.
  • Luật BHXH 2014 đã tạo điều kiện thuận lợi về chính sách, nhưng việc triển khai và tuyên truyền chưa đồng bộ, chưa khai thác hiệu quả các kênh vận động.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, mở rộng đại lý thu, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao chính sách hỗ trợ tài chính.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác phát triển BHXHTN tại Bắc Giang, góp phần nâng cao an sinh xã hội và ổn định đời sống người lao động tự do trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để nâng cao hiệu quả phát triển BHXHTN. Người lao động và cộng đồng được khuyến khích chủ động tìm hiểu và tham gia BHXHTN để bảo vệ quyền lợi lâu dài.