Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng tại Việt Nam đã có sự phát triển mạnh mẽ với giá trị sản xuất đạt khoảng 1,1 triệu tỷ đồng vào năm 2016, tăng trưởng ổn định ở mức khoảng 11,8% mỗi năm. Tuy nhiên, năm 2020, tốc độ tăng trưởng ngành giảm xuống còn 6,76%, phản ánh những thách thức lớn trong quản lý dự án xây dựng, đặc biệt là trong quá trình cung ứng vật tư. Quá trình cung ứng vật tư xây dựng chịu nhiều rủi ro như thiếu hụt vật tư, chậm giao hàng, vật tư không đạt chất lượng, biến động giá nguyên vật liệu, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng và chi phí dự án.

Luận văn thạc sĩ này tập trung phân tích các nhân tố rủi ro trong quá trình cung ứng vật tư và tác động của chúng đến hiệu quả dự án xây dựng tại Việt Nam, với phạm vi khảo sát tại TP.HCM và Bình Dương trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2023. Mục tiêu nghiên cứu là nhận diện các nhân tố rủi ro, đánh giá mức độ ảnh hưởng đến các tiêu chí tiến độ, chất lượng và chi phí, xây dựng hồ sơ dữ liệu RSIAM để quản lý rủi ro, đồng thời đề xuất giải pháp cải thiện hiệu quả cung ứng vật tư thông qua phương pháp đánh giá đa tiêu chí AHP và MOORA.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và năng lực quản lý rủi ro cung ứng vật tư, góp phần tối ưu hóa hiệu quả dự án xây dựng, giảm thiểu chi phí và đảm bảo tiến độ, chất lượng công trình, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành xây dựng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý rủi ro trong chuỗi cung ứng xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro chuỗi cung ứng (Supply Chain Risk Management - SCRM): Nhấn mạnh việc nhận diện, đánh giá và ứng phó các rủi ro trong chuỗi cung ứng nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến dự án.
  • Mô hình RSIAM (Risk – Source – Impact – Assessment – Measure): Hỗ trợ xây dựng hồ sơ dữ liệu chi tiết về nguồn gốc, nguyên nhân, tác động và biện pháp ứng phó với các rủi ro cung ứng vật tư.
  • Phương pháp đánh giá đa tiêu chí (Multi-Criteria Decision Making - MCDM): Sử dụng AHP (Analytic Hierarchy Process) để xác định trọng số các tiêu chí và MOORA (Multi-Objective Optimization by Ratio Analysis) để lựa chọn nhà cung cấp vật tư tối ưu dựa trên các tiêu chí đa chiều.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: rủi ro cung ứng vật tư, hiệu quả dự án (tiến độ, chất lượng, chi phí), lựa chọn nhà cung cấp, quản lý chuỗi cung ứng, và đánh giá đa tiêu chí.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp phân tích định tính, với quy trình thực hiện gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu khảo sát từ các chủ đầu tư, nhà thầu thi công, nhà thầu phụ và nhà cung cấp vật tư tại TP.HCM và Bình Dương. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 người tham gia, được chọn theo phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Phương pháp phân tích:
    • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha.
    • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định các nhóm nhân tố rủi ro chính.
    • Đánh giá rủi ro bán định lượng dựa trên khả năng xảy ra và mức độ tác động.
    • Áp dụng phương pháp AHP để xác định trọng số các tiêu chí lựa chọn nhà cung cấp.
    • Sử dụng MOORA để xếp hạng và lựa chọn nhà cung cấp vật tư tối ưu.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 4 tháng, từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2023, bao gồm các giai đoạn thiết kế bảng hỏi, thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và khả năng áp dụng thực tiễn trong quản lý cung ứng vật tư xây dựng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận diện các nhân tố rủi ro chính: Qua khảo sát và phân tích EFA, 11 nhóm nhân tố rủi ro được xác định, trong đó rủi ro quản lý lựa chọn nhà cung cấp (C3), rủi ro hợp đồng (C1), và rủi ro kỹ thuật vật tư (C2) có mức độ ảnh hưởng cao nhất. Ví dụ, nhân tố "đánh giá chất lượng, lựa chọn nhà cung cấp không đạt yêu cầu" có hệ số rủi ro RF=1, là nhân tố tác động mạnh nhất đến hiệu quả dự án.

  2. Ảnh hưởng đến tiến độ dự án: Các rủi ro như "đề nghị vật tư của công trình quá sát với tiến độ thực hiện hạng mục cần đến" (RF=2) và "quá trình lựa chọn nhà cung cấp chậm trễ" (RF=5) làm chậm tiến độ dự án, với tỷ lệ ảnh hưởng lên đến 35% so với các nhân tố khác.

  3. Ảnh hưởng đến chất lượng và chi phí: Rủi ro "tính toán định mức sử dụng nguyên vật liệu không phù hợp" (RF=7) và "mua hàng sai với đề xuất" (RF=9) dẫn đến tăng chi phí không cần thiết và giảm chất lượng công trình, chiếm khoảng 28% mức độ tác động tổng thể.

  4. Hiệu quả lựa chọn nhà cung cấp: Áp dụng phương pháp AHP và MOORA cho thấy việc lựa chọn nhà cung cấp dựa trên các tiêu chí đa chiều như chất lượng sản phẩm, giá cả, năng lực cung cấp và uy tín giúp giảm thiểu rủi ro cung ứng vật tư, nâng cao hiệu quả dự án từ 15-20% so với phương pháp truyền thống.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các rủi ro trong quá trình cung ứng vật tư có tác động trực tiếp và đa chiều đến hiệu quả dự án xây dựng, đặc biệt là tiến độ, chất lượng và chi phí. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc thiếu kế hoạch đặt hàng phù hợp, lựa chọn nhà cung cấp không chính xác, và quản lý hợp đồng chưa chặt chẽ. So với các nghiên cứu trước đây, nghiên cứu này đi sâu vào phân tích chi tiết các nhân tố rủi ro và xây dựng hồ sơ RSIAM, giúp quản lý rủi ro có hệ thống và toàn diện hơn.

Việc áp dụng phương pháp đánh giá đa tiêu chí AHP và MOORA trong lựa chọn nhà cung cấp là điểm mới, giúp cân nhắc đồng thời nhiều yếu tố quan trọng, từ đó nâng cao tính chính xác và hiệu quả trong quyết định quản lý cung ứng vật tư. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường viền rủi ro và bảng xếp hạng các nhân tố rủi ro theo từng tiêu chí, giúp trực quan hóa mức độ ảnh hưởng và ưu tiên xử lý.

Kết quả này có ý nghĩa thực tiễn lớn, giúp các bên liên quan trong dự án xây dựng nhận diện và ứng phó kịp thời với các rủi ro cung ứng vật tư, từ đó đảm bảo tiến độ, chất lượng và kiểm soát chi phí hiệu quả hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch cung ứng vật tư chi tiết và linh hoạt: Động viên các chủ đầu tư và nhà thầu thiết lập kế hoạch đặt hàng phù hợp với tiến độ thi công, dự trữ vật tư hợp lý để tránh thiếu hụt và trễ tiến độ. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn chuẩn bị dự án. Chủ thể: Ban quản lý dự án và nhà thầu chính.

  2. Áp dụng phương pháp đánh giá đa tiêu chí trong lựa chọn nhà cung cấp: Sử dụng AHP và MOORA để đánh giá toàn diện các nhà cung cấp dựa trên chất lượng, giá cả, năng lực và uy tín, giảm thiểu rủi ro lựa chọn sai nhà cung cấp. Thời gian thực hiện: trong quá trình đấu thầu và ký kết hợp đồng. Chủ thể: Bộ phận mua sắm và quản lý cung ứng.

  3. Tăng cường quản lý hợp đồng và giám sát cung ứng: Thiết lập các điều khoản hợp đồng rõ ràng về tiến độ giao hàng, chất lượng vật tư, chế tài xử lý vi phạm, đồng thời giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện hợp đồng để phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Thời gian thực hiện: suốt quá trình thi công. Chủ thể: Ban quản lý dự án và bộ phận pháp chế.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực quản lý rủi ro cung ứng vật tư: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý dự án, nhà thầu và nhà cung cấp về nhận diện, đánh giá và ứng phó rủi ro trong cung ứng vật tư. Thời gian thực hiện: định kỳ hàng năm. Chủ thể: Các trường đại học, trung tâm đào tạo và doanh nghiệp xây dựng.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý cung ứng: Phát triển hệ thống quản lý kho, theo dõi tiến độ giao hàng và chất lượng vật tư bằng phần mềm chuyên dụng, giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp xây dựng và nhà cung cấp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng: Giúp hiểu rõ các rủi ro trong cung ứng vật tư, từ đó xây dựng kế hoạch và giám sát hiệu quả, đảm bảo dự án hoàn thành đúng tiến độ, chất lượng và chi phí.

  2. Nhà thầu thi công và nhà thầu phụ: Nâng cao năng lực quản lý cung ứng vật tư, lựa chọn nhà cung cấp phù hợp, giảm thiểu rủi ro ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng thi công.

  3. Nhà cung cấp vật tư xây dựng: Hiểu rõ các yêu cầu và tiêu chí đánh giá từ phía khách hàng, cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ, nâng cao uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

  4. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý xây dựng: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu mới về quản lý rủi ro cung ứng vật tư, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo và ứng dụng thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý cung ứng vật tư lại quan trọng trong dự án xây dựng?
    Quản lý cung ứng vật tư ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng và chi phí dự án. Việc cung ứng không hiệu quả có thể gây trễ tiến độ, tăng chi phí và giảm chất lượng công trình, ảnh hưởng đến uy tín các bên liên quan.

  2. Những rủi ro phổ biến trong cung ứng vật tư là gì?
    Các rủi ro thường gặp gồm thiếu hụt vật tư, chậm giao hàng, vật tư không đạt chất lượng, sai sót trong lựa chọn nhà cung cấp, hợp đồng không rõ ràng, và biến động giá nguyên vật liệu.

  3. Phương pháp AHP và MOORA giúp gì trong lựa chọn nhà cung cấp?
    AHP giúp xác định trọng số các tiêu chí lựa chọn dựa trên đánh giá chuyên gia, còn MOORA sử dụng các trọng số này để xếp hạng và lựa chọn nhà cung cấp tối ưu, đảm bảo quyết định khách quan và đa chiều.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro trong quá trình cung ứng vật tư?
    Cần xây dựng kế hoạch cung ứng chi tiết, lựa chọn nhà cung cấp uy tín, quản lý hợp đồng chặt chẽ, giám sát tiến độ giao hàng, và áp dụng công nghệ quản lý hiện đại.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các dự án xây dựng quy mô nhỏ không?
    Có, các giải pháp và phương pháp đề xuất có thể điều chỉnh phù hợp với quy mô và nguồn lực của từng dự án, giúp tối ưu hiệu quả cung ứng vật tư dù dự án lớn hay nhỏ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã nhận diện và đánh giá chi tiết các nhân tố rủi ro trong cung ứng vật tư ảnh hưởng đến tiến độ, chất lượng và chi phí dự án xây dựng tại Việt Nam.
  • Hồ sơ dữ liệu RSIAM được xây dựng giúp quản lý rủi ro có hệ thống, từ nguồn gốc đến biện pháp ứng phó.
  • Phương pháp đánh giá đa tiêu chí AHP và MOORA được áp dụng thành công trong lựa chọn nhà cung cấp vật tư, nâng cao hiệu quả quản lý cung ứng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào lập kế hoạch cung ứng, lựa chọn nhà cung cấp, quản lý hợp đồng và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức và năng lực quản lý rủi ro cung ứng vật tư, thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành xây dựng Việt Nam.

Next steps: Triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất trong các dự án thực tế, đồng thời mở rộng nghiên cứu về ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong quản lý cung ứng vật tư xây dựng.

Call to action: Các nhà quản lý dự án, chủ đầu tư và nhà thầu nên áp dụng các phương pháp quản lý rủi ro và lựa chọn nhà cung cấp đa tiêu chí để nâng cao hiệu quả dự án xây dựng, đồng thời tham khảo luận văn để có cơ sở khoa học và thực tiễn vững chắc.