Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động cấp phát thuốc ngoại trú đóng vai trò then chốt trong chu trình sử dụng thuốc hợp lý, an toàn và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng điều trị và giảm thiểu sai sót liên quan đến thuốc. Tại Phòng khám Đa khoa 182 Lương Thế Vinh – Bệnh viện Đại học Quốc gia Hà Nội, trung bình mỗi ngày có khoảng 200-300 lượt khám và lĩnh thuốc bảo hiểm y tế (BHYT), đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao chất lượng cấp phát thuốc ngoại trú. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022 nhằm phân tích thực trạng việc thực hiện các bước cấp phát thuốc ngoại trú theo quy trình của Cơ quan Khoa học vì Sức khỏe Hoa Kỳ (MSH) và đánh giá sự hiểu biết của người bệnh về thuốc được cấp phát. Mục tiêu cụ thể bao gồm: (1) phân tích việc thực hiện các bước cấp phát thuốc ngoại trú tại Phòng khám; (2) đánh giá sự hiểu biết của người bệnh về sử dụng thuốc; từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng cấp phát thuốc phù hợp với đặc thù của đơn vị. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn, hỗ trợ xây dựng quy trình cấp phát thuốc chuẩn hóa, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng thuốc và sự hài lòng của người bệnh tại bệnh viện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: (1) Chu trình sử dụng thuốc hợp lý gồm bốn khâu: chẩn đoán, kê đơn, cấp phát và tuân thủ điều trị, trong đó cấp phát thuốc là bước trung gian quan trọng đảm bảo thuốc đến tay người bệnh đúng và an toàn; (2) Quy trình cấp phát thuốc theo MSH gồm 6 bước: tiếp nhận đơn thuốc, hiểu và kiểm tra đơn thuốc, chuẩn bị thuốc và ghi nhãn, kiểm tra lại lần cuối, ghi chép hoạt động, và cấp phát thuốc kèm tư vấn hướng dẫn sử dụng. Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: cấp phát thuốc ngoại trú, dán nhãn thuốc, hiểu biết của người bệnh về thuốc, chỉ số đánh giá cấp phát thuốc (thời gian cấp phát trung bình, tỷ lệ thuốc được cấp phát thực tế, tỷ lệ thuốc được dán nhãn đầy đủ, tỷ lệ người bệnh hiểu biết về liều dùng). Nghiên cứu cũng tham khảo các tiêu chuẩn đánh giá của WHO và các nghiên cứu quốc tế về cấp phát thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang, tiến hành tại Phòng khám Đa khoa 182 Lương Thế Vinh – Bệnh viện Đại học Quốc gia Hà Nội trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022. Cỡ mẫu gồm 286 lượt người bệnh đến lĩnh thuốc BHYT ngoại trú, được chọn ngẫu nhiên trong các khung giờ cao điểm (9h-11h, 14h-16h) từ thứ Hai đến thứ Sáu. Dữ liệu được thu thập qua hai nguồn chính: (1) quan sát trực tiếp quá trình cấp phát thuốc theo 6 bước quy trình MSH, ghi chép bằng bảng kiểm checklist; (2) phỏng vấn trực tiếp người bệnh sau khi nhận thuốc để đánh giá sự hiểu biết về thuốc dựa trên bộ câu hỏi chuẩn. Các biến số nghiên cứu bao gồm các bước thực hiện cấp phát thuốc (có/không), chỉ số cấp phát thuốc (thời gian cấp phát, tỷ lệ thuốc cấp phát thực tế, tỷ lệ thuốc dán nhãn đầy đủ), và mức độ hiểu biết của người bệnh về thuốc (tác dụng, liều dùng, đường dùng, thời điểm dùng, tác dụng không mong muốn, thời gian điều trị, cách bảo quản). Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng Microsoft Excel 2013, tính toán tỷ lệ phần trăm và thời gian trung bình theo công thức chuẩn. Phương pháp quan sát được thực hiện một cách khách quan, không can thiệp vào quá trình cấp phát để hạn chế sai số.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực hiện các bước cấp phát thuốc theo quy trình MSH: 100% lượt quan sát cho thấy bước tiếp nhận đơn thuốc được thực hiện đầy đủ, bao gồm tiếp nhận đơn, xác nhận tên người bệnh và kiểm tra tính hợp lệ của đơn. Bước hiểu và kiểm tra đơn thuốc phát hiện 2,8% đơn có sai sót, tất cả các trường hợp này đều được điều chỉnh sau khi liên hệ với bác sĩ (100% đồng thuận). Việc lấy thuốc đúng tên, nồng độ, dạng bào chế và số lượng đạt 100%. Tuy nhiên, không có thuốc nào được dán nhãn đầy đủ theo tiêu chuẩn WHO, dù 15% thuốc được ra lẻ còn bao bì trực tiếp. Thời gian cấp phát trung bình chưa được công bố cụ thể trong phần trích dẫn, tuy nhiên các nghiên cứu tương tự tại Việt Nam dao động từ 127 đến 195 giây.

  2. Chỉ số cấp phát thuốc: Tỷ lệ thuốc được cấp phát thực tế đạt 100%, đảm bảo cung ứng thuốc đầy đủ theo đơn. Tỷ lệ thuốc được dán nhãn đầy đủ là 0%, do chưa có nhãn phụ theo quy định được dán cho thuốc ra lẻ. Đây là điểm bất cập so với tiêu chuẩn quốc tế và các nghiên cứu trong nước có tỷ lệ dán nhãn từ 0% đến gần 100%.

  3. Hiểu biết của người bệnh về thuốc được cấp phát: Tỷ lệ người bệnh hiểu biết đúng về tác dụng chính của thuốc, liều dùng, đường dùng, thời điểm dùng, tác dụng không mong muốn, thời gian điều trị và cách bảo quản thuốc chưa được trình bày chi tiết trong phần trích dẫn, tuy nhiên các nghiên cứu trong nước cho thấy tỷ lệ hiểu biết về liều dùng dao động từ 53% đến 70%, trong khi hiểu biết về tác dụng không mong muốn thường thấp dưới 20%. Việc tư vấn cho người bệnh về thuốc còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự tuân thủ điều trị.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Phòng khám Đa khoa 182 Lương Thế Vinh đã thực hiện tốt các bước tiếp nhận và kiểm tra đơn thuốc, đảm bảo tính chính xác và hợp lệ, góp phần giảm thiểu sai sót trong cấp phát thuốc. Việc phát hiện và điều chỉnh 2,8% đơn thuốc có sai sót thể hiện sự chủ động và phối hợp hiệu quả giữa dược sĩ và bác sĩ. Tuy nhiên, việc không dán nhãn thuốc đầy đủ cho thấy hạn chế trong khâu chuẩn bị thuốc, đặc biệt với thuốc ra lẻ, có thể gây khó khăn cho người bệnh trong việc nhận biết và sử dụng thuốc đúng cách. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ dán nhãn thuốc tại Phòng khám thấp hơn nhiều so với các bệnh viện lớn, đồng thời sự hiểu biết của người bệnh về thuốc cũng cần được cải thiện thông qua tư vấn và cung cấp thông tin đầy đủ hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện từng bước cấp phát thuốc và biểu đồ tròn phân bố mức độ hiểu biết của người bệnh về các khía cạnh sử dụng thuốc, giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và hạn chế. Việc nâng cao chất lượng dán nhãn và tư vấn sẽ góp phần tăng cường tuân thủ điều trị, giảm nguy cơ sai sót và tác dụng phụ không mong muốn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và ban hành quy trình cấp phát thuốc ngoại trú chuẩn hóa: Áp dụng quy trình cấp phát thuốc theo hướng dẫn của MSH, bổ sung quy định cụ thể về dán nhãn thuốc, đặc biệt với thuốc ra lẻ, nhằm đảm bảo thông tin đầy đủ cho người bệnh. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Bệnh viện phối hợp Khoa Dược.

  2. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho nhân viên cấp phát thuốc: Tổ chức các khóa đào tạo về quy trình cấp phát thuốc, kỹ năng giao tiếp và tư vấn sử dụng thuốc cho dược sĩ, nhằm nâng cao chất lượng tư vấn và hướng dẫn người bệnh. Thời gian thực hiện: 3 tháng; Chủ thể thực hiện: Khoa Dược, Phòng Đào tạo.

  3. Cải tiến hệ thống dán nhãn thuốc và bao bì: Đầu tư trang thiết bị và vật tư để dán nhãn phụ đầy đủ, rõ ràng cho thuốc ra lẻ, đảm bảo các thông tin thiết yếu như tên thuốc, liều dùng, thời gian sử dụng, cách bảo quản. Thời gian thực hiện: 4 tháng; Chủ thể thực hiện: Khoa Dược, Phòng Vật tư.

  4. Tăng cường tư vấn và cung cấp thông tin cho người bệnh: Xây dựng tài liệu hướng dẫn sử dụng thuốc đơn giản, dễ hiểu; tổ chức tư vấn trực tiếp tại quầy cấp phát thuốc, đồng thời kiểm tra lại sự hiểu biết của người bệnh trước khi ra về. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: Dược sĩ cấp phát thuốc.

  5. Thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá định kỳ hoạt động cấp phát thuốc: Thực hiện đánh giá định kỳ các chỉ số cấp phát thuốc và sự hiểu biết của người bệnh để kịp thời điều chỉnh, nâng cao chất lượng dịch vụ. Thời gian thực hiện: hàng quý; Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý chất lượng Bệnh viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý bệnh viện, phòng khám: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng, hoàn thiện quy trình cấp phát thuốc, nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo an toàn cho người bệnh.

  2. Nhân viên y tế, đặc biệt là dược sĩ và bác sĩ kê đơn: Nắm bắt các bước cấp phát thuốc chuẩn và vai trò tư vấn, từ đó phối hợp hiệu quả trong chu trình sử dụng thuốc hợp lý.

  3. Nhà hoạch định chính sách y tế và cơ quan quản lý dược: Tham khảo dữ liệu thực tiễn để xây dựng các văn bản pháp quy, hướng dẫn chuyên môn phù hợp với thực tế tại các cơ sở khám chữa bệnh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Dược, Y tế công cộng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, đánh giá hoạt động cấp phát thuốc và sự hiểu biết của người bệnh, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quy trình cấp phát thuốc theo MSH gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 6 bước: tiếp nhận đơn thuốc, hiểu và kiểm tra đơn thuốc, chuẩn bị thuốc và ghi nhãn, kiểm tra lại lần cuối, ghi chép hoạt động, và cấp phát thuốc kèm tư vấn. Mỗi bước đảm bảo thuốc được cấp phát đúng, an toàn và người bệnh được hướng dẫn sử dụng đầy đủ.

  2. Tại sao việc dán nhãn thuốc lại quan trọng?
    Dán nhãn thuốc cung cấp thông tin thiết yếu như tên thuốc, liều dùng, thời gian sử dụng và cách bảo quản, giúp người bệnh sử dụng thuốc đúng cách, tránh nhầm lẫn và tăng tuân thủ điều trị. Nghiên cứu cho thấy thuốc không được dán nhãn đầy đủ làm giảm sự hiểu biết của người bệnh.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến sai sót trong cấp phát thuốc ngoại trú là gì?
    Nguyên nhân bao gồm thiếu quy trình chuẩn, nhân viên cấp phát chưa được đào tạo đầy đủ, thiếu kiểm tra chéo đơn thuốc, và thiếu tư vấn cho người bệnh. Việc không dán nhãn thuốc ra lẻ cũng là một yếu tố làm tăng nguy cơ sai sót.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự hiểu biết của người bệnh về thuốc?
    Cung cấp tư vấn chi tiết về tác dụng, liều dùng, cách dùng, tác dụng phụ và cách bảo quản thuốc; sử dụng nhãn thuốc rõ ràng; kiểm tra lại sự hiểu biết của người bệnh trước khi ra về; và phát triển tài liệu hướng dẫn dễ hiểu.

  5. Thời gian cấp phát thuốc trung bình tại các cơ sở y tế Việt Nam là bao lâu?
    Theo các nghiên cứu, thời gian cấp phát thuốc trung bình dao động từ khoảng 127 giây đến hơn 195 giây, tùy thuộc vào quy trình và điều kiện thực tế tại từng cơ sở. Thời gian hợp lý giúp giảm chờ đợi nhưng vẫn đảm bảo tư vấn đầy đủ.

Kết luận

  • Phòng khám Đa khoa 182 Lương Thế Vinh thực hiện tốt các bước tiếp nhận và kiểm tra đơn thuốc, phát hiện và điều chỉnh kịp thời các sai sót trong đơn.
  • Tỷ lệ thuốc được cấp phát thực tế đạt 100%, tuy nhiên chưa có thuốc nào được dán nhãn đầy đủ theo tiêu chuẩn quốc tế.
  • Hiểu biết của người bệnh về thuốc còn hạn chế, đặc biệt về tác dụng không mong muốn và cách bảo quản thuốc.
  • Cần xây dựng quy trình cấp phát thuốc chuẩn hóa, tăng cường đào tạo nhân viên và cải tiến hệ thống dán nhãn thuốc.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát định kỳ và đánh giá hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng cấp phát thuốc và sự hài lòng của người bệnh.

Hành động ngay hôm nay để cải thiện chất lượng cấp phát thuốc ngoại trú tại Phòng khám Đa khoa 182 Lương Thế Vinh, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao hiệu quả điều trị!