I. Tổng Quan Nghiên Cứu Lý Thuyết Plato và Giáo Dục Xã Hội
Triết học ra đời sớm trong lịch sử tư tưởng nhân loại. Triết học là một hình thái ý thức xã hội, sự phát triển của các tư tưởng triết học bị quy định bởi sự phát triển của nền sản xuất vật chất. Triết học giữ vai trò hạt nhân thế giới quan của những giai cấp hay tập đoàn xã hội nhất định. Thế kỷ XX đã làm lung lay sức tưởng tượng của con người bằng những biến đổi sâu sắc. Loài người đang mất dần niềm tin vào khả năng biến trái đất thành ngôi nhà chung, nơi không có đói nghèo, tội phạm, chiến tranh và số phận của mỗi con người trở thành mối quan tâm của toàn xã hội. Trước tình hình như vậy, việc định hướng thế giới quan cho con người có ý nghĩa to lớn. Trong sự hình thành thế giới quan của con người, triết học luôn đóng vai trò chủ đạo. Các nhà triết học mọi thời đại đều cố gắng làm rõ những vấn đề của tồn tại người, luôn đặt ra những câu hỏi con người là gì, nó có thể hy vọng và định hướng vào cái gì, nó cần phải làm gì?
1.1. Lịch Sử Triết Học Nền Tảng Lý Luận cho Nghiên Cứu Plato
Lịch sử triết học, với tư cách là một bộ môn triết học, giữ một vai trò to lớn trong việc nhận thức đời sống xã hội. Nó cho ta khả năng hiểu biết và khái quát sự phát triển lịch sử tư tưởng triết học của nhân loại, nắm được những kinh nghiệm của nhận thức khoa học, nó chỉ rõ sự hình thành và phát triển của những phương pháp nhận thức khoa học, nó dạy cho ta phương pháp nghiên cứu, đánh giá một học thuyết triết học trong lịch sử. Lịch sử triết học góp phần lớn vào cuộc đấu tranh tư tưởng và lý luận hiện nay, cũng như việc xây dựng thế giới quan khoa học lành mạnh. Lịch sử triết học đã chỉ rõ quá trình đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm, chỉ rõ tính đúng đắn, tiến bộ của thế giới quan duy vật chủ nghĩa và tính hạn chế, phản khoa học của thế giới quan duy tâm. Bằng các sự kiện lịch sử và sự phân tích khoa học, môn học này giúp chúng ta chống lại sự xuyên tạc phía triết học tư sản đối với chủ nghĩa duy vật.
1.2. Vai Trò của Triết Học Định Hướng Phát Triển Tư Duy
Nói về vai trò của triết học đối với sự phát triển của khoa học và tư duy lý luận, Ăngghen khẳng định: "một dân tộc muốn đứng vững trên đỉnh cao của khoa học thì không thể không có tư duy lý luận". Để phát triển, hoàn thiện tư duy lý luận thì "không có cách nào khác hơn là nghiên cứu toàn bộ triết học thời trước". Nghiên cứu "triết học thời trước", chúng ta không thể không nghiên cứu triết học Hy Lạp cổ đại, vì Ăngghen đã khẳng định: "Từ các hình thức muôn hình muôn vẻ của triết học Hy Lạp, đã có mầm mống và đang nảy nở hầu hết các loại thế giới quan sau này". Khi nghiên cứu triết học Hy Lạp cổ đại, chúng ta không thể không nghiên cứu triết học của Plato, vì ông được coi là một trong những nhà tư tưởng sáng tạo, có ảnh hưởng rất lớn trong lịch sử triết học phương Tây sau này.
II. Vấn Đề Nhức Nhối Thách Thức của Giáo Dục Xã Hội Hiện Nay
Con người thời cổ đại đã nhìn thấy nguy cơ lạm dụng và thèm khát quyền lực của những người cầm quyền ở cả phương Đông lẫn phương Tây. Vì vậy, các nhà tư tưởng và chính trị đã cố gắng tìm kiếm những phương thức quản lý xã hội một cách hiệu quả mà một trong những người tiêu biểu sớm nhất là Plato. Các mô hình chủ nghĩa xã hội từ không tưởng cho đến cộng sản “trại lính” và mô hình xã hội chủ nghĩa Xô viết đã lần lượt sụp đổ và dần rơi vào quên lãng. Nhưng ở một đất nước đang xây dựng chủ nghĩa xã hội, chúng ta không được phép quên bất cứ điều gì cả. Thật khó, một trong nhiều nguyên nhân dẫn tới sự sụp đổ đau đớn nêu trên có nguồn gốc sâu xa từ những ý tưởng của Plato thời cổ đại. Sự quan tâm nghiên cứu thế giới cổ đại vốn đã không hề suy giảm trong quá khứ, ngày nay lại càng gia tăng rất nhiều. Đặc biệt, điều đó liên quan đến triết học cổ đại nói chung và học thuyết Plato nói riêng.
2.1. Khủng Hoảng Niềm Tin Nguyên Nhân Sâu Xa từ Quá Khứ
Một số vấn đề nền tảng do ông đặt ra không chỉ không đánh mất tính thời sự của mình mà còn có thêm độ sâu sắc mới. Vì những lý do nói trên, chúng tôi chọn: Quan niệm của Plato về nhà nước lý tưởng làm đề tài nghiên cứu trong luận văn cao học của mình.
2.2. Thiếu Định Hướng Giá Trị Hệ Lụy từ Tư Tưởng Cổ Điển
Tình hình nghiên cứu trên thế giới, các công trình nghiên cứu về lịch sử triết học nói chung và triết học của Plato nói riêng tương đối nhiều, bởi lẽ, muốn xây dựng học thuyết của mình, bao giờ các nhà triết học cũng phải nghiên cứu lịch sử triết học trước đó. Có thể kể ra một số công trình nghiên cứu về triết học Hy Lạp cổ đại và triết học của Plato như: cuộc đời và sự nghiệp sáng tạo của Plato do A.Losev biên soạn; công trình nghiên cứu của tập thể các nhà triết học Liên Xô, Lịch sử triết học (tập 1, M.,1940), Lịch sử triết học (tập 1, M. Asmux0 (1965): Lịch sử triết học cổ đại, M. Mai0venxki (1967): Lịch sử lôgíc học, A. L0sev (1963): Lịch sử mỹ học cổ đại, tập 1…
III. Phân Tích Học Thuyết Nhà Nước Lý Tưởng Của Plato
Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô: Lịch sử phép biện chứng, tập I - phép biện chứng cổ đại [39], trong đó chủ yếu trình bày lịch sử ra đời và phát triển của phép biện chứng, bao gồm của cả Plato. Benjamin J0wett và M. Trong tác phẩm này, các tác giả trình bày tư tưởng của Plato dưới dạng các hội thoại. Samuel En0uch Stumpt: Lịch sử triết học và các luận đề [47]. Trong tác phẩm này, quan niệm của Plato được trình bày theo các chủ đề lý luận nhận thức, triết học đạo đức, triết học chính trị và vũ trụ quan.
3.1. Quan Điểm Về Vũ Trụ Ảnh Hưởng Đến Tư Tưởng Giáo Dục
Ở Việt Nam, ngay từ khá sớm đã có công trình của Đặng Thai Mai (1950): Lịch sử triết học phương Tây [22]; nhưng chỉ sau Đổi mới, việc nghiên cứu và dịch thuật các công trình về lịch sử triết học ngoài Mácxít mới được coi trọng. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu về lịch sử triết học và triết học Plato sau: Triết học Hy Lạp cổ đại do Thái Ninh biên soạn [27]. Trong đó, tác giả đã trình bày triết học Hy Lạp từ khi hình thành đến thời kỳ Hy Lạp hóa, thời kỳ suy tàn của chế độ chiếm hữu nô lệ ở Hy Lạp cổ đại. Đối với Plato, tác giả phân tích học thuyết về vũ trụ, lý luận nhận thức, quan niệm về đạo đức, quan niệm về nhà nước, quan niệm về mỹ học.
3.2. Lý Luận Nhận Thức Cơ Sở Cho Phương Pháp Giảng Dạy
Phần này còn trình bày những đánh giá, nhận định của bản thân tác giả và của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác để chỉ ra và phê phán những điểm bất hợp lý trong học thuyết ý niệm của Plato. Nguyễn Hữu Vui (chủ biên): Lịch sử triết học [57], trong đó tác giả trình bày triết học Plato với các nội dung: học thuyết về thế giới, nhận thức luận, lôgíc học, nhân bản học, học thuyết chính trị xã hội và thẩm mỹ học. Ở công trình này, tác giả đã nghiên cứu tư tưởng của Plato tập trung ở học thuyết về ý niệm, thuyết linh hồn bất tử, hồi ức, đời sống cộng đồng của giai cấp thống trị…
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Bài Học Cho Giáo Dục Xã Hội
Bùi Thanh Quất và Vũ Tình (chủ biên): Lịch sử triết học [41]. Lê Tôn Nghiêm: Lịch sử triết học phương Tây [26]. Trong đó, các tác giả trình bày quan niệm của Plato về tri thức luận, học thuyết về những lý tưởng hay biện chứng pháp, thiên nhiên hay vật lý học, luân lý và chính trị học. Trong đó, trình bày tư tưởng của Plato về ý niệm, tâm lý học, nhận thức luận, lôgíc học, triết học xã hội, tư tưởng thẩm mỹ học, nghệ thuật. Nguyễn Tiến Dũng: Lịch sử triết học phương Tây [6]. Đỗ Minh Hợp, Nguyễn Thanh, Nguyễn Anh Tuấn: Đại cương về lịch sử triết học phương Tây [12], trong đó học thuyết ý niệm, nhận thức luận, học thuyết về nhà nước… của Plato được đề cập tương đối qua so sánh với quan điểm hiện sinh chủ nghĩa và ở mức độ khái quát cao.
4.1. Giáo Dục Đạo Đức Xây Dựng Công Dân Lý Tưởng
Ngoài những công trình đó, còn có một số công trình dịch thuật về lịch sử triết học trong đó có cả triết học của Plato như Tuyển tập danh tác triết học từ Plato đến Derrida [2] của F0rrest E. Baird … Nói chung, các công trình nghiên cứu này mới chỉ nghiên cứu khái quát về Plato, hoặc là nghiên cứu về phương pháp biện chứng của ông… Đặc biệt các công trình nghiên cứu trong nước chủ yếu nghiên cứu các quan niệm của Plato với tư cách là những quan niệm của một nhà triết học duy tâm khách quan nên thái độ phê phán là chủ yếu, mà chưa bàn nhiều đến đóng góp của ông cho lịch sử triết học.
4.2. Tạo Dựng Môi Trường Học Tập Thúc Đẩy Tư Duy Sáng Tạo
Có thể nói, cho đến nay, ở Việt Nam vẫn chưa có một công trình nào chuyên nghiên cứu học thuyết của Plato về nhà nước lý tưởng. Đó cũng là lý do nữa khiến tôi tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn. Mục đích: Từ việc phân tích quan niệm của Plato về nhà nước lý tưởng, luận văn chỉ ra một số đóng góp và hạn chế của quan niệm đó. Nhiệm vụ: Thứ nhất, Trình bày một cách khái quát bối cảnh lịch sử và những tiền đề lý luận cho sự ra đời quan niệm của Plato về nhà nước lý tưởng, cuộc đời và sự nghiệp của ông.
V. Đánh Giá và Phê Bình Ưu Điểm và Hạn Chế Học Thuyết Plato
Luận văn được thực hiện trên nền tảng lý luận là quan niệm của các nhà sáng lập triết học Mác- Lênin về mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, về lịch sử triết học nói chung, triết học cổ đại nói riêng. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp lôgíc kết hợp với phương lịch sử, phân tích và tổng hợp, hệ thống hóa và so sánh… Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Đối tượng của luận văn là học thuyết của Plato về nhà nước lý tưởng; phạm vi nghiên cứu của luận văn không chỉ là thời đại ông sống (thế kỷ V – IV tr. Đóng góp của luận văn: Luận văn góp phần làm sáng tỏ những nội dung cơ bản trong quan niệm của Plato về nhà nước lý tưởng - quan niệm mà cho đến nay vẫn còn ảnh hưởng lớn đến tư tưởng của nhân loại - chủ đề mà ở Việt nam vẫn còn chưa được nghiên cứu chuyên sâu.
5.1. Góc Nhìn Duy Tâm Phân Tích Khía Cạnh Triết Học
Ở Aten, Plato mở trường học mang tên “Akademeia”, tức là vườn thượng uyển hay khu vườn, vì ông đã được thừa hưởng khu đất này của một công dân giàu có tại Aten. “Akademeia” của Plato là một trung tâm văn hóa, một viện nghiên cứu triết học có tính chất tôn giáo. Tại đây, người ta không chỉ học tập mà còn vui chơi giải trí, thờ cúng thần thánh và luyện tập thể dục thể thao. Nó tồn tại trong gần một ngàn năm (388 TCN – 529 SCN).
5.2. Tính Ứng Dụng Hạn Chế Khó Khăn Trong Thực Tiễn
Luận văn góp phần vào việc nghiên cứu tư tưởng chính trị - xã hội của Plato nói chung và quan niệm về nhà nước lý tưởng nói riêng. Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy lịch sử triết học nói chung, triết học Hy Lạp cổ đại nói riêng. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương, 7 tiết.
VI.Kết Luận Ảnh Hưởng và Giá Trị Còn Lại Của Plato
Plato xuất thân từ dòng dõi quý tộc. Bên ngoại, ông là cháu của Solông, một trong bảy vị hiền triết Hy Lạp và là nhà lập pháp của Aten, còn bên nội, ông lại thuộc dòng dõi của vị vua cuối cùng của Aten là C0drus. Sau khi Plato chào đời được ít lâu, cha của ông qua đời, mẹ tái giá với một người chú họ ngoại. Ông được mẹ chăm sóc cho tới năm lên bảy tuổi, rồi được đến trường học. Vào khoảng năm 407 TCN, ở tuổi 20, ông làm quen với Xôcrát và là một trong những học trò gần gũi nhất của Xôcrát cho tới tận khi Xôcrát qua đời. Plato theo học Xôcrát trong 8 năm, thu nhận nền triết học căn bản của Xôcrát cùng cách tranh luận theo thể văn biện chứng.
6.1 Ảnh hưởng của Plato tới triết học
Ảnh hưởng đến triết học phương Tây: học viện của Plato trở thành trung tâm triết học quan trọng, các tác phẩm có ảnh hưởng sâu sắc.Tư tưởng ảnh hưởng đến Kitô giáo: khái niệm về thế giới ý niệm và linh hồn bất tử đã ảnh hưởng đến triết học và thần học Kitô giáo sau này.
6.2 Giá trị và hạn chế của học thuyết Plato
Giá trị:Đặt nền móng cho triết học phương Tây, phát triển tư tưởng trừu tượng và logic. Đề cao vai trò của lý trí và đạo đức trong xã hội.Hạn chế: Tính duy tâm trong triết học, khó áp dụng vào thực tế,thiếu sự cân bằng và linh hoạt trong xã hội.
