Tổng quan nghiên cứu

Dự án Cáp treo và quần thể vui chơi giải trí biển tại xã đảo Hòn Thơm, huyện Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang là một trong những dự án trọng điểm với tổng diện tích thu hồi đất lên đến 209,83 ha, ảnh hưởng trực tiếp đến 562 hộ gia đình. Theo báo cáo của UBND tỉnh Kiên Giang, Phú Quốc đã thu hút 265 dự án đầu tư với tổng diện tích 10.552 ha và vốn đăng ký gần 218.000 tỷ đồng, trong đó dự án Cáp treo Hòn Thơm có tổng mức đầu tư 10.000 tỷ đồng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và du lịch của huyện đảo. Tuy nhiên, việc thu hồi đất và tái định cư đã làm thay đổi sâu sắc đời sống kinh tế - xã hội của các hộ dân bị ảnh hưởng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích sự thay đổi sinh kế của các hộ gia đình sau khi tái định cư, đánh giá các nguồn vốn sinh kế, chiến lược chuyển đổi nghề nghiệp, cũng như những thuận lợi và khó khăn trong quá trình bồi thường, giải phóng mặt bằng (BT, GPMB). Nghiên cứu tập trung vào các hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án Cáp treo Hòn Thơm trong giai đoạn 2015-2017, với phạm vi không gian tại xã đảo Hòn Thơm và một phần đảo lớn Phú Quốc.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách hỗ trợ, đào tạo nghề và phát triển sinh kế bền vững cho người dân tái định cư, góp phần ổn định đời sống và phát triển kinh tế địa phương. Kết quả nghiên cứu cũng giúp các cơ quan quản lý và nhà đầu tư hiểu rõ hơn về tác động xã hội của các dự án phát triển kinh tế trên địa bàn huyện đảo Phú Quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng khung sinh kế bền vững của Bộ Phát triển Quốc tế Anh (DFID, 1999) làm cơ sở lý thuyết chính. Khung này bao gồm năm loại tài sản sinh kế: vốn con người, vốn xã hội, vốn tự nhiên, vốn vật chất và vốn tài chính. Sinh kế bền vững được định nghĩa là khả năng duy trì và phát triển các nguồn lực này để đối phó với các cú sốc và áp lực bên ngoài, đồng thời đảm bảo sinh kế cho các thế hệ tương lai.

Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các lý thuyết về sở hữu đất đai và chính sách thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam, bao gồm Luật Đất đai 2013 và các nghị định hướng dẫn như Nghị định 47/2014/NĐ-CP về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, tái định cư, chuyển đổi nghề nghiệp và sinh kế bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Ban quản lý Khu kinh tế Phú Quốc, UBND huyện Phú Quốc, các văn bản pháp luật liên quan và các nghiên cứu trước đây. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát trực tiếp 50 hộ gia đình bị thu hồi đất, phỏng vấn 15 chuyên gia và 10 cán bộ địa phương, cùng 10 cá nhân đại diện hộ gia đình.

Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các hộ bị ảnh hưởng bởi dự án Cáp treo Hòn Thơm. Cỡ mẫu 50 hộ đảm bảo tính đại diện cho nhóm dân cư bị ảnh hưởng. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh trước và sau thu hồi đất, phân tích định tính về thuận lợi và khó khăn, và kiểm định phương sai ANOVA để đánh giá sự khác biệt về thu nhập theo nhóm nghề nghiệp.

Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp diễn ra từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2017, trong khi dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ năm 2015 đến 2017. Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính nhằm đảm bảo độ sâu và tính toàn diện của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thay đổi về nguồn vốn con người: Độ tuổi trung bình của chủ hộ là 54 tuổi, với 68% có trình độ học vấn tiểu học và 20% trung học cơ sở. Lực lượng lao động chính chiếm 61,44% tổng số nhân khẩu hộ gia đình, cho thấy nguồn lao động dồi dào nhưng trình độ học vấn thấp gây khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp.

  2. Chuyển đổi nghề nghiệp: 82% hộ dân đã chuyển đổi nghề nghiệp sang các ngành dịch vụ du lịch như lái xe, phục vụ khách sạn, kinh doanh nhỏ lẻ. Thu nhập bình quân của nhóm chuyển đổi nghề nghiệp cao hơn 106% so với nhóm giữ nghề cũ (383,64 triệu đồng so với 186,19 triệu đồng/năm), kết quả kiểm định Welch cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (sig = 0,05).

  3. Thay đổi về vốn tự nhiên: Diện tích đất bình quân mỗi hộ giảm từ 3.733,56 m2 xuống còn khoảng 130,25 m2 sau thu hồi, giảm 96,5%. Việc mất đất nông nghiệp là cú sốc lớn ảnh hưởng đến sinh kế truyền thống, buộc người dân phải tìm kiếm nguồn thu nhập mới.

  4. Nguồn vốn xã hội và vật chất: 80% hộ tham gia các tổ chức xã hội như Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, giúp họ tiếp cận thông tin và hỗ trợ trong chuyển đổi sinh kế. Cơ sở hạ tầng tái định cư được đầu tư đồng bộ, tuy nhiên hệ thống giao thông còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc đi lại và phát triển kinh tế.

Thảo luận kết quả

Việc chuyển đổi nghề nghiệp sang dịch vụ du lịch phù hợp với định hướng phát triển kinh tế của huyện đảo Phú Quốc, đồng thời tận dụng được nguồn vốn con người và xã hội hiện có. Tuy nhiên, trình độ học vấn thấp và tuổi trung bình cao của chủ hộ là rào cản lớn trong việc tiếp cận các công việc mới đòi hỏi kỹ năng chuyên môn.

So sánh với các nghiên cứu tại các khu vực tái định cư khác như thủy điện Sơn La hay Khu kinh tế Đông Nam Nghệ An, kết quả nghiên cứu tại Hòn Thơm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về thu nhập và ổn định nhà ở nhờ chính sách bồi thường, hỗ trợ kịp thời và đầy đủ. Tuy nhiên, khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp và tiếp cận vốn vẫn tồn tại, nhất là với các hộ không có đất đai hoặc chỉ nhận được hỗ trợ tối thiểu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh thu nhập giữa nhóm chuyển đổi nghề và nhóm giữ nghề cũ, bảng thống kê diện tích đất trước và sau thu hồi, cũng như biểu đồ tỷ lệ tham gia các tổ chức xã hội để minh họa sự hỗ trợ cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao trình độ lao động: Cần tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng nghề phù hợp với ngành dịch vụ du lịch và thương mại, nhằm nâng cao khả năng tiếp cận việc làm cho người dân tái định cư trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND huyện Phú Quốc phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề.

  2. Hỗ trợ tiếp cận vốn vay ưu đãi: Thiết lập các quỹ tín dụng ưu đãi dành cho hộ gia đình tái định cư để đầu tư phát triển kinh tế, kinh doanh nhỏ lẻ trong vòng 3 năm. Ngân hàng chính sách xã hội và các tổ chức tài chính địa phương cần phối hợp triển khai.

  3. Phát triển cơ sở hạ tầng giao thông và dịch vụ: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông kết nối giữa khu tái định cư và trung tâm huyện đảo, cải thiện điều kiện đi lại và vận chuyển hàng hóa trong vòng 2 năm. UBND tỉnh Kiên Giang và huyện Phú Quốc là chủ thể thực hiện.

  4. Tăng cường hỗ trợ thông tin và kết nối cộng đồng: Khuyến khích người dân tham gia các tổ chức xã hội, hội nghề nghiệp để trao đổi kinh nghiệm, tiếp cận thông tin thị trường và chính sách hỗ trợ. Các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương cần phối hợp tổ chức các hoạt động định kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước: Giúp hoạch định chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp với thực tế địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý dự án phát triển kinh tế.

  2. Nhà đầu tư và doanh nghiệp: Hiểu rõ tác động xã hội của dự án, từ đó xây dựng các chương trình hỗ trợ cộng đồng, phát triển nguồn nhân lực địa phương.

  3. Các tổ chức đào tạo nghề và phát triển cộng đồng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo, hỗ trợ sinh kế phù hợp với nhu cầu và điều kiện của người dân tái định cư.

  4. Người dân và cộng đồng tái định cư: Nắm bắt thông tin về quyền lợi, chính sách hỗ trợ, cũng như các chiến lược sinh kế bền vững để chủ động thích ứng với môi trường sống mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sinh kế của người dân thay đổi như thế nào sau khi tái định cư?
    Sau tái định cư, đa số hộ gia đình chuyển đổi nghề nghiệp sang dịch vụ du lịch và kinh doanh nhỏ, thu nhập bình quân tăng hơn 100% so với trước. Tuy nhiên, một số hộ vẫn giữ nghề truyền thống do hạn chế về trình độ và vốn.

  2. Chính sách bồi thường và hỗ trợ có được thực hiện đầy đủ không?
    Chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được thực hiện kịp thời, đầy đủ với mức bồi thường cao, giúp người dân ổn định nhà ở và có vốn đầu tư phát triển kinh tế.

  3. Người dân gặp khó khăn gì trong chuyển đổi nghề nghiệp?
    Khó khăn chính là trình độ học vấn thấp, tuổi trung bình cao, thiếu kỹ năng nghề mới và hạn chế tiếp cận vốn vay, khiến việc tìm kiếm việc làm mới còn bấp bênh.

  4. Các nguồn vốn sinh kế nào ảnh hưởng lớn nhất đến đời sống người dân?
    Vốn tự nhiên (đất đai) bị thu hồi hoàn toàn là cú sốc lớn nhất, buộc người dân phải chuyển đổi nghề nghiệp. Vốn con người và vốn xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc thích ứng và phát triển sinh kế mới.

  5. Làm thế nào để nâng cao sinh kế bền vững cho người dân tái định cư?
    Cần kết hợp đào tạo nghề, hỗ trợ vốn, phát triển cơ sở hạ tầng và tăng cường kết nối cộng đồng để người dân có thể đa dạng hóa nguồn thu nhập và ổn định cuộc sống lâu dài.

Kết luận

  • Dự án Cáp treo Hòn Thơm thu hồi toàn bộ diện tích đất của 562 hộ dân, ảnh hưởng sâu sắc đến sinh kế truyền thống của người dân.
  • Chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được thực hiện kịp thời, giúp đa số hộ dân ổn định nhà ở và chuyển đổi nghề nghiệp thành công.
  • Nguồn vốn con người và xã hội là yếu tố then chốt giúp người dân thích ứng với môi trường sống mới và phát triển sinh kế bền vững.
  • Các khó khăn chính gồm trình độ học vấn thấp, hạn chế tiếp cận vốn và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo nghề, hỗ trợ vốn, phát triển hạ tầng và tăng cường kết nối cộng đồng nhằm nâng cao sinh kế bền vững trong vòng 1-3 năm tới.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các chính sách phát triển kinh tế - xã hội tại huyện đảo Phú Quốc, đồng thời kêu gọi các bên liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp hỗ trợ người dân tái định cư ổn định và phát triển bền vững.