I. Tổng Quan Phân Cấp Ngân Sách TPHCM Vai Trò và Thực Trạng
Thành phố Hồ Chí Minh đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế Việt Nam. TPHCM tự đảm bảo cân đối ngân sách, đóng góp tỷ lệ lớn vào ngân sách Trung ương (NSTƯ). GDP của thành phố chiếm hơn 22% GDP cả nước, và thu ngân sách chiếm khoảng 30% tổng thu ngân sách quốc gia. Tuy nhiên, cơ chế phân cấp ngân sách hiện tại vẫn còn nhiều bất cập, chưa tạo động lực phát triển cho thành phố. Tỷ lệ điều tiết ngân sách cho TPHCM giảm dần qua các thời kỳ. Điều này gây khó khăn trong việc đảm bảo nguồn lực cho đầu tư phát triển, đặc biệt là các dự án hạ tầng quan trọng. Cần có những thay đổi để cân đối thu chi ngân sách hiệu quả hơn.
1.1. Tầm Quan Trọng của Ngân Sách TPHCM Đối Với Quốc Gia
TPHCM không chỉ là đầu tàu kinh tế mà còn là trung tâm văn hóa, khoa học, công nghệ. Nguồn thu ngân sách từ TPHCM đóng góp lớn vào NSTƯ, giúp đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động chi tiêu chung của cả nước. Theo Thông tấn xã Việt Nam (2012), TPHCM chiếm gần 30% tổng thu ngân sách cả nước. Tuy nhiên, việc điều tiết ngân sách cần cân nhắc đến nhu cầu phát triển của TPHCM.
1.2. Thực Trạng Phân Chia Ngân Sách Bất Cập và Thách Thức
Tỷ lệ điều tiết ngân sách cho TPHCM giảm từ 33% năm 2003 xuống còn 18% giai đoạn 2017-2020. Điều này gây khó khăn cho thành phố trong việc huy động vốn cho đầu tư phát triển. Số cân đối từ thuế dành cho chi đầu tư phát triển của TPHCM chỉ khoảng 12.100 tỷ đồng/năm, trong khi nhu cầu thực tế lớn hơn nhiều.
II. Thách Thức Cân Đối Thu Chi TPHCM Nguyên Nhân và Hậu Quả
Việc phân cấp số thu cho ngân sách TPHCM tương tự như các tỉnh thành khác, khiến thành phố thiếu quyền tự chủ trong quyết định các khoản thu. Chính sách thu thuế và phí phải tuân thủ quy định của Trung ương, hạn chế khả năng điều chỉnh nguồn thu phù hợp với nhu cầu chi tiêu. Nguyên tắc phân chia ngân sách hiện nay ưu tiên sự đồng đều giữa các địa phương, chưa khuyến khích các địa phương chủ động nuôi dưỡng nguồn thu. Điều này tạo ra nhiều thách thức trong việc cân đối thu chi cho TPHCM.
2.1. Hạn Chế Quyền Tự Chủ Về Thu Ngân Sách Địa Phương
TPHCM không có quyền quyết định các khoản thu phù hợp với nhu cầu chi tiêu hoặc điều chỉnh các hoạt động phục vụ phát triển cơ sở hạ tầng và kinh tế - xã hội. Toàn bộ chính sách thu thuế và phí phải tuân thủ các quy định của Trung ương.
2.2. Phân Bổ Ngân Sách Theo Đầu Dân và Bất Cập Đô Thị
Việc phân bổ ngân sách theo đầu dân chưa đáp ứng được yêu cầu chi của TPHCM, đặc biệt là các vấn đề phát sinh của đô thị trung tâm như dân nhập cư, quá tải hạ tầng, ô nhiễm môi trường. Số chi/đầu dân của TPHCM không cao hơn nhiều so với các tỉnh thành khác, dù Chính phủ đã quyết định mức chi cao hơn mức bình quân.
2.3. Chồng Chéo Quản Lý và Chi Hỗ Trợ Các Hoạt Động Trung Ương
Phân cấp quản lý kinh tế - xã hội trong một số lĩnh vực còn chưa rõ ràng, chưa hợp lý và còn chồng chéo giữa các cấp. Nhiều nhiệm vụ quản lý kinh tế - xã hội là của Trung ương nhưng TPHCM phải chi kinh phí hỗ trợ thực hiện.
III. Giải Pháp Phân Cấp Thu Ngân Sách TPHCM Đề Xuất Cụ Thể
Để cải thiện tình hình phân cấp ngân sách và tăng cường nguồn thu cho TPHCM, cần có những giải pháp cụ thể. Một trong số đó là kiến nghị Trung ương cấp lại một phần số thu thuế từ hoạt động xuất nhập khẩu. Cho phép thành phố nghiên cứu cơ chế phụ thu đối với một số ngành, lĩnh vực kinh doanh phù hợp với tình hình thực tế. Bên cạnh đó, việc phân cấp thu tiền sử dụng đất gắn với tài sản trên đất do các cơ quan trung ương quản lý cũng là một giải pháp khả thi. Cần xem xét tăng tỷ lệ phần trăm (%) để lại cho ngân sách Thành phố các khoản thu phân chia giữa NSTƯ và ngân sách Thành phố.
3.1. Cấp Lại Thuế Xuất Nhập Khẩu và Phụ Thu Ngành Kinh Doanh
Kiến nghị Trung ương cấp lại cho TPHCM một phần số thu các khoản thuế từ hoạt động xuất nhập khẩu. Điều này giúp tăng nguồn thu cho thành phố, tạo điều kiện đầu tư phát triển. Cho phép thành phố nghiên cứu cơ chế phụ thu đối với một số ngành, lĩnh vực kinh doanh trên địa bàn thành phố phù hợp với tình hình thực tế.
3.2. Phân Cấp Thu Tiền Sử Dụng Đất và Tài Sản Liên Quan
Phân cấp cho thành phố được thu tiền sử dụng đất gắn với tài sản trên đất do các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc trung ương quản lý và phân chia tỷ lệ phần trăm thành phố được hưởng là 50% đối với khoản thu này.
3.3. Nghiên Cứu Thu Phí Dịch Vụ Đô Thị và Tăng Tỷ Lệ Điều Tiết
Cho phép thành phố nghiên cứu phương án xây dựng, quản lý thu một số loại phí đối với hoạt động dịch vụ ở một đô thị lớn mà hiện nay chưa được pháp luật ban hành. Cần xem xét tăng tỷ lệ phần trăm (%) để lại cho ngân sách Thành phố các khoản thu phân chia giữa ngân sách Trung ương và ngân sách Thành phố. Cho phép Thành phố khai thác các nguồn thu từ đất và tài sản gắn liền trên đất.
IV. Giải Pháp Chi Ngân Sách TPHCM Tự Chủ và Linh Hoạt Hơn
Về phân cấp nhiệm vụ chi ngân sách, cần trao quyền tự chủ hơn cho TPHCM. NSTƯ chỉ nên giao dự toán cho ngân sách Thành phố bao gồm chỉ tiêu tổng thu, tổng chi. Hội đồng nhân dân Thành phố sẽ quyết định phân bổ chi cho từng lĩnh vực phù hợp với thực tế địa phương. Khi áp dụng định mức chi, Trung ương cần xem xét ghi nhận các nội dung chi đặc thù của TPHCM và tính trong dự toán chi ngân sách phân bổ cho địa phương. Cần đẩy mạnh xã hội hóa đầu tư vào các dự án hạ tầng.
4.1. Tự Chủ Phân Bổ Chi Ngân Sách Theo Nhu Cầu Thực Tế
Ngân sách Trung ương chỉ giao dự toán cho ngân sách Thành phố bao gồm chỉ tiêu tổng thu, tổng chi; giao Hội đồng nhân dân Thành phố quyết định phân bổ chi cho từng lĩnh vực phù hợp với thực tế tại địa phương.
4.2. Ghi Nhận Chi Đặc Thù và Xã Hội Hóa Đầu Tư Hạ Tầng
Kiến nghị Trung ương khi áp dụng định mức chi để tính tổng dự toán chi ngân sách Thành phố cần phải xem xét ghi nhận các nội dung chi đặc thù của Thành phố và tính trong dự toán chi ngân sách của Trung ương phân bổ cho địa phương. Chính quyền Thành phố cần quan tâm thu hút xã hội hóa (thông qua việc đẩy mạnh hình thức hợp tác công tư (PPP), thu hút đầu tư của tư nhân, thu hút sự tham gia của người dân).
V. Tăng Cường Nguồn Lực và Quản Lý Nợ Tại TPHCM Giải Pháp
Cho phép TPHCM được tính ngoài giới hạn vay nợ đối với các khoản vay đầu tư vào dự án có khả năng hoàn vốn và các khoản vay lại từ nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ. Về việc trích lập và sử dụng Quỹ dự trữ tài chính, cần chấp thuận cho TPHCM được quyết định mức trích Quỹ dự trữ tài chính từ nguồn kết dư ngân sách thành phố phù hợp với nhu cầu dự trữ tài chính và khả năng cân đối thực tế của ngân sách thành phố. Đồng thời, cho phép TPHCM được tạm ứng từ Quỹ dự trữ tài chính để đầu tư cho các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng.
5.1. Nới Lỏng Giới Hạn Vay Nợ Cho Dự Án Hoàn Vốn và Vay Lại
Cho phép Thành phố được tính ngoài giới hạn vay nợ đối với “Các khoản vay để đầu tư vào dự án có khả năng hoàn vốn; các khoản vay lại từ nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ được quản lý, sử dụng theo quy định của pháp luật về quản lý nợ công”.
5.2. Tự Chủ Quyết Định và Sử Dụng Quỹ Dự Trữ Tài Chính
Chấp thuận cho Thành phố được quyết định mức trích Quỹ dự trữ tài chính từ nguồn kết dư ngân sách thành phố phù hợp với nhu cầu dự trữ tài chính và khả năng cân đối thực tế của ngân sách thành phố. Đồng thời, cho phép Thành phố được tạm ứng từ Quỹ dự trữ tài chính để đầu tư cho các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách thành phố nhưng chưa bố trí vốn trong phạm vi kế hoạch đầu tư công trung hạn.
VI. Kết Luận và Tương Lai Phân Cấp Ngân Sách Tại TPHCM
Việc hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách cho TPHCM là yếu tố then chốt để thành phố tiếp tục phát triển bền vững. Các giải pháp về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi, thu hút xã hội hóa đầu tư và quản lý nợ cần được triển khai đồng bộ. Điều này sẽ giúp TPHCM có đủ nguồn lực để đáp ứng nhu cầu đầu tư phát triển, đặc biệt là các dự án hạ tầng quan trọng. Một cơ chế cân đối thu chi hiệu quả sẽ tạo động lực cho TPHCM phát huy vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước.
6.1. Tổng Kết Các Giải Pháp và Ý Nghĩa Quan Trọng
Các giải pháp về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi, thu hút xã hội hóa đầu tư và quản lý nợ cần được triển khai đồng bộ để TPHCM có đủ nguồn lực đáp ứng nhu cầu đầu tư phát triển.
6.2. Triển Vọng Phát Triển và Khuyến Nghị Chính Sách
Một cơ chế cân đối thu chi hiệu quả sẽ tạo động lực cho TPHCM phát huy vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước. Cần tiếp tục nghiên cứu và điều chỉnh chính sách để phù hợp với thực tế phát triển của thành phố.
