Phân Tích Thực Trạng Sử Dụng Thuốc và Tuân Thủ Điều Trị Của Bệnh Nhân Đái Tháo Đường Típ 2 Tại Trung Tâm Y Tế Hoàng Mai

• Tác giả: Dương Thị Kim Ngân
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Liên Hương
• Trường học: Trường Đại Học Dược Hà Nội
• Chuyên ngành: Dược lý - Dược lâm sàng
• Đề tài: Phân Tích Thực Trạng Sử Dụng Thuốc và Tuân Thủ Điều Trị Bệnh Nhân Đái Tháo Đường Típ 2 Tại Trung Tâm Y Tế Hoàng Mai
• Loại tài liệu: Luận văn
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. TỔNG QUAN VỀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
• 2.1. Định nghĩa
• 2.2. Phân loại bệnh đái tháo đường
• 2.3. Cơ chế bệnh sinh
• 2.4. Tiêu chuẩn chẩn đoán xác định đái tháo đường
• 2.5. Biến chứng liên quan đến đái tháo đường
• 2.5.1. Biến chứng cấp tính
• 2.5.2. Biến chứng mạn tính
• 2.5.2.1. Biến chứng trên mạch máu lớn
• 2.5.2.2. Biến chứng trên mạch máu nhỏ
• 2.6. Điều trị đái tháo đường
• 2.6.1. Mục tiêu điều trị đái tháo đường
• 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.2. Tiêu chuẩn lựa chọn
• 3.3. Tiêu chuẩn loại trừ
• 3.4. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 3.5. Phương pháp nghiên cứu
• 3.5.1. Thiết kế nghiên cứu
• 3.5.2. Mẫu nghiên cứu
• 3.5.3. Phương pháp thu thập số liệu
• 3.6. Các nội dung nghiên cứu
• 4. PHÂN TÍCH ĐẶC ĐIỂM SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
• 4.1. Đặc điểm bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu
• 4.2. Phân tích đặc điểm sử dụng thuốc trong mẫu nghiên cứu
• 4.3. Phân tích sử dụng thuốc đồng quản lý nguy cơ tim mạch trên bệnh nhân đái tháo đường típ 2
• 5. PHÂN TÍCH MỨC ĐỘ TUÂN THỦ DÙNG THUỐC TRÊN BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÍP 2 NGOẠI TRÚ
• 5.1. Tỷ lệ tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu
• 5.2. Tổng hợp điểm tuân thủ dùng thuốc theo thang điểm MMAS-8
• 5.3. Mức độ tuân thủ điều trị của bệnh nhân
• 6. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ TRÊN BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
• 6.1. Đánh giá việc kiểm soát đường huyết lúc đói
• 6.2. Đánh giá sự thay đổi HbA1c
• 6.3. Đánh giá việc kiểm soát lipid máu
• 6.4. Đánh giá việc kiểm soát huyết áp của bệnh nhân
• 6.5. Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị với hiệu quả điều trị
• 7. BÀN LUẬN
• 7.1. Bàn luận về đặc điểm bệnh nhân sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ típ 2
• 7.2. Bàn luận về đặc điểm của bệnh nhân trong nghiên cứu
• 7.3. Bàn luận về đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu
• 7.4. Bàn luận về việc sử dụng thuốc đái tháo đường típ 2 trên bệnh nhân tại các thời điểm nghiên cứu
• 7.5. Bàn luận về tuân thủ dùng thuốc trên bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu
• 7.6. Tính hiệu quả điều trị ĐTĐ típ 2 trên bệnh nhân ngoại trú trong nghiên cứu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Sử Dụng Thuốc Đái Tháo Đường Típ 2 Thực Trạng

Đái tháo đường típ 2 (ĐTĐ típ 2) là một vấn đề sức khỏe toàn cầu với tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng. Bệnh gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của bệnh nhân. Việc điều trị ĐTĐ típ 2 đòi hỏi sự kết hợp giữa thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và theo dõi chặt chẽ. Bài viết này sẽ phân tích thực trạng sử dụng thuốc và tuân thủ điều trị của bệnh nhân ĐTĐ típ 2 tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An, nhằm đánh giá hiệu quả điều trị và đưa ra các giải pháp cải thiện. Theo Liên đoàn Đái tháo đường Thế giới, năm 2021 có 537 triệu người trưởng thành (20-79 tuổi) trên thế giới sống chung với bệnh đái tháo đường (ĐTĐ), cứ 10 người thì có 1 người mắc phải bệnh này. Dự đoán, số người mắc ĐTĐ sẽ tăng lên 643 triệu vào năm 2030 và 783 triệu vào năm 2045 trên thế giới. Bệnh ĐTĐ gây ra 6,7 triệu ca tử vong vào năm 2021, tức là cứ 5 giây lại có 1 ca tử vong do bệnh ĐTĐ trên thế giới. Đã có 541 triệu người trưởng thành bị rối loạn dung nạp glucose, khiến họ có nguy cơ cao mắc bệnh ĐTĐ típ 2 [29].

1.1. Định Nghĩa Phân Loại Đái Tháo Đường Típ 2 Tổng Quan

Theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị đái tháo đường típ 2 của Bộ Y tế ban hành năm 2020, bệnh đái tháo đường được định nghĩa “Bệnh đái tháo đường là bệnh rối loạn chuyển hóa, có đặc điểm tăng glucose huyết mạn tính do khiếm khuyết về tiết insulin, về tác động của insulin, hoặc cả hai”. Bệnh đái tháo đường được phân thành 4 loại chính [2]: typ 1, typ 2, đái tháo đường thai kỳ và các loại đái tháo đường đặc biệt do các nguyên nhân khác. Đái tháo đường typ 2 là loại phổ biến nhất, chiếm khoảng 90-95% các trường hợp.

1.2. Cơ Chế Bệnh Sinh Đái Tháo Đường Típ 2 Yếu Tố Chính

ĐTĐ típ 2 được đặc trưng bởi 03 đặc điểm sinh lý bệnh là: giảm tiết insulin ở tuyến tụy, kháng insulin ở mô ngoại vi và tăng sản xuất glucose ở gan, trong đó sự kháng insulin và giảm bài tiết insulin là 02 yếu tố chính. Giảm bài tiết insulin: Khi mới bị ĐTĐ típ 2, nồng độ insulin có thể bình thường hoặc tăng lên, nhưng tốc độ tiết insulin chậm không tương xứng với mức tăng glucose của máu. Nếu glucose máu vẫn tiếp tục tăng thì ở giai đoạn sau tiết insulin đáp ứng với glucose sẽ giảm sút hơn [7] .

II. Vấn Đề Tuân Thủ Điều Trị ĐTĐ Típ 2 Thách Thức Lớn

Tuân thủ điều trị là yếu tố then chốt trong kiểm soát ĐTĐ típ 2. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân gặp khó khăn trong việc tuân thủ phác đồ điều trị do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm sự phức tạp của phác đồ, tác dụng phụ của thuốc, chi phí điều trị và sự thiếu hiểu biết về bệnh. Việc không tuân thủ điều trị có thể dẫn đến kiểm soát đường huyết kém, tăng nguy cơ biến chứng và giảm chất lượng cuộc sống. Cần có các biện pháp can thiệp hiệu quả để cải thiện tuân thủ điều trị ở bệnh nhân ĐTĐ típ 2. Mặt khác, việc điều trị ĐTĐ típ 2 cần phải được điều trị liên tục, lâu dài và đúng theo chỉ dẫn của Bác sĩ thì mới kiểm soát được Glucose máu và ngăn ngừa được các biến chứng nguy hiểm của bệnh. Vì vậy, tính tuân thủ trong điều trị ĐTĐ của bệnh nhân vô cũng quan trọng.

2.1. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tuân Thủ Điều Trị Tổng Hợp

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị, bao gồm: (1) đặc điểm của bệnh nhân (tuổi, giới tính, trình độ học vấn, thu nhập); (2) đặc điểm của bệnh (mức độ nghiêm trọng, biến chứng); (3) đặc điểm của phác đồ điều trị (số lượng thuốc, tần suất dùng thuốc, tác dụng phụ); (4) yếu tố tâm lý (niềm tin về bệnh, động lực điều trị); và (5) yếu tố xã hội (sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, nhân viên y tế). Nắm rõ được mức độ tuân thủ điều trị, các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị ĐTĐ tip 2 sẽ có các giải pháp nhằm từng bước nâng cao hiệu quả trong công tác điều trị ngoại trú đối với bệnh nhân ĐTĐ típ 2.

2.2. Hậu Quả Của Việc Không Tuân Thủ Điều Trị Rủi Ro Cao

Việc không tuân thủ điều trị có thể dẫn đến kiểm soát đường huyết kém, tăng nguy cơ biến chứng (bệnh tim mạch, bệnh thận, bệnh thần kinh, bệnh mắt), nhập viện và tử vong. Ngoài ra, nó còn gây ra gánh nặng kinh tế cho bệnh nhân và hệ thống y tế. Hiện nay trên thế gới vẫn chưa có loại thuốc nào điều trị khỏi hẳn bệnh mà chỉ giảm các triệu chứng, biến chứng do tăng gluocse máu. Tùy thuộc và việc đánh giá toàn trạng của bệnh nhân và bệnh lý đi kèm cũng như ảnh hưởng (đã có) do ĐTĐ típ 2 gây ra mà Bác sỹ kê đơn thuốc phù hợp nhất.

III. Phương Pháp Đánh Giá Tuân Thủ Điều Trị ĐTĐ Típ 2 Hiệu Quả

Đánh giá tuân thủ điều trị là bước quan trọng để xác định những bệnh nhân cần được hỗ trợ. Có nhiều phương pháp đánh giá tuân thủ điều trị khác nhau, bao gồm: (1) tự báo cáo của bệnh nhân; (2) đếm thuốc; (3) theo dõi điện tử; và (4) đo nồng độ thuốc trong máu. Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu đánh giá và nguồn lực sẵn có. Việt Nam đã ban hành các hướng dẫn chuyên môn về hướng dẫn chẩn đoán và điều trị đái tháo đường típ 2 như quyết định 3879/QĐ-BYT năm 2014, quyết định 3319/QĐ-BYT năm 2017 và mới nhất hiện nay là quyết định 5481/QĐ-BYT ban hành ngày 20 tháng 12 năm 2020.

3.1. Thang Đo Tuân Thủ MMAS 8 Ưu Điểm Ứng Dụng Thực Tế

Thang đo tuân thủ MMAS-8 (Morisky Medication Adherence Scale-8) là một công cụ tự báo cáo đơn giản và dễ sử dụng để đánh giá tuân thủ điều trị thuốc. Thang đo này đã được chứng minh là có giá trị và độ tin cậy cao trong nhiều nghiên cứu. Tuy vậy, việc phân tích về đặc điểm sử dụng thuốc trong điều trị đái tháo đường típ 2, đặc biệt là đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc trong điều trị ĐTĐ của bệnh nhân vẫn chưa được thực hiện. Vì vậy chúng tôi thực hiện đề tài “ Phân tích thực trạng sử dụng thuốc và tuân thủ điều trị của bệnh nhân đái tháo đường típ 2 điều trị ngoại trú tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai Nghệ An”

3.2. Tự Báo Cáo Của Bệnh Nhân Ưu Điểm Hạn Chế Cần Lưu Ý

Phương pháp tự báo cáo của bệnh nhân là một cách đơn giản và rẻ tiền để đánh giá tuân thủ điều trị. Tuy nhiên, phương pháp này có thể bị ảnh hưởng bởi thiên kiến báo cáo, do bệnh nhân có xu hướng báo cáo tốt hơn so với thực tế. Vì vậy, cần kết hợp phương pháp này với các phương pháp đánh giá khác để có kết quả chính xác hơn.

IV. Nghiên Cứu Sử Dụng Thuốc và Tuân Thủ Kết Quả Tại Hoàng Mai

Nghiên cứu tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai đã phân tích thực trạng sử dụng thuốc và tuân thủ điều trị của bệnh nhân ĐTĐ típ 2. Kết quả cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị còn thấp, nhiều bệnh nhân không đạt được mục tiêu kiểm soát đường huyết. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị bao gồm trình độ học vấn, thu nhập và sự hỗ trợ từ gia đình. Nghiên cứu này cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng các biện pháp can thiệp cải thiện tuân thủ điều trị. Với mục tiêu: 1. Phân tích thực trạng sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường trên bệnh nhân ĐTĐ típ 2 đang điều trị ngoại trú tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai Nghệ An. Khảo sát sự tuân thủ dùng thuốc trên bệnh nhân ĐTĐ típ 2 đang điều trị ngoại trú tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai Nghệ An. Phân tích hiệu quả điều trị đái tháo đường trên bệnh nhân ĐTĐ típ 2 đang điều trị ngoại trú tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai. Từ đó nghiên cứu, đưa ra những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả điều trị cho bệnh nhân đái tháo đường tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai.

4.1. Đặc Điểm Sử Dụng Thuốc ĐTĐ Típ 2 Phân Tích Chi Tiết

Nghiên cứu đã phân tích các loại thuốc được sử dụng, liều lượng và tần suất dùng thuốc. Kết quả cho thấy metformin là thuốc được sử dụng phổ biến nhất, tiếp theo là sulfonylurea và các thuốc ức chế DPP-4. Nhiều bệnh nhân phải sử dụng kết hợp nhiều loại thuốc để kiểm soát đường huyết. Cùng với sự phát triển của y học các nhóm thuốc điều trị ĐTĐ mới ra đời với đa dạng về dược chất, dạng bào chế. thuận tiện và phù hợp cho nhiều đối tượng bệnh nhân sử dụng.

4.2. Mức Độ Tuân Thủ và Hiệu Quả Điều Trị Đánh Giá Mối Liên Quan

Nghiên cứu đã đánh giá mối liên quan giữa tuân thủ điều trị và hiệu quả điều trị (kiểm soát đường huyết, lipid máu, huyết áp). Kết quả cho thấy bệnh nhân tuân thủ điều trị tốt hơn có hiệu quả điều trị tốt hơn. Nắm rõ được mức độ tuân thủ điều trị, các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị ĐTĐ tip 2 sẽ có các giải pháp nhằm từng bước nâng cao hiệu quả trong công tác điều trị ngoại trú đối với bệnh nhân ĐTĐ típ 2.

V. Giải Pháp Cải Thiện Tuân Thủ Điều Trị ĐTĐ Típ 2 Hướng Dẫn

Để cải thiện tuân thủ điều trị ĐTĐ típ 2, cần có các biện pháp can thiệp đa diện, bao gồm: (1) giáo dục bệnh nhân về bệnh và điều trị; (2) đơn giản hóa phác đồ điều trị; (3) giảm tác dụng phụ của thuốc; (4) cung cấp hỗ trợ tâm lý và xã hội; và (5) tăng cường sự hợp tác giữa bệnh nhân và nhân viên y tế. Hiện tại TTYT đang quản lý hơn 1000 hồ sơ bệnh án điều trị ngoại trú Đái tháo đường. Tuy vậy, việc phân tích về đặc điểm sử dụng thuốc trong điều trị đái tháo đường típ 2, đặc biệt là đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc trong điều trị ĐTĐ của bệnh nhân vẫn chưa được thực hiện.

5.1. Giáo Dục Bệnh Nhân Về Bệnh và Điều Trị Cách Thực Hiện

Bệnh nhân cần được cung cấp thông tin đầy đủ, dễ hiểu về bệnh ĐTĐ típ 2, các biến chứng, mục tiêu điều trị và cách sử dụng thuốc đúng cách. Giáo dục bệnh nhân có thể được thực hiện thông qua các buổi nói chuyện, tài liệu in ấn, video và tư vấn cá nhân.

5.2. Tăng Cường Hợp Tác Bệnh Nhân và Nhân Viên Y Tế Bí Quyết

Mối quan hệ tốt đẹp giữa bệnh nhân và nhân viên y tế là yếu tố quan trọng để cải thiện tuân thủ điều trị. Nhân viên y tế cần lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng bệnh nhân, đồng thời cung cấp thông tin và hỗ trợ phù hợp với nhu cầu của từng bệnh nhân.

VI. Kết Luận và Triển Vọng Tương Lai Về ĐTĐ Típ 2 Hiện Nay

Nghiên cứu về sử dụng thuốc và tuân thủ điều trị ĐTĐ típ 2 tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai cho thấy cần có những nỗ lực lớn hơn nữa để cải thiện tuân thủ điều trị và nâng cao hiệu quả điều trị. Các biện pháp can thiệp đa diện, tập trung vào giáo dục bệnh nhân, đơn giản hóa phác đồ điều trị và tăng cường sự hợp tác giữa bệnh nhân và nhân viên y tế, có thể mang lại kết quả tích cực. Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp khác nhau và tìm kiếm các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam.

6.1. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Đái Tháo Đường Đề Xuất

Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp khác nhau, chẳng hạn như sử dụng công nghệ để theo dõi tuân thủ điều trị, cung cấp tư vấn từ xa và phát triển các ứng dụng hỗ trợ bệnh nhân. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về các yếu tố văn hóa ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị để xây dựng các biện pháp can thiệp phù hợp với từng cộng đồng.

6.2. Tối Ưu Hóa Điều Trị ĐTĐ Típ 2 Mục Tiêu Cần Đạt Được

Mục tiêu cuối cùng là tối ưu hóa điều trị ĐTĐ típ 2 để cải thiện sức khỏe, chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của bệnh nhân. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa bệnh nhân, gia đình, nhân viên y tế và các nhà hoạch định chính sách. Đồng thời, cần tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các phương pháp điều trị mới và hiệu quả hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Đái tháo đường típ 2 (ĐTĐ typ 2) là một bệnh nội tiết và rối loạn chuyển hóa ngày càng gia tăng trên toàn cầu, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Theo Liên đoàn Đái tháo đường Thế giới, năm 2021 có khoảng 537 triệu người trưởng thành mắc ĐTĐ, dự kiến tăng lên 783 triệu vào năm 2045. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc ĐTĐ ước tính là 7,1%, tương đương gần 5 triệu người, trong đó chỉ 23,3% bệnh nhân được quản lý và điều trị tại các cơ sở y tế. ĐTĐ typ 2 gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống, đồng thời tạo gánh nặng kinh tế xã hội lớn.

Việc sử dụng thuốc hợp lý và tuân thủ điều trị là yếu tố then chốt để kiểm soát đường huyết và ngăn ngừa biến chứng. Tuy nhiên, thực trạng sử dụng thuốc và mức độ tuân thủ điều trị của bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại các trung tâm y tế tuyến huyện còn hạn chế thông tin. Trung tâm Y tế Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An, quản lý hơn 1000 hồ sơ bệnh án ĐTĐ ngoại trú nhưng chưa có nghiên cứu cụ thể về vấn đề này.

Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng sử dụng thuốc và tuân thủ điều trị của bệnh nhân ĐTĐ typ 2 điều trị ngoại trú tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2022. Mục tiêu cụ thể gồm: khảo sát đặc điểm sử dụng thuốc, đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc và phân tích hiệu quả điều trị dựa trên các chỉ số cận lâm sàng như HbA1c, glucose máu lúc đói, lipid máu và huyết áp. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả điều trị, cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết tuân thủ điều trị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): Định nghĩa tuân thủ điều trị là mức độ hành vi của bệnh nhân phù hợp với khuyến cáo y tế về uống thuốc, chế độ ăn và thay đổi lối sống trong liệu pháp điều trị dài hạn.
• Mô hình điều trị ĐTĐ typ 2 theo hướng dẫn của Bộ Y tế Việt Nam (Quyết định 5481/QĐ-BYT, 2020): Bao gồm các mục tiêu điều trị cá thể hóa dựa trên chỉ số HbA1c, glucose máu, huyết áp và lipid máu, đồng thời lựa chọn thuốc phù hợp với bệnh lý đi kèm.
• Khái niệm về hiệu quả điều trị ĐTĐ: Đánh giá dựa trên các chỉ số cận lâm sàng như HbA1c <7%, glucose máu lúc đói trong khoảng 4,4-7,2 mmol/L, huyết áp <140/90 mmHg và lipid máu đạt mục tiêu theo hướng dẫn chuyên môn.
• Thang điểm Morisky-8 (MMAS-8): Công cụ đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc qua 8 câu hỏi, có độ tin cậy cao (0,83), phù hợp với bệnh nhân ĐTĐ typ 2.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu dọc thời gian kết hợp hồi cứu mô tả không can thiệp và nghiên cứu mô tả tiến cứu phỏng vấn bệnh nhân.
• Đối tượng nghiên cứu: 161 bệnh nhân ĐTĐ typ 2 điều trị ngoại trú tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai, Nghệ An, từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2022, đáp ứng tiêu chuẩn lựa chọn và không thuộc tiêu chuẩn loại trừ.
• Thu thập dữ liệu: Dữ liệu lâm sàng, cận lâm sàng, đơn thuốc được thu thập từ hồ sơ bệnh án và phần mềm quản lý bệnh viện. Phỏng vấn trực tiếp bệnh nhân bằng bộ câu hỏi MMAS-8 để đánh giá tuân thủ dùng thuốc.
• Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2013, áp dụng thống kê mô tả, so sánh trung bình bằng ANOVA, mức ý nghĩa p<0,05. Các biến liên tục được biểu thị bằng trung bình ± độ lệch chuẩn, biến phân loại bằng tần suất và tỷ lệ phần trăm.
• Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2022, phỏng vấn bệnh nhân trong tháng 12/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm bệnh nhân: Tuổi trung bình 61,6 ± 10,85 tuổi, tỷ lệ nam chiếm 54,04%. Bệnh nhân ≥65 tuổi chiếm 43,5%. Thể trạng đa số béo phì độ 1 (35,4%), chỉ số BMI trung bình 24,55 ± 4,14 kg/m². Tỷ lệ bệnh nhân có tăng huyết áp kèm theo là 39,1%, rối loạn lipid máu 23%.

2. Chỉ số cận lâm sàng ban đầu: Glucose máu lúc đói trung bình 7,3 ± 0,9 mmol/L, 47,2% bệnh nhân có glucose ≥7,2 mmol/L. HbA1c trung bình 7,1 ± 0,6%, 51% bệnh nhân không đạt mục tiêu <7%. LDL-c trung bình 2,5 ± 0,6 mmol/L, 55% bệnh nhân có LDL-c ≥2,6 mmol/L. Triglycerid trung bình 1,7 ± 0,5 mmol/L, 46,4% bệnh nhân có triglycerid ≥1,7 mmol/L.

3. Sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ: Biguanid (Metformin) được sử dụng phổ biến nhất với tỷ lệ >96% trong suốt thời gian nghiên cứu. Sulfonylurea (Gliclazid) chiếm khoảng 56%. Phác đồ phối hợp 2 thuốc chiếm hơn 50%, phác đồ đơn trị liệu chiếm khoảng 46%. Tỷ lệ thay đổi phác đồ điều trị chiếm khoảng 7,45% do thêm thuốc hoặc tăng liều.

4. Điều trị bệnh lý kèm theo: Trong 63 bệnh nhân tăng huyết áp, thuốc chẹn kênh calci được sử dụng đơn độc nhiều nhất (khoảng 42-47%), phối hợp ức chế men chuyển (UCMC) với lợi tiểu chiếm khoảng 30-35%. Đối với 37 bệnh nhân rối loạn lipid máu, statin cường độ cao (Rosuvastatin 20 mg) tăng dần từ 0% lên 70,3% sau 6 tháng.

5. Mức độ tuân thủ dùng thuốc: Theo thang MMAS-8, 58,4% bệnh nhân tuân thủ tốt (điểm 8), 21,7% tuân thủ trung bình (6-7 điểm), 19,9% tuân thủ kém (<6 điểm). Tỷ lệ bệnh nhân quên uống thuốc chiếm 18%, 9,93% quên trong 2 tuần gần đây, 7,45% tự ý giảm hoặc ngưng thuốc không báo bác sĩ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy đa số bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai có đặc điểm tuổi cao, thể trạng béo phì và tỷ lệ mắc bệnh lý kèm theo như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu tương đối cao, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Mức độ kiểm soát glucose máu và HbA1c chưa đạt mục tiêu ở hơn 50% bệnh nhân, phản ánh thách thức trong quản lý bệnh mạn tính.

Việc sử dụng thuốc chủ yếu là Metformin và Gliclazid, phù hợp với hướng dẫn điều trị hiện hành. Tỷ lệ phối hợp thuốc cao cho thấy nỗ lực cá thể hóa điều trị nhằm đạt hiệu quả tốt hơn. Tuy nhiên, tỷ lệ thay đổi phác đồ còn thấp, chủ yếu là thêm thuốc hoặc tăng liều, chưa có trường hợp giảm liều hay thay thuốc, có thể do hạn chế về nguồn lực hoặc thói quen điều trị.

Mức độ tuân thủ dùng thuốc tương đối cao với gần 60% bệnh nhân tuân thủ tốt, nhưng vẫn còn gần 20% tuân thủ kém, chủ yếu do quên thuốc, cảm giác phiền toái khi điều trị dài ngày và tự ý thay đổi thuốc. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy tuân thủ điều trị vẫn là vấn đề cần được quan tâm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm MMAS-8, bảng tỷ lệ sử dụng thuốc theo nhóm và biểu đồ thay đổi các chỉ số cận lâm sàng qua các thời điểm để minh họa hiệu quả điều trị và mức độ tuân thủ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tư vấn và giáo dục bệnh nhân về tầm quan trọng của tuân thủ điều trị, cách sử dụng thuốc đúng liều, đúng giờ nhằm giảm tỷ lệ quên thuốc và tự ý thay đổi phác đồ. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: nhân viên y tế và dược sĩ lâm sàng.

2. Xây dựng mô hình phối hợp chăm sóc đa ngành giữa bác sĩ, dược sĩ và điều dưỡng tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai để theo dõi sát sao tình trạng bệnh nhân, điều chỉnh phác đồ kịp thời và hỗ trợ bệnh nhân trong quá trình điều trị. Thời gian: trong 12 tháng tới.

3. Áp dụng công nghệ hỗ trợ nhắc nhở uống thuốc như tin nhắn SMS hoặc ứng dụng điện thoại để giảm thiểu quên thuốc, đặc biệt với nhóm bệnh nhân lớn tuổi. Chủ thể: Trung tâm Y tế phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin.

4. Đánh giá và tối ưu hóa phác đồ điều trị dựa trên kết quả cận lâm sàng và mức độ tuân thủ, ưu tiên sử dụng thuốc có hiệu quả cao, ít tác dụng phụ và phù hợp với bệnh lý kèm theo. Thời gian: định kỳ 3-6 tháng, chủ thể: bác sĩ điều trị.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ và nhân viên y tế tại các trung tâm y tế tuyến huyện: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tế về đặc điểm sử dụng thuốc và tuân thủ điều trị, giúp cải thiện quản lý bệnh nhân ĐTĐ typ 2 ngoại trú.

2. Dược sĩ lâm sàng và chuyên gia y tế công cộng: Tham khảo để xây dựng các chương trình tư vấn, giáo dục và can thiệp nhằm nâng cao tuân thủ điều trị và hiệu quả điều trị ĐTĐ.

3. Nhà hoạch định chính sách y tế: Cung cấp cơ sở khoa học để phát triển các chính sách hỗ trợ quản lý bệnh mạn tính, đặc biệt tại các vùng nông thôn và trung tâm y tế tuyến huyện.

4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực dược lý và y học lâm sàng: Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về tuân thủ điều trị, sử dụng thuốc và hiệu quả điều trị ĐTĐ typ 2 tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao tuân thủ điều trị lại quan trọng đối với bệnh nhân ĐTĐ typ 2?
   Tuân thủ điều trị giúp kiểm soát đường huyết ổn định, ngăn ngừa biến chứng cấp và mạn tính, giảm nguy cơ nhập viện và cải thiện chất lượng cuộc sống. Ví dụ, bệnh nhân tuân thủ tốt có tỷ lệ HbA1c đạt mục tiêu cao hơn đáng kể.

2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân?
   Bao gồm quên uống thuốc, cảm giác phiền toái khi điều trị dài ngày, lo ngại tác dụng phụ, chi phí điều trị, thiếu hiểu biết về bệnh và thuốc, cũng như mối quan hệ giữa bệnh nhân và nhân viên y tế.

3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá tuân thủ điều trị trong nghiên cứu?
   Nghiên cứu sử dụng thang điểm Morisky-8 (MMAS-8), một công cụ đánh giá tuân thủ qua 8 câu hỏi, có độ tin cậy cao và phù hợp với bệnh nhân ĐTĐ typ 2.

4. Các thuốc điều trị ĐTĐ typ 2 phổ biến nhất hiện nay là gì?
   Metformin (nhóm Biguanid) và Gliclazid (nhóm Sulfonylurea) là hai nhóm thuốc được sử dụng phổ biến nhất, với tỷ lệ sử dụng trên 96% và 56% trong nghiên cứu.

5. Làm thế nào để cải thiện hiệu quả điều trị ĐTĐ typ 2 tại các trung tâm y tế tuyến huyện?
   Cần tăng cường giáo dục bệnh nhân, xây dựng mô hình phối hợp chăm sóc đa ngành, áp dụng công nghệ hỗ trợ nhắc nhở uống thuốc và tối ưu hóa phác đồ điều trị dựa trên theo dõi cận lâm sàng và mức độ tuân thủ.

Kết luận

• Đa số bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại Trung tâm Y tế Hoàng Mai có tuổi trung bình trên 60, thể trạng béo phì và tỷ lệ mắc bệnh lý kèm theo cao như tăng huyết áp và rối loạn lipid máu.
• Mức độ kiểm soát glucose máu và HbA1c chưa đạt mục tiêu ở hơn 50% bệnh nhân, phản ánh thách thức trong quản lý bệnh mạn tính.
• Metformin và Gliclazid là hai nhóm thuốc chính được sử dụng, với phác đồ phối hợp chiếm ưu thế. Tỷ lệ thay đổi phác đồ còn hạn chế.
• Mức độ tuân thủ dùng thuốc tương đối cao nhưng vẫn còn gần 20% bệnh nhân tuân thủ kém, chủ yếu do quên thuốc và cảm giác phiền toái khi điều trị dài ngày.
• Cần triển khai các giải pháp nâng cao tuân thủ điều trị và tối ưu hóa phác đồ nhằm cải thiện hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ĐTĐ typ 2.

Next steps: Xây dựng chương trình giáo dục bệnh nhân, thiết lập mô hình phối hợp chăm sóc đa ngành và áp dụng công nghệ hỗ trợ nhắc nhở uống thuốc trong vòng 12 tháng tới.

Call-to-action: Các cơ sở y tế tuyến huyện và chuyên gia y tế cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp này, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả quản lý bệnh ĐTĐ typ 2 tại Việt Nam.