Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, các dự án đầu tư xây dựng đóng vai trò then chốt, là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy tăng trưởng và thu hút vốn đầu tư. Tại Việt Nam, đặc biệt trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, hoạt động đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng đã đạt được nhiều thành tựu, tuy nhiên vẫn tồn tại nhiều hạn chế trong công tác lập dự toán và quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Theo báo cáo ngành, mức vượt tổng mức đầu tư đã được phê duyệt ở một số công trình dao động từ 21% đến 177%, gây lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích những điểm mới và khó khăn trong việc vận dụng các hướng dẫn về công tác lập dự toán trong quản lý chi phí đầu tư xây dựng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí tại tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay và tương lai gần. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các công trình dân dụng, giao thông, hạ tầng kỹ thuật sử dụng vốn ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong những năm gần đây.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa, cập nhật cơ sở lý luận về quản lý chi phí đầu tư xây dựng, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn khi cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan quản lý nhà nước, chủ đầu tư và các tổ chức tư vấn xây dựng nhằm giảm thiểu thất thoát, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý dự án đầu tư xây dựng và lý thuyết lập dự toán xây dựng công trình.

  1. Lý thuyết quản lý dự án đầu tư xây dựng: Dự án được hiểu là một quá trình có mục tiêu rõ ràng, có thời gian bắt đầu và kết thúc, chịu sự quản lý chặt chẽ về phạm vi, chi phí, tiến độ và chất lượng. Quản lý chi phí đầu tư xây dựng là một nội dung quan trọng trong quản lý dự án, nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực và tiết kiệm chi phí.

  2. Lý thuyết lập dự toán xây dựng: Dự toán xây dựng là toàn bộ chi phí dự tính cần thiết để thực hiện công trình, được xác định dựa trên khối lượng công việc, định mức xây dựng, đơn giá vật liệu, nhân công, máy thi công và các khoản chi phí khác. Hệ thống định mức, đơn giá và chỉ số giá xây dựng là cơ sở quan trọng để lập dự toán chính xác và quản lý chi phí hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: chi phí đầu tư xây dựng, dự toán xây dựng, định mức xây dựng, đơn giá xây dựng, chi phí quản lý dự án, chi phí tư vấn đầu tư xây dựng, chi phí dự phòng và các khoản mục chi phí khác.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích lý thuyết và khảo sát thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ hệ thống văn bản pháp luật, các nghị định, thông tư của Bộ Xây dựng, báo cáo nghiên cứu khả thi, dự toán các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, cùng các tài liệu chuyên ngành và số liệu thực tế tại Trung tâm kiểm định chất lượng và kinh tế tỉnh Bắc Ninh.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích, tổng hợp, so sánh các quy định pháp luật và thực trạng công tác lập dự toán; khảo sát, điều tra thực tế tại các công trình tiêu biểu như Trường Trung học cơ sở xã Phật Tích, huyện Tiên Du; sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá mức độ sai lệch dự toán và các khó khăn gặp phải.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào các công trình xây dựng trong những năm gần đây, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo, đảm bảo tính cập nhật và khả thi trong bối cảnh pháp luật và thị trường xây dựng hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sai lệch dự toán vượt mức phê duyệt: Qua phân tích số liệu, mức vượt tổng mức đầu tư đã được phê duyệt dao động từ 21% đến 177% tại các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Đây là mức sai lệch đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng vốn đầu tư.

  2. Nguyên nhân sai sót trong lập dự toán: Các sai sót chủ yếu do áp dụng không đúng hoặc không đầy đủ các định mức, đơn giá xây dựng; tính toán khối lượng công tác xây dựng chưa chính xác; chưa cập nhật kịp thời các biến động về giá vật liệu, nhân công và máy thi công; thiếu sót trong việc điều chỉnh chi phí theo quy định mới. Ví dụ, việc tính thừa hoặc thiếu khối lượng đào đắp đất, áp dụng sai đơn giá nhân công theo cấp bậc, hoặc không tính đúng các khoản chi phí chung.

  3. Khó khăn trong vận dụng các hướng dẫn mới: Việc áp dụng Thông tư 06/2016/TT-BXD thay thế Thông tư 04/2010/TT-BXD gặp nhiều khó khăn do chưa đồng bộ trong hệ thống văn bản pháp luật, thiếu sự hướng dẫn chi tiết, cũng như năng lực chuyên môn của cán bộ lập dự toán còn hạn chế.

  4. Vai trò của hệ thống định mức và đơn giá: Hệ thống định mức và đơn giá xây dựng chưa được cập nhật thường xuyên, chưa phản ánh đầy đủ đặc thù công trình và điều kiện thi công tại địa phương, dẫn đến sai lệch trong dự toán và quản lý chi phí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân sai lệch dự toán có thể giải thích do sự phức tạp của lĩnh vực xây dựng, đặc biệt là tính không chắc chắn và rủi ro trong quá trình thi công. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như tại Nhật Bản và Trung Quốc, việc quản lý định mức và giá xây dựng được thực hiện đồng bộ, công khai và thường xuyên cập nhật, giúp kiểm soát tốt hơn chi phí đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ sai lệch dự toán theo từng công trình và bảng tổng hợp các nguyên nhân sai sót chính. Việc nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và cập nhật định mức, đơn giá là những yếu tố then chốt để cải thiện công tác lập dự toán và quản lý chi phí đầu tư xây dựng tại Bắc Ninh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ lập dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ về lập dự toán và quản lý chi phí xây dựng, đặc biệt là cập nhật các quy định mới. Mục tiêu giảm sai sót dự toán ít nhất 30% trong vòng 1-2 năm, do Sở Xây dựng và các đơn vị đào tạo thực hiện.

  2. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và hướng dẫn kỹ thuật: Bộ Xây dựng phối hợp với các cơ quan liên quan rà soát, sửa đổi, bổ sung các nghị định, thông tư để đảm bảo tính đồng bộ, dễ hiểu và khả thi trong thực tiễn. Thời gian thực hiện trong 12 tháng tới.

  3. Xây dựng ngân hàng dữ liệu giá vật liệu, nhân công và máy thi công: Thiết lập hệ thống cập nhật giá cả thị trường theo tháng/quý, phục vụ cho việc lập dự toán chính xác và kịp thời điều chỉnh chi phí. Chủ thể thực hiện là Sở Xây dựng phối hợp với các đơn vị quản lý dự án địa phương.

  4. Cải tiến hệ thống định mức và đơn giá xây dựng: Định kỳ rà soát, điều chỉnh định mức và đơn giá phù hợp với điều kiện thi công thực tế và đặc thù công trình tại địa phương. Khuyến khích các chủ đầu tư, tư vấn xây dựng tự chịu trách nhiệm xây dựng định mức chuyên ngành phù hợp. Thời gian thực hiện trong 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng: Sở Xây dựng, các phòng ban quản lý dự án có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng.

  2. Chủ đầu tư các dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách: Áp dụng các giải pháp đề xuất để kiểm soát chi phí, giảm thiểu thất thoát và nâng cao hiệu quả đầu tư.

  3. Các tổ chức tư vấn thiết kế, lập dự toán và quản lý dự án: Nâng cao năng lực chuyên môn, cập nhật các quy định mới và áp dụng phương pháp lập dự toán chính xác, phù hợp với thực tế.

  4. Các nhà thầu thi công xây dựng: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí, phối hợp chặt chẽ với chủ đầu tư và tư vấn để kiểm soát chi phí thi công, tránh phát sinh không hợp lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao dự toán xây dựng thường bị sai lệch so với thực tế?
    Sai lệch chủ yếu do áp dụng sai hoặc không đầy đủ định mức, đơn giá; tính toán khối lượng chưa chính xác; biến động giá vật liệu, nhân công; và năng lực chuyên môn của người lập dự toán còn hạn chế. Ví dụ, việc tính thừa khối lượng đào đất hoặc áp dụng sai đơn giá nhân công là nguyên nhân phổ biến.

  2. Hệ thống định mức và đơn giá có vai trò gì trong quản lý chi phí?
    Đây là cơ sở để xác định chi phí dự toán xây dựng, giúp đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong quản lý chi phí. Hệ thống này cần được cập nhật thường xuyên để phản ánh đúng điều kiện thi công và giá thị trường.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán?
    Cần tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, xây dựng ngân hàng dữ liệu giá cả và cải tiến hệ thống định mức, đơn giá phù hợp với thực tế địa phương.

  4. Các quy định pháp luật hiện hành ảnh hưởng thế nào đến công tác lập dự toán?
    Các nghị định, thông tư của Bộ Xây dựng quy định chi tiết về phương pháp lập dự toán, quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Việc cập nhật và áp dụng đúng các quy định này giúp giảm thiểu sai sót và thất thoát trong quản lý chi phí.

  5. Có thể áp dụng kinh nghiệm quốc tế nào để cải thiện công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng?
    Kinh nghiệm từ Nhật Bản và Trung Quốc cho thấy việc quản lý định mức và giá xây dựng đồng bộ, công khai, thường xuyên cập nhật và có cơ quan chuyên trách giúp kiểm soát chi phí hiệu quả. Việt Nam có thể học hỏi để xây dựng hệ thống quản lý tương tự.

Kết luận

  • Quản lý chi phí đầu tư xây dựng là nội dung quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả dự án và sử dụng vốn nhà nước.
  • Sai lệch dự toán tại Bắc Ninh còn lớn, chủ yếu do áp dụng sai định mức, đơn giá và năng lực chuyên môn hạn chế.
  • Hệ thống văn bản pháp luật, định mức và đơn giá cần được hoàn thiện, cập nhật thường xuyên để phù hợp với thực tế.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, xây dựng ngân hàng dữ liệu giá cả và cải tiến hệ thống định mức, đơn giá.
  • Tiếp tục nghiên cứu, áp dụng kinh nghiệm quốc tế và triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng tại Bắc Ninh.

Luận văn hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và các tổ chức tư vấn trong việc nâng cao chất lượng công tác lập dự toán và quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Đề nghị các đơn vị liên quan phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm góp phần phát triển bền vững ngành xây dựng và nền kinh tế địa phương.