Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt và yêu cầu về chất lượng sản phẩm ngày càng cao, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm thiểu thời gian giao hàng. Theo số liệu thu thập từ một công ty sản xuất nhựa tại TP. Hồ Chí Minh, tỷ lệ trễ đơn hàng trung bình trong năm 2021 đạt khoảng 14%, với một số tháng tỷ lệ này lên tới 20-25%. Vấn đề trễ đơn hàng không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ hài lòng của khách hàng mà còn làm giảm lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường.

Luận văn tập trung nghiên cứu xây dựng phần mềm ứng dụng điều độ sản xuất dành cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhằm tối ưu hóa quy trình lập kế hoạch và điều phối sản xuất. Mục tiêu chính là giảm thiểu số lượng đơn hàng trễ, đặc biệt là các đơn hàng có mức độ ưu tiên cao, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực như máy móc, nguyên liệu và nhân lực. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu đơn hàng từ tháng 01/2021 đến tháng 04/2022 tại một công ty sản xuất nhựa với 23 dòng sản phẩm nắp bàn cầu.

Việc phát triển phần mềm dựa trên nền tảng ERP mã nguồn mở Odoo, kết hợp giải thuật điều độ Tabu Search, không chỉ giúp tự động hóa quá trình lập lịch sản xuất mà còn cho phép xử lý linh hoạt các tình huống bất thường như đơn hàng đột xuất hay sự cố máy móc. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng suất, giảm chi phí lưu kho và cải thiện thời gian giao hàng, từ đó góp phần tăng cường năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong ngành sản xuất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình điều độ sản xuất hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết điều độ (Scheduling Theory): Điều độ được hiểu là quá trình sắp xếp và phân bổ nguồn lực hữu hạn (máy móc, nhân lực) cho các công việc theo một trình tự nhằm đạt mục tiêu tối ưu như giảm thời gian trễ, cân bằng tải hoặc giảm chi phí. Các khái niệm chính bao gồm thời gian xử lý công việc ($p_j$), ngày bắt đầu sản xuất ($r_j$), ngày tới hạn ($d_j$), trọng số ưu tiên ($w_j$), thời gian trễ ($T_j$) và các ràng buộc về thứ tự, lộ trình, công cụ, nhân lực.

  • Giải thuật Tabu Search: Đây là một thuật toán tìm kiếm cục bộ nâng cao, sử dụng danh sách cấm (Tabu list) để tránh lặp lại các trạng thái đã thăm dò, từ đó tìm kiếm lời giải tối ưu hoặc gần tối ưu cho các bài toán điều độ phức tạp thuộc loại NP-hard. Thuật toán được áp dụng để giải bài toán lập lịch sản xuất với các ràng buộc đa dạng và mục tiêu giảm thiểu tổng thời gian trễ có trọng số.

  • Mô hình kiến trúc phần mềm MVC (Model-View-Controller): Được sử dụng trong phát triển phần mềm trên nền tảng Odoo, giúp tách biệt logic xử lý dữ liệu (Model), giao diện người dùng (View) và điều khiển luồng dữ liệu (Controller), từ đó tăng tính linh hoạt và dễ bảo trì.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: Precedence Constraints (ràng buộc thứ tự công việc), Routing Constraints (ràng buộc lộ trình), Setup Times (thời gian chuẩn bị máy), Machine-eligibility Constraints (ràng buộc chọn máy), và các hàm mục tiêu như Maximum Lateness, Number of Tardy Jobs, Total Weighted Tardiness.

Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu được triển khai theo chu trình CDIO (Conceive-Design-Implement-Operate) với các bước chính:

  • Thu thập dữ liệu: Sử dụng bộ dữ liệu thực tế từ công ty sản xuất nhựa, bao gồm thông tin đơn hàng (mã sản phẩm, số lượng, ngày giao), thời gian xử lý sản phẩm, thời gian chuyển đổi khuôn, trạng thái máy móc, và các ràng buộc sản xuất từ tháng 01/2021 đến tháng 04/2022. Cỡ mẫu dữ liệu gồm hơn 100 đơn hàng với 23 dòng sản phẩm.

  • Phân tích và mô hình hóa: Xây dựng mô hình toán học bài toán điều độ sản xuất với các biến và ràng buộc đặc thù, xác định hàm mục tiêu tối thiểu hóa tổng thời gian trễ có trọng số. Phân tích các thông số đầu vào như trọng số đơn hàng dựa trên giá thành sản phẩm, thời gian xử lý đơn vị, thời gian sẵn sàng sản xuất.

  • Lựa chọn giải thuật: Áp dụng giải thuật Tabu Search với các tham số được xác định qua thống kê (chiều dài Tabu list, số lần lặp) để tìm lời giải tối ưu cho bài toán điều độ.

  • Phát triển phần mềm: Sử dụng nền tảng Odoo ERP với ngôn ngữ lập trình Python để xây dựng module điều độ sản xuất. Phần mềm tích hợp giao diện Gantt chart để hiển thị lịch trình sản xuất và cho phép điều chỉnh linh hoạt.

  • Thử nghiệm và đánh giá: Chạy thử nghiệm trên dữ liệu thực tế của tháng 4 năm 2022, so sánh kết quả điều độ tự động với phương pháp điều độ thủ công hiện tại. Đánh giá hiệu quả dựa trên các chỉ số như tỷ lệ đơn hàng trễ, thời gian hoàn thành, và khả năng xử lý các tình huống bất thường.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu bắt đầu từ tháng 02/2022, hoàn thành phần mềm và thử nghiệm vào tháng 06/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giảm tỷ lệ đơn hàng trễ: Phần mềm điều độ sản xuất ứng dụng giải thuật Tabu Search giúp giảm tỷ lệ đơn hàng trễ từ mức trung bình 14% xuống còn khoảng 7-8% trong thử nghiệm tháng 4/2022, tức giảm gần 50% so với phương pháp điều độ thủ công.

  2. Tối ưu hóa sử dụng máy móc: Kết quả điều độ cho thấy việc phân bổ đơn hàng lên các máy ép được thực hiện hợp lý hơn, giảm thời gian chuyển đổi khuôn trung bình 15%, từ đó tăng năng suất máy lên khoảng 10%.

  3. Linh hoạt xử lý tình huống bất thường: Phần mềm cho phép tự động điều chỉnh lịch trình khi phát sinh đơn hàng đột xuất hoặc máy móc hư hỏng, giúp giảm thời gian phản ứng xuống dưới 30 phút, so với trước đây là vài giờ hoặc phải thỏa thuận thủ công.

  4. Giao diện trực quan và dễ sử dụng: Giao diện Gantt chart tích hợp trong Odoo giúp người vận hành dễ dàng theo dõi tiến độ, điều chỉnh lịch trình và đánh giá hiệu quả sản xuất theo thời gian thực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc giảm tỷ lệ trễ đơn hàng là do phần mềm áp dụng giải thuật Tabu Search có khả năng tìm kiếm lời giải gần tối ưu trong thời gian hợp lý, đồng thời xử lý được các ràng buộc phức tạp về thứ tự công việc, thời gian chuyển đổi và ưu tiên đơn hàng. So với phương pháp điều độ dựa trên kinh nghiệm chủ quan, phần mềm cung cấp một công cụ khoa học, minh bạch và có thể kiểm chứng.

Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu ứng dụng Tabu Search trong các lĩnh vực khác như phân bổ cổng sân bay hay lập lịch du lịch, cho thấy tính hiệu quả và linh hoạt của giải thuật trong các bài toán điều độ phức tạp. Việc tích hợp phần mềm trên nền tảng Odoo ERP cũng giúp doanh nghiệp tận dụng được hệ sinh thái quản lý hiện có, giảm chi phí triển khai và tăng khả năng mở rộng.

Dữ liệu kết quả có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ trễ đơn hàng trước và sau khi áp dụng phần mềm, bảng phân bổ máy móc và thời gian chuyển đổi, cũng như biểu đồ Gantt thể hiện lịch trình sản xuất chi tiết theo từng máy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phần mềm điều độ: Doanh nghiệp nên áp dụng phần mềm điều độ sản xuất trên nền tảng Odoo cho toàn bộ các xưởng sản xuất nhằm giảm tỷ lệ trễ đơn hàng xuống dưới 10% trong vòng 6 tháng tới. Bộ phận IT và phòng sản xuất phối hợp triển khai và đào tạo nhân viên sử dụng.

  2. Tăng cường thu thập và đồng bộ dữ liệu thời gian thực: Thiết lập hệ thống thu thập dữ liệu tự động từ máy móc và các bộ phận liên quan để cập nhật chính xác trạng thái sản xuất, giúp phần mềm điều chỉnh lịch trình kịp thời. Thực hiện trong vòng 3 tháng với sự hỗ trợ của nhà cung cấp phần mềm.

  3. Phát triển thêm các module xử lý tình huống bất thường: Nâng cấp phần mềm để tự động đề xuất phương án xử lý khi có sự cố máy móc hoặc đơn hàng đột xuất, giảm thiểu thời gian gián đoạn sản xuất. Lập kế hoạch phát triển trong 6 tháng tiếp theo, do phòng R&D và IT thực hiện.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực nhân sự: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý điều độ và sử dụng phần mềm cho quản đốc và nhân viên vận hành nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng công cụ. Thực hiện định kỳ hàng quý, do phòng nhân sự phối hợp với phòng sản xuất tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Quản lý sản xuất tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ: Giúp hiểu rõ về ứng dụng giải thuật điều độ và phần mềm ERP trong tối ưu hóa lịch trình sản xuất, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu trễ đơn hàng.

  2. Chuyên gia phát triển phần mềm ERP và ứng dụng công nghiệp: Cung cấp kiến thức về tích hợp giải thuật Tabu Search vào nền tảng Odoo, cách xây dựng module điều độ và xử lý dữ liệu thời gian thực.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành kỹ thuật điều khiển và tự động hóa: Là tài liệu tham khảo về mô hình toán học bài toán điều độ, các ràng buộc sản xuất thực tế và phương pháp giải quyết bằng thuật toán metaheuristic.

  4. Các nhà tư vấn quản lý sản xuất và cải tiến quy trình: Hỗ trợ xây dựng giải pháp công nghệ cho khách hàng trong việc nâng cao năng suất, giảm chi phí và cải thiện thời gian giao hàng thông qua ứng dụng phần mềm điều độ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phần mềm điều độ sản xuất này có phù hợp với doanh nghiệp ngành khác ngoài nhựa không?
    Phần mềm được xây dựng trên nền tảng Odoo với tính linh hoạt cao, có thể tùy chỉnh để phù hợp với nhiều ngành sản xuất khác nhau, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ có quy trình sản xuất tương tự.

  2. Giải thuật Tabu Search có ưu điểm gì so với các giải thuật khác?
    Tabu Search giúp tránh bị kẹt trong các cực tiểu cục bộ nhờ danh sách cấm, từ đó tìm kiếm lời giải gần tối ưu hiệu quả cho các bài toán điều độ phức tạp mà các thuật toán truyền thống khó xử lý.

  3. Phần mềm có hỗ trợ xử lý các tình huống phát sinh như máy hư hay đơn hàng gấp không?
    Có, phần mềm được thiết kế để linh hoạt điều chỉnh lịch trình khi có sự cố hoặc đơn hàng đột xuất, giúp giảm thiểu thời gian gián đoạn và duy trì tiến độ sản xuất.

  4. Việc triển khai phần mềm có tốn nhiều chi phí không?
    Do sử dụng nền tảng mã nguồn mở Odoo và trả phí theo module, chi phí triển khai có thể được kiểm soát tốt, phù hợp với ngân sách của các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

  5. Người vận hành có cần kỹ năng công nghệ cao để sử dụng phần mềm?
    Giao diện thân thiện, trực quan và dễ sử dụng giúp nhân viên không chuyên về công nghệ cũng có thể nhanh chóng làm quen và vận hành phần mềm hiệu quả chỉ sau khoảng 2 ngày đào tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công phần mềm ứng dụng điều độ sản xuất trên nền tảng Odoo, áp dụng giải thuật Tabu Search, phù hợp với doanh nghiệp vừa và nhỏ.
  • Phần mềm giúp giảm tỷ lệ đơn hàng trễ từ 14% xuống còn khoảng 7-8%, đồng thời tối ưu hóa sử dụng máy móc và giảm thời gian chuyển đổi khuôn.
  • Hệ thống cho phép xử lý linh hoạt các tình huống bất thường, nâng cao hiệu quả quản lý sản xuất hàng ngày.
  • Kết quả thử nghiệm trên dữ liệu thực tế từ tháng 4/2022 chứng minh tính khả thi và hiệu quả của giải pháp.
  • Đề xuất triển khai rộng rãi, nâng cấp tính năng và đào tạo nhân sự để phát huy tối đa lợi ích phần mềm trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp và nhà quản lý sản xuất nên cân nhắc áp dụng phần mềm điều độ này để nâng cao năng lực cạnh tranh. Đội ngũ phát triển cũng cần tiếp tục hoàn thiện và mở rộng tính năng nhằm đáp ứng đa dạng nhu cầu thực tế.