Phân Tích Hiệu Quả Dạy Học Từ Tác Phẩm 'Số Đỏ' Của Vũ Trọng Phụng

• Tác giả: Tô Thị Thủng
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Huy Quát
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Sư phạm
• Đề tài: Phân Tích Hiệu Quả Dạy Học Từ Tác Phẩm 'Số Đỏ' Của Vũ Trọng Phụng
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 2. NỘI DUNG
• 2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
• 2.1.1. Cơ sở lý luận của đề tài
• 2.1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài
• 2.2. Biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học đoạn trích “Hành phương của một tang gia” dưới góc nhìn lý thuyết văn trào phúng
• 2.3. Thực nghiệm sư phạm
• 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Phân Tích Hiệu Quả Dạy Học Số Đỏ Giá Trị

Việc giảng dạy và phân tích tác phẩm Số Đỏ của Vũ Trọng Phụng trong chương trình Ngữ Văn THPT không chỉ là truyền đạt kiến thức văn học mà còn là cơ hội để học sinh tiếp cận với hiện thực xã hội Việt Nam thời kỳ trước Cách mạng. Tuy nhiên, việc khai thác hiệu quả dạy học Số Đỏ vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự đổi mới trong phương pháp và cách tiếp cận. Việc phân tích hiệu quả giảng dạy cần tập trung vào việc làm rõ giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm, đồng thời phát huy năng lực cảm thụ văn học và tư duy phản biện của học sinh. Theo một nghiên cứu, “'Hạnh phúc của một tang gia' là văn bản được trích từ chương XV tiểu thuyết 'Số đỏ' của Vũ Trọng Phụng...đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình ngữ văn 11 nhiều năm qua và đã nhận được sự quan tâm của giáo viên trung học phổ thông (THPT) cùng các nhà lý luận dạy học”.

1.1. Giá trị cốt lõi tác phẩm Số Đỏ trong chương trình học

Giá trị cốt lõi của 'Số Đỏ' nằm ở bức tranh xã hội trào phúng sắc sảo, phơi bày sự giả dối, lố lăng của xã hội thượng lưu thành thị. Việc giảng dạy cần tập trung khai thác nghệ thuật trào phúng Số Đỏ, giúp học sinh nhận diện và phê phán những hiện tượng tiêu cực trong xã hội đương thời, đồng thời hiểu rõ hơn về giá trị hiện thực Số Đỏ mà tác phẩm mang lại. Điều quan trọng là phải khai thác tác phẩm Số Đỏ trong dạy học để học sinh có thể liên hệ với thực tế cuộc sống hiện nay.

1.2. Mục tiêu cụ thể khi dạy và học tác phẩm Số Đỏ

Mục tiêu chính khi dạy và học 'Số Đỏ' là giúp học sinh hiểu được giá trị nhân đạo Số Đỏ, nhận diện được những thủ pháp nghệ thuật trào phúng đặc sắc, và phát triển tư duy phản biện. Phương pháp dạy Số Đỏ cần hướng đến việc phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, khuyến khích các em tham gia vào các hoạt động thảo luận, phân tích, đánh giá để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm và những vấn đề mà tác giả đặt ra.

II. Thách Thức Giải Quyết Khó Khăn Dạy Số Đỏ Bí Quyết

Việc giảng dạy 'Số Đỏ' gặp nhiều khó khăn do đặc thù của tác phẩm và sự hạn chế về thời gian. Học sinh thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận với ngôn ngữ trào phúng, hiểu được bức tranh xã hội phức tạp mà tác giả phơi bày. Bên cạnh đó, việc phân tích nhân vật Số Đỏ cũng đòi hỏi sự nhạy bén và khả năng liên hệ với thực tế xã hội. Một số giáo viên còn gặp khó khăn trong việc lựa chọn phương pháp dạy Số Đỏ phù hợp để giúp học sinh hiểu sâu sắc về giá trị của tác phẩm, không chỉ dừng lại ở việc tóm tắt nội dung.

2.1. Vấn đề thường gặp của học sinh khi tiếp cận Số Đỏ

Học sinh thường gặp khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ trào phúng, các điển tích, điển cố được sử dụng trong tác phẩm. Các em cũng có thể gặp khó khăn trong việc liên hệ tác phẩm với bối cảnh lịch sử, xã hội Việt Nam thời kỳ trước Cách mạng. Việc này đòi hỏi tài liệu dạy học Số Đỏ cần phải được chuẩn bị kỹ lưỡng, giải thích rõ ràng các yếu tố lịch sử, xã hội.

2.2. Hạn chế về giáo án và phương pháp dạy học hiện tại

Nhiều giáo án Số Đỏ hiện nay còn nặng về truyền đạt kiến thức, chưa chú trọng đến việc phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Việc sử dụng phương pháp dạy Số Đỏ chưa thực sự hiệu quả cũng khiến học sinh khó tiếp cận tác phẩm một cách sâu sắc.

2.3. Khó khăn về thời gian và chương trình học hiện hành

Thời lượng dành cho tác phẩm 'Số Đỏ' trong chương trình học còn hạn chế, gây khó khăn cho việc khai thác triệt để các giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Sự hạn chế này đòi hỏi giáo viên phải lựa chọn nội dung và phương pháp giảng dạy phù hợp để đảm bảo học sinh nắm vững kiến thức cơ bản và phát triển tư duy.

III. Giải Pháp Đổi Mới Phương Pháp Dạy Số Đỏ Hướng Dẫn

Để nâng cao hiệu quả dạy học Số Đỏ, cần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Cần sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, phân tích tình huống, ... để giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách sinh động và hấp dẫn hơn. Nên dạy học Số Đỏ theo hướng phát triển năng lực, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

3.1. Ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy Số Đỏ

Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Số Đỏ giúp tạo ra những bài giảng trực quan, sinh động, hấp dẫn học sinh. Giáo viên có thể sử dụng các phần mềm trình chiếu, video, âm thanh, ... để minh họa cho nội dung bài học, giúp học sinh dễ dàng hình dung và tiếp thu kiến thức.

3.2. Xây dựng kế hoạch bài dạy sáng tạo và hiệu quả

Việc xây dựng kế hoạch bài dạy Số Đỏ cần đảm bảo tính khoa học, sư phạm, phù hợp với trình độ của học sinh. Kế hoạch bài dạy cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động, và đánh giá kết quả học tập.

3.3. Sử dụng phương pháp dạy học tích cực

Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, phân tích tình huống, ... để giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách sinh động và hấp dẫn hơn. Giáo viên cần tạo điều kiện để học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động học tập, khuyến khích các em đưa ra ý kiến, tranh luận, và giải quyết vấn đề.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Dạy Học Số Đỏ Kết Quả Nghiên Cứu

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Số Đỏ giúp nâng cao hiệu quả dạy học. Học sinh trở nên hứng thú hơn với môn học, chủ động hơn trong việc tìm tòi, khám phá kiến thức, và phát triển tư duy phản biện. Giáo viên cũng cần phân tích hiệu quả giảng dạy thường xuyên để điều chỉnh phương pháp phù hợp.

4.1. Đánh giá tác động của phương pháp mới lên kết quả học tập

Đánh giá hiệu quả dạy học Số Đỏ cần tập trung vào việc đo lường sự tiến bộ của học sinh về kiến thức, kỹ năng, và thái độ. Giáo viên có thể sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như bài kiểm tra, bài luận, bài thuyết trình, dự án, ... để đánh giá kết quả học tập của học sinh.

4.2. Phản hồi từ học sinh và giáo viên về quá trình dạy và học

Thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên về quá trình dạy và học giúp giáo viên nhận diện được những điểm mạnh, điểm yếu của phương pháp dạy học, từ đó điều chỉnh và cải thiện phương pháp cho phù hợp. Phản hồi có thể được thu thập thông qua các phiếu khảo sát, phỏng vấn, hoặc thảo luận nhóm.

V. Kinh Nghiệm Bài Học Quý Giá Từ Dạy Số Đỏ Bí Mật

Từ thực tiễn giảng dạy 'Số Đỏ', nhiều giáo viên đã rút ra những kinh nghiệm dạy học Số Đỏ quý báu. Đó là sự kiên trì, sáng tạo trong việc lựa chọn phương pháp, sự lắng nghe, thấu hiểu học sinh, và sự đam mê, yêu thích với môn học. Giáo viên cần liên tục học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn để đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục.

5.1. Chia sẻ kinh nghiệm thành công và bài học rút ra

Giáo viên nên chia sẻ những kinh nghiệm dạy học Số Đỏ thành công và những bài học rút ra với đồng nghiệp để cùng nhau học hỏi, trao đổi, và nâng cao trình độ chuyên môn. Việc chia sẻ kinh nghiệm giúp tạo ra một cộng đồng học tập chuyên nghiệp, nơi mọi người cùng nhau phát triển.

5.2. Đề xuất cải tiến để nâng cao chất lượng dạy và học

Giáo viên nên đề xuất những cải tiến để nâng cao chất lượng dạy và học 'Số Đỏ', như cải tiến chương trình học, xây dựng tài liệu dạy học phong phú, đa dạng, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, và tạo điều kiện để học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến tác phẩm.

VI. Kết Luận Hướng Phát Triển Dạy Học Số Đỏ Tương Lai

Việc giảng dạy 'Số Đỏ' cần tiếp tục được đổi mới theo hướng phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, dạy học Số Đỏ theo hướng phát triển năng lực. Cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, xây dựng tài liệu dạy học Số Đỏ phong phú, đa dạng, và tạo điều kiện để học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến tác phẩm. Cần phân tích tác phẩm Số Đỏ sâu sắc, toàn diện, và liên hệ với thực tế cuộc sống hiện nay.

6.1. Tổng kết những đóng góp của việc phân tích hiệu quả

Việc phân tích hiệu quả dạy học Số Đỏ giúp giáo viên nhận diện được những điểm mạnh, điểm yếu của phương pháp dạy học, từ đó điều chỉnh và cải thiện phương pháp cho phù hợp. Phân tích hiệu quả cũng giúp nâng cao chất lượng dạy và học, giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách sâu sắc và hiệu quả hơn.

6.2. Định hướng nghiên cứu tiếp theo về dạy học Số Đỏ

Nghiên cứu tiếp theo về dạy học 'Số Đỏ' có thể tập trung vào việc đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng tài liệu dạy học Số Đỏ phong phú, đa dạng, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, và tạo điều kiện để học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến tác phẩm. Ngoài ra, nghiên cứu cũng có thể tập trung vào việc phân tích hiệu quả dạy học và đánh giá tác động của phương pháp mới lên kết quả học tập của học sinh.

## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức của học sinh là một yêu cầu cấp thiết. Luận văn tập trung nghiên cứu phương pháp dạy học đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” trong tác phẩm “Số đỏ” của nhà văn Vũ Trọng Phụng, dưới góc nhìn lý thuyết văn trào phúng, nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy môn Ngữ văn lớp 11 tại các trường THPT. Qua khảo sát thực tế tại hai trường THPT thuộc huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình, nghiên cứu đã thu thập được khoảng 78 phiếu khảo sát của giáo viên và học sinh, cùng với các bài kiểm tra, nhận xét về phương pháp dạy học hiện hành.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích sâu sắc nội dung và nghệ thuật đoạn trích, từ đó đề xuất các biện pháp dạy học phù hợp, giúp học sinh phát triển kỹ năng đọc hiểu, phân tích văn bản và cảm thụ nghệ thuật văn học trào phúng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình Ngữ văn lớp 11, giai đoạn năm học 2014-2015 tại địa bàn huyện Tiền Hải. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả dạy học, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời giúp học sinh hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật và nội dung phản ánh xã hội trong tác phẩm “Số đỏ”.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết văn trào phúng, tập trung vào các khái niệm như:

- Văn trào phúng: Là thể loại văn học sử dụng tiếng cười, mỉa mai, châm biếm để phản ánh hiện thực xã hội, nhằm phê phán những thói hư tật xấu.
- Nghệ thuật trào phúng: Bao gồm các thủ pháp như đối lập, phóng đại, mỉa mai, đả kích nhằm tạo hiệu quả hài hước sâu sắc.
- Phân tích văn bản: Phương pháp tiếp cận chi tiết từng yếu tố ngôn ngữ, hình ảnh, cấu trúc để làm rõ nội dung và nghệ thuật.
- Phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, phát hiện và sáng tạo trong quá trình học tập.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

- Khảo sát thực trạng: Thu thập dữ liệu từ 78 phiếu khảo sát giáo viên và học sinh tại hai trường THPT Tiền Hải.
- Phân tích nội dung: Đánh giá chi tiết đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” theo lý thuyết văn trào phúng.
- Thí nghiệm sư phạm: Áp dụng các biện pháp dạy học mới trong một số lớp học để đánh giá hiệu quả.
- Phương pháp thống kê mô tả: Xử lý số liệu khảo sát bằng bảng biểu, biểu đồ để minh họa kết quả.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2014 đến tháng 5/2015, tập trung tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Hiện trạng dạy học đoạn trích còn nhiều hạn chế**: Khoảng 65% học sinh chưa nắm vững nội dung và nghệ thuật đoạn trích, phần lớn do phương pháp giảng dạy còn truyền thống, chưa phát huy được tính chủ động của học sinh.

2. **Giáo viên gặp khó khăn trong việc hướng dẫn phân tích văn bản trào phúng**: 70% giáo viên khảo sát cho biết thiếu tài liệu hướng dẫn và kỹ năng sử dụng các thủ pháp trào phúng trong giảng dạy.

3. **Phương pháp dạy học tích cực giúp nâng cao hiệu quả**: Qua thí nghiệm sư phạm, lớp áp dụng phương pháp mới có tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi tăng 20% so với lớp đối chứng.

4. **Học sinh phát triển kỹ năng phân tích và cảm thụ văn học**: 80% học sinh tham gia thí nghiệm cho biết tự tin hơn trong việc nhận diện và phân tích các yếu tố trào phúng trong văn bản.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong dạy học đoạn trích chủ yếu do giáo viên chưa được đào tạo bài bản về lý thuyết văn trào phúng và phương pháp dạy học tích cực. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng chung trong đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung tác phẩm mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi trước và sau khi áp dụng phương pháp mới, cùng bảng tổng hợp ý kiến giáo viên về khó khăn trong giảng dạy.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên**: Đào tạo chuyên sâu về lý thuyết văn trào phúng và kỹ năng áp dụng phương pháp dạy học tích cực, dự kiến trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

2. **Xây dựng tài liệu hướng dẫn giảng dạy chi tiết**: Soạn thảo bộ tài liệu tham khảo về phân tích đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” và các thủ pháp trào phúng, hoàn thành trong 3 tháng, phối hợp giữa các trường THPT và các chuyên gia văn học.

3. **Áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Ngữ văn**: Khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp, tăng cường hoạt động nhóm, thảo luận, thí nghiệm sư phạm tại các lớp 11 trong năm học tiếp theo.

4. **Tăng cường đánh giá và phản hồi liên tục**: Thiết lập hệ thống đánh giá năng lực học sinh theo định kỳ, sử dụng kết quả để điều chỉnh phương pháp dạy học kịp thời, thực hiện hàng học kỳ.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Ngữ văn THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học mới, nâng cao kỹ năng phân tích văn bản trào phúng, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.
- **Sinh viên sư phạm Ngữ văn**: Học tập lý thuyết và thực hành phương pháp dạy học tích cực, chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.
- **Nhà nghiên cứu văn học**: Tham khảo phân tích sâu sắc về nghệ thuật trào phúng trong tác phẩm “Số đỏ” và ứng dụng trong nghiên cứu văn học hiện đại.
- **Cán bộ quản lý giáo dục**: Định hướng đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy môn Ngữ văn, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp dạy học tích cực là gì?**  
Là phương pháp khuyến khích học sinh chủ động tham gia, tự tìm hiểu và sáng tạo trong học tập, thay vì chỉ tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Ví dụ: thảo luận nhóm, trình bày ý kiến cá nhân.

2. **Vì sao chọn đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”?**  
Đoạn trích tiêu biểu cho nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng, phản ánh sâu sắc xã hội thời kỳ trước cách mạng, phù hợp để phát triển kỹ năng phân tích văn học cho học sinh lớp 11.

3. **Làm thế nào để phát triển kỹ năng phân tích văn bản trào phúng cho học sinh?**  
Thông qua hướng dẫn chi tiết các thủ pháp nghệ thuật, tổ chức hoạt động nhóm, thảo luận và thực hành viết cảm nhận, giúp học sinh nhận diện và hiểu sâu sắc hơn.

4. **Khó khăn lớn nhất của giáo viên khi dạy đoạn trích này là gì?**  
Thiếu tài liệu hướng dẫn chuyên sâu và kỹ năng vận dụng lý thuyết văn trào phúng vào giảng dạy, dẫn đến việc truyền đạt chưa hiệu quả.

5. **Kết quả thí nghiệm sư phạm cho thấy điều gì?**  
Phương pháp dạy học tích cực giúp tăng 20% tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi, đồng thời nâng cao sự hứng thú và khả năng tư duy phản biện của học sinh.

## Kết luận

- Luận văn đã phân tích sâu sắc đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” dưới góc độ văn trào phúng, làm rõ giá trị nghệ thuật và nội dung phản ánh xã hội.  
- Khảo sát thực trạng cho thấy phương pháp dạy học hiện tại còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả tiếp thu của học sinh.  
- Áp dụng phương pháp dạy học tích cực đã nâng cao đáng kể kết quả học tập và kỹ năng phân tích văn bản của học sinh.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên và đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.  
- Tiếp tục triển khai thí nghiệm sư phạm mở rộng, đánh giá hiệu quả lâu dài và nhân rộng mô hình tại các trường THPT khác.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT và Sở Giáo dục cần phối hợp tổ chức tập huấn, xây dựng tài liệu và áp dụng phương pháp mới trong năm học tới để nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn.

**Kêu gọi:** Giáo viên, nhà quản lý và sinh viên sư phạm hãy nghiên cứu và áp dụng các kết quả nghiên cứu này để góp phần đổi mới giáo dục Ngữ văn hiệu quả hơn.