Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành xây dựng đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, các dự án công trình dân dụng sử dụng vốn ngân sách nhà nước (NSNN) luôn phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó sự điều chỉnh thiết kế xây dựng (ĐCTK) là nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ và vượt chi phí. Trên địa bàn tỉnh Bến Tre, theo ước tính, hầu hết các công trình sử dụng vốn đầu tư công đều trải qua các thay đổi thiết kế trong quá trình thi công, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả đầu tư và quản lý dự án. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự điều chỉnh thiết kế xây dựng công trình dân dụng sử dụng vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh Bến Tre, đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, xây dựng mô hình đánh giá mức độ rủi ro dựa trên phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm giảm thiểu sự điều chỉnh thiết kế không cần thiết.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các công trình dân dụng sử dụng vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh Bến Tre, với dữ liệu thu thập từ tháng 7/2020 đến tháng 5/2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng công trình sử dụng vốn NSNN, góp phần giảm thất thoát, lãng phí và tăng cường tính minh bạch trong đầu tư công. Các chỉ số đánh giá như mức độ ảnh hưởng của các nhóm nhân tố và tỷ lệ điều chỉnh thiết kế được phân tích chi tiết, giúp các chủ thể liên quan có cơ sở để ra quyết định phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai lý thuyết chính: Phân tích nhân tố khám phá (EFA) và Phân tích thứ bậc (AHP).

  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) được sử dụng để rút gọn và xác định các nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến sự điều chỉnh thiết kế. Qua phân tích EFA với 31 nhân tố, nghiên cứu đã phân loại các nhân tố thành 6 nhóm chính: nhóm nhân tố môi trường, nhóm nhân tố tư vấn thiết kế, nhóm nhân tố chủ đầu tư, nhóm nhân tố kinh tế - pháp luật, nhóm nhân tố giám sát - thi công - quản lý nhà nước, và nhóm nhân tố đặc điểm dự án. Các chỉ số kiểm định như hệ số KMO > 0.5 và Bartlett’s test có ý nghĩa thống kê (Sig. < 0.05) đảm bảo tính phù hợp của mô hình.

  • Phân tích thứ bậc (AHP) được sử dụng để xây dựng mô hình đánh giá mức độ rủi ro điều chỉnh thiết kế dựa trên trọng số của các nhóm nhân tố và tiêu chí con. Mô hình AHP gồm 7 bước từ xác định vấn đề, xây dựng cấu trúc thứ bậc, ma trận so sánh cặp, tính trọng số, kiểm tra sự nhất quán (CR ≤ 0.1), phân tích độ nhạy đến ra quyết định cuối cùng. Phần mềm Expert Choice hỗ trợ xử lý ma trận và phân tích độ nhạy.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Điều chỉnh thiết kế xây dựng (ĐCTK): sự thay đổi trong bản vẽ, kế hoạch thiết kế công trình trong quá trình thi công.
  • Vốn đầu tư công (VĐTC): bao gồm vốn ngân sách nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác theo Luật Đầu tư công 2019.
  • Nhóm nhân tố ảnh hưởng: các yếu tố tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến sự điều chỉnh thiết kế, được phân loại theo đặc điểm và vai trò trong dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát bảng câu hỏi với cỡ mẫu khoảng 150 người có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng tại tỉnh Bến Tre, bao gồm các cán bộ quản lý nhà nước, chủ đầu tư, tư vấn thiết kế, tư vấn giám sát và nhà thầu thi công. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với chọn mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước:

  1. Xác định vấn đề và mục tiêu nghiên cứu.
  2. Tổng hợp danh sách 43 nhân tố ảnh hưởng ban đầu từ tài liệu và ý kiến chuyên gia.
  3. Thiết kế và thử nghiệm bảng câu hỏi khảo sát với 5 chuyên gia đầu ngành.
  4. Thu thập dữ liệu khảo sát chính thức từ các đối tượng liên quan.
  5. Phân tích dữ liệu bằng phần mềm SPSS để thực hiện kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích EFA nhằm xác định nhóm nhân tố chính.
  6. Xây dựng mô hình AHP trên phần mềm Expert Choice để đánh giá trọng số và mức độ rủi ro của các nhân tố.
  7. Đề xuất giải pháp quản lý dựa trên kết quả phân tích.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 7/2020 đến tháng 5/2021, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích kỹ lưỡng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân loại nhân tố ảnh hưởng: Qua phân tích EFA, 31 nhân tố được gom thành 6 nhóm chính với tỷ lệ phương sai trích đạt khoảng 68%, thể hiện mô hình phù hợp và giải thích tốt các biến quan sát.

    • Nhóm nhân tố môi trường (MT) gồm các yếu tố như thời tiết xấu, thiên tai, điều kiện địa chất phức tạp.
    • Nhóm nhân tố tư vấn thiết kế (TVTK) liên quan đến chất lượng bản vẽ, năng lực tư vấn.
    • Nhóm nhân tố chủ đầu tư (CDT) bao gồm yêu cầu thay đổi, năng lực quản lý dự án.
    • Nhóm nhân tố kinh tế - pháp luật (KTPL) gồm các yếu tố như thay đổi chính sách, quy định pháp luật.
    • Nhóm nhân tố giám sát - thi công - quản lý nhà nước (HT) liên quan đến năng lực giám sát, thi công và quản lý nhà nước.
    • Nhóm nhân tố đặc điểm dự án (DA) bao gồm quy mô, tính chất dự án.

  2. Mức độ ảnh hưởng của các nhóm nhân tố: Kết quả mô hình AHP cho thấy nhóm nhân tố chủ đầu tư có trọng số cao nhất, chiếm khoảng 28%, tiếp theo là nhóm tư vấn thiết kế (22%), nhóm kinh tế - pháp luật (18%), nhóm giám sát - thi công (15%), nhóm môi trường (10%) và nhóm đặc điểm dự án (7%). Điều này phản ánh vai trò quyết định của chủ đầu tư và tư vấn thiết kế trong việc điều chỉnh thiết kế.

  3. So sánh mức độ điều chỉnh thiết kế giữa các dự án: Ba dự án sử dụng vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh Bến Tre được đánh giá theo mô hình AHP cho thấy tỷ lệ điều chỉnh thiết kế dao động từ 15% đến 30%, trong đó dự án có quy mô lớn và phức tạp hơn có mức độ điều chỉnh cao hơn. Các biểu đồ so sánh trọng số và điểm số của từng nhóm nhân tố được trình bày chi tiết trong báo cáo.

  4. Kiểm định độ tin cậy: Hệ số Cronbach’s Alpha của các nhóm nhân tố đều đạt trên 0.7, đảm bảo độ tin cậy của thang đo. Kiểm tra sự nhất quán trong AHP cho thấy hệ số CR của các ma trận so sánh cặp đều nhỏ hơn 0.1, chứng tỏ các đánh giá của chuyên gia có tính nhất quán cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự điều chỉnh thiết kế là do yêu cầu thay đổi từ chủ đầu tư và chất lượng bản vẽ thiết kế chưa hoàn chỉnh, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Nhóm nhân tố chủ đầu tư chiếm tỷ trọng lớn nhất vì chủ đầu tư là người quyết định cuối cùng về các thay đổi, đồng thời chịu trách nhiệm quản lý dự án. Nhóm tư vấn thiết kế cũng đóng vai trò quan trọng do ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng hồ sơ thiết kế.

So với các nghiên cứu trước đây tại các tỉnh khác như Cà Mau hay Tiền Giang, nghiên cứu này bổ sung thêm các yếu tố về môi trường và đặc điểm dự án, phù hợp với điều kiện địa phương Bến Tre có nhiều yếu tố thiên tai và địa chất phức tạp. Việc áp dụng mô hình AHP giúp đánh giá trọng số khách quan và hỗ trợ ra quyết định quản lý hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện trọng số các nhóm nhân tố, biểu đồ radar so sánh mức độ ảnh hưởng giữa các dự án, và bảng tổng hợp điểm số chi tiết từng tiêu chí. Các kết quả này cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý dự án cho chủ đầu tư: Đào tạo, nâng cao kỹ năng quản lý, lập kế hoạch và kiểm soát dự án nhằm giảm thiểu yêu cầu thay đổi thiết kế không cần thiết. Mục tiêu giảm tỷ lệ điều chỉnh thiết kế xuống dưới 20% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Xây dựng phối hợp với các đơn vị đào tạo.

  2. Nâng cao chất lượng tư vấn thiết kế: Áp dụng quy trình kiểm tra, rà soát hồ sơ thiết kế nghiêm ngặt trước khi phê duyệt, đồng thời lựa chọn tư vấn thiết kế có năng lực chuyên môn cao. Mục tiêu tăng tỷ lệ hồ sơ thiết kế đạt chuẩn lên 90% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án.

  3. Cải thiện công tác giám sát thi công: Tăng cường giám sát chặt chẽ trong quá trình thi công để phát hiện sớm các vấn đề phát sinh, giảm thiểu điều chỉnh thiết kế do lỗi thi công. Mục tiêu giảm 15% số lần điều chỉnh thiết kế do giám sát kém trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Tư vấn giám sát và nhà thầu thi công.

  4. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách: Rà soát, cập nhật các quy định, tiêu chuẩn thiết kế và quản lý dự án phù hợp với thực tế địa phương, đảm bảo tính đồng bộ và rõ ràng trách nhiệm các bên liên quan. Mục tiêu hoàn thiện văn bản pháp luật trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Cơ quan quản lý nhà nước.

  5. Xây dựng hệ thống cảnh báo rủi ro điều chỉnh thiết kế: Áp dụng mô hình AHP để đánh giá và cảnh báo sớm các dự án có nguy cơ điều chỉnh thiết kế cao, từ đó có biện pháp xử lý kịp thời. Mục tiêu triển khai hệ thống trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án và Sở Xây dựng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng công trình dân dụng: Luận văn cung cấp các phân tích chi tiết về nhân tố ảnh hưởng đến điều chỉnh thiết kế, giúp chủ đầu tư nâng cao năng lực quản lý, giảm thiểu rủi ro và chi phí phát sinh trong dự án.

  2. Tư vấn thiết kế và tư vấn giám sát: Các đơn vị tư vấn có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện quy trình thiết kế, nâng cao chất lượng hồ sơ và giám sát thi công hiệu quả hơn, từ đó giảm thiểu các thay đổi không mong muốn.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đầu tư công: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, quy định và hướng dẫn quản lý dự án sử dụng vốn đầu tư công, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư công trên địa bàn tỉnh Bến Tre.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng: Nghiên cứu này là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp phân tích nhân tố, mô hình AHP trong quản lý dự án xây dựng, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao điều chỉnh thiết kế lại phổ biến trong các dự án xây dựng sử dụng vốn đầu tư công?
    Điều chỉnh thiết kế thường xảy ra do yêu cầu thay đổi từ chủ đầu tư, sai sót trong hồ sơ thiết kế, điều kiện thi công thực tế khác biệt và các yếu tố môi trường. Ví dụ, tại Bến Tre, điều kiện địa chất phức tạp và thiên tai là nguyên nhân thường gặp.

  2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) giúp gì trong nghiên cứu này?
    EFA giúp rút gọn danh sách các nhân tố ảnh hưởng từ 43 xuống còn 31 và phân nhóm thành 6 nhóm chính, giúp tập trung phân tích và quản lý các yếu tố quan trọng nhất.

  3. Mô hình AHP được áp dụng như thế nào trong đánh giá mức độ rủi ro điều chỉnh thiết kế?
    AHP xây dựng cấu trúc thứ bậc các nhóm nhân tố và tiêu chí con, sử dụng ma trận so sánh cặp để tính trọng số và đánh giá mức độ ảnh hưởng, từ đó xác định các yếu tố rủi ro chính cần ưu tiên xử lý.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu sự điều chỉnh thiết kế trong các dự án sử dụng vốn đầu tư công?
    Cần nâng cao năng lực quản lý dự án, cải thiện chất lượng tư vấn thiết kế, tăng cường giám sát thi công và hoàn thiện khung pháp lý. Ví dụ, đào tạo chuyên sâu cho chủ đầu tư và áp dụng quy trình kiểm tra hồ sơ thiết kế nghiêm ngặt.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù tập trung vào tỉnh Bến Tre, các phương pháp và kết quả nghiên cứu có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các địa phương có điều kiện tương tự về môi trường và quản lý dự án.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 6 nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến sự điều chỉnh thiết kế xây dựng công trình dân dụng sử dụng vốn đầu tư công tại Bến Tre, với nhóm chủ đầu tư và tư vấn thiết kế có ảnh hưởng lớn nhất.
  • Phân tích EFA và AHP được áp dụng hiệu quả để đánh giá mức độ ảnh hưởng và rủi ro điều chỉnh thiết kế, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở để đề xuất các giải pháp quản lý nhằm giảm thiểu điều chỉnh thiết kế, nâng cao hiệu quả đầu tư công.
  • Thời gian nghiên cứu từ tháng 7/2020 đến tháng 5/2021 đã đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc.
  • Khuyến nghị triển khai các biện pháp đào tạo, hoàn thiện quy trình và chính sách, đồng thời áp dụng mô hình đánh giá rủi ro để nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các cơ quan quản lý và chủ đầu tư nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác nhằm hoàn thiện mô hình quản lý điều chỉnh thiết kế trong lĩnh vực xây dựng công trình dân dụng.