Tổng quan nghiên cứu

Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp là mô hình kinh tế tập thể ra đời sớm nhất và đóng vai trò nòng cốt trong phát triển nông nghiệp Việt Nam. Tính đến ngày 30/6/2019, cả nước có khoảng 14.502 HTX nông nghiệp, trong đó 55% hoạt động hiệu quả, tăng đáng kể so với mức 15% trước năm 2015. Tuy nhiên, sự phát triển chưa đồng đều giữa các vùng miền và lĩnh vực, nhiều HTX vẫn còn quy mô nhỏ, chưa tiếp cận được thị trường và các chính sách hỗ trợ. Tỉnh Tây Ninh là một trong những địa phương điển hình được khảo sát để đánh giá thực trạng pháp luật và hoạt động HTX nông nghiệp từ năm 2013 đến nay.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, làm rõ những tồn tại, bất cập trong pháp luật về HTX nông nghiệp và thực tiễn hoạt động tại Tây Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động HTX. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Tây Ninh, với dữ liệu thu thập từ 150 hộ gia đình và các tổ chức liên quan trong giai đoạn 2013-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng bền vững, góp phần nâng cao thu nhập và ổn định đời sống nông dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về kinh tế tập thể và hợp tác xã, trong đó có:

  • Khái niệm HTX: Theo Luật HTX năm 2012, HTX là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập nhằm đáp ứng nhu cầu chung về kinh tế, xã hội và văn hóa.
  • Nguyên tắc hoạt động HTX: Tự nguyện, bình đẳng, dân chủ, tự chủ và tự chịu trách nhiệm, phân phối lợi ích theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ.
  • Mô hình phát triển HTX nông nghiệp: Tập trung vào vai trò trung gian kết nối doanh nghiệp và nông dân, nâng cao năng lực sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển HTX: Bao gồm yếu tố nội sinh như năng lực quản lý, vốn, tổ chức hoạt động; yếu tố ngoại sinh như chính sách pháp luật, sự quan tâm của chính quyền và môi trường kinh tế xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phân tích, diễn giải và tổng hợp: Đánh giá các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu, báo cáo liên quan đến HTX nông nghiệp.
  • Điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua bảng hỏi phỏng vấn 150 hộ gia đình và 29 đơn vị liên quan tại tỉnh Tây Ninh trong 2 tháng cuối năm 2019.
  • Phân tích thống kê: Sử dụng số liệu từ Liên minh HTX tỉnh Tây Ninh và Sở NN&PTNT giai đoạn 2013-2019 để đánh giá sự biến động số lượng HTX, thành viên và hiệu quả hoạt động.
  • So sánh: Đối chiếu thực trạng pháp luật và hoạt động HTX tại Việt Nam với kinh nghiệm quốc tế từ các nước như Nhật Bản, Thái Lan, các nước châu Âu.
  • Phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp: Dựa trên kết quả khảo sát và phân tích thực tiễn để đưa ra kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động HTX.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả hoạt động HTX nông nghiệp còn hạn chế: Tính đến cuối năm 2019, chỉ khoảng 55% HTX nông nghiệp hoạt động hiệu quả, tăng hơn 2 lần so với trước năm 2015. Tuy nhiên, vẫn còn gần 45% HTX hoạt động yếu kém hoặc chờ giải thể.

  2. Chính sách hỗ trợ chưa thực sự đi vào cuộc sống: Mặc dù có 11 nhóm chính sách ưu đãi hỗ trợ HTX theo Nghị định 193/2013/NĐ-CP, nhưng chỉ khoảng gần 10% HTX được tiếp cận hiệu quả. Nguồn lực ngân sách hạn chế, công tác tuyên truyền và thực thi chính sách còn hình thức.

  3. Năng lực nội tại của HTX yếu kém: Đa số HTX thiếu vốn, cơ sở vật chất, thiết bị, trình độ quản lý và đội ngũ cán bộ chuyên môn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Nhiều HTX chưa thể hiện vai trò kết nối doanh nghiệp và thị trường.

  4. Công tác quản lý nhà nước còn chồng chéo, thiếu hiệu quả: Tổ chức bộ máy quản lý HTX ở địa phương thiếu thống nhất, cán bộ chuyên trách thiếu và yếu về trình độ, công tác kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do pháp luật về HTX còn nhiều bất cập, chưa phù hợp với thực tiễn sản xuất nông nghiệp và đặc thù của HTX nông nghiệp. Quy định về vốn góp, thành viên, đại hội thành viên còn gây khó khăn cho HTX trong tổ chức hoạt động. Chính sách hỗ trợ thiếu nguồn lực và chưa được triển khai đồng bộ, dẫn đến nhiều HTX không tiếp cận được.

So sánh với kinh nghiệm quốc tế, như Nhật Bản và Thái Lan, các HTX nông nghiệp được hỗ trợ mạnh mẽ về vốn, kỹ thuật, tổ chức liên kết quy mô lớn và có hệ thống quản lý chuyên nghiệp. Ở Việt Nam, việc tuyên truyền, đào tạo và nâng cao nhận thức về HTX còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự tham gia và phát triển bền vững của HTX.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động số lượng HTX và tỷ lệ HTX hoạt động hiệu quả giai đoạn 2013-2019 tại Tây Ninh, bảng phân tích các chính sách hỗ trợ và mức độ tiếp cận của HTX, cũng như sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về HTX để minh họa các điểm chồng chéo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật về HTX nông nghiệp: Rà soát, sửa đổi các quy định về vốn góp, quyền thành viên, đại hội thành viên để phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi cho HTX huy động vốn và tổ chức hoạt động hiệu quả. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ NN&PTNT.

  2. Tăng cường nguồn lực và hiệu quả thực thi chính sách hỗ trợ: Bố trí ngân sách đủ mạnh cho các chính sách ưu đãi, hỗ trợ đào tạo, xúc tiến thương mại, tiếp cận vốn và hạ tầng cho HTX. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách đến từng HTX và thành viên. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: Chính phủ, UBND các tỉnh, Liên minh HTX.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và tổ chức HTX: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý HTX, nâng cao trình độ kỹ thuật và quản trị doanh nghiệp cho thành viên HTX. Khuyến khích liên kết, hợp tác giữa các HTX để tăng quy mô và hiệu quả. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Liên minh HTX, các cơ sở đào tạo, Sở NN&PTNT.

  4. Củng cố và kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về HTX: Xây dựng cơ quan chuyên trách, phân công rõ ràng chức năng, nhiệm vụ, tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động HTX, tháo gỡ khó khăn vướng mắc kịp thời. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ NN&PTNT, UBND các cấp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về kinh tế tập thể và HTX: Nắm bắt thực trạng pháp luật và hoạt động HTX nông nghiệp, từ đó xây dựng chính sách, quản lý hiệu quả.

  2. Lãnh đạo và quản lý HTX nông nghiệp: Hiểu rõ các quy định pháp luật, nhận diện các khó khăn, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động.

  3. Nhà nghiên cứu, học viên cao học, sinh viên ngành Luật Kinh tế, Kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật HTX và thực tiễn phát triển HTX nông nghiệp tại Việt Nam.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp, doanh nghiệp liên kết với HTX: Hiểu rõ vai trò, cơ chế hoạt động của HTX để xây dựng các mô hình hợp tác, liên kết bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hợp tác xã nông nghiệp là gì?
    HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập, hoạt động theo nguyên tắc bình đẳng, dân chủ, nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh và tạo việc làm cho thành viên.

  2. Pháp luật Việt Nam quy định thế nào về quyền và nghĩa vụ của thành viên HTX?
    Thành viên HTX có quyền bình đẳng trong biểu quyết, được cung cấp thông tin đầy đủ về hoạt động HTX và có nghĩa vụ thực hiện cam kết sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX theo hợp đồng.

  3. Những khó khăn chính của HTX nông nghiệp hiện nay là gì?
    Bao gồm năng lực quản lý hạn chế, thiếu vốn và cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ chưa tiếp cận hiệu quả, công tác quản lý nhà nước còn chồng chéo và thiếu đồng bộ.

  4. Chính sách hỗ trợ HTX nông nghiệp tại Việt Nam có hiệu quả không?
    Mặc dù có nhiều chính sách ưu đãi, nhưng do nguồn lực hạn chế và công tác thực thi chưa đồng bộ, chỉ khoảng gần 10% HTX được hưởng lợi thực sự từ các chính sách này.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho phát triển HTX nông nghiệp Việt Nam?
    Các nước như Nhật Bản, Thái Lan đã xây dựng hệ thống hỗ trợ vốn, kỹ thuật, tổ chức liên kết quy mô lớn và đào tạo cán bộ chuyên nghiệp, giúp HTX phát triển bền vững và hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Hợp tác xã nông nghiệp là mô hình kinh tế tập thể quan trọng, góp phần phát triển nông nghiệp và nông thôn Việt Nam, đặc biệt tại tỉnh Tây Ninh.
  • Pháp luật về HTX còn nhiều bất cập, chính sách hỗ trợ chưa được triển khai hiệu quả, năng lực nội tại HTX yếu kém.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển HTX và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường nguồn lực hỗ trợ.
  • Kinh nghiệm quốc tế cho thấy vai trò quan trọng của hệ thống hỗ trợ đồng bộ và đào tạo cán bộ trong phát triển HTX.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả thực thi chính sách và củng cố bộ máy quản lý nhà nước về HTX để thúc đẩy phát triển bền vững mô hình HTX nông nghiệp.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nền kinh tế tập thể phát triển mạnh mẽ, bền vững và hiệu quả!