Biểu tượng trong lễ tang của người Mông ở Hà Giang

• Người hướng dẫn: TS. Vũ Thị Tý Anh
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Sư phạm
• Đề tài: Nghiên cứu về biểu tượng trong lễ tang của người Mông ở Hà Giang
• Loại tài liệu: Luận văn
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Giang

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU. MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KHẢO SÁT THỰC TẾ
• 1.1. Biểu tượng và biểu tượng trong văn học dân gian
• 1.2. Biểu tượng trong văn học dân gian
• 1.3. Nguồn gốc của người Mông
• 1.4. Văn hóa nhận thức của người Mông
• 1.5. Văn hóa tổ chức của người Mông
• 1.6. Văn hóa ứng xử của người Mông
• 2. CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Khái quát về thiết kế của người Mông
• 2.2. Những nghi lễ liên quan đến việc sử dụng thiết kế
• 3. CHƯƠNG 3: QUÁ TRÌNH THẾ TỤ HÓA TRONG DÂN NGHI LỄ TANG MA CỦA NGƯỜI MÔNG
• 3.1. Biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh của muôn loài do đại hồng thủy trong bài dân ca chỉ đường (Jangx kgruoz ê)
• 3.2. Tinh thần thực tiễn trong dân nghi lễ tang ma của người Mông qua sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật âm nhạc đa đạo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Biểu Tượng Tang Ma Người Mông

Văn học là tấm gương phản chiếu đời sống tâm hồn của mỗi dân tộc. Đối với dân tộc Mông ở khu vực miền núi phía Bắc, kho tàng văn học vẫn còn lưu giữ nhiều tác phẩm văn học dân gian đích thực phản ánh đời sống văn hóa. Nhiều nhà nghiên cứu đã dày công sưu tầm, khám phá thế giới tinh thần ẩn dấu sau mỗi câu ca, điệu hát, bài thơ hay truyện kể. Tuy nhiên, nhiều khía cạnh trong thế giới tinh thần đó còn chưa thực sự được khám phá đầy đủ và đang là những vấn đề mới mẻ cần được folklore đi sâu tìm hiểu và nghiên cứu. Sống trên những khu vực có địa hình núi cao hiểm trở, người Mông đã sớm thích nghi và có cách cảm, cách nghĩ riêng đối với thiên nhiên và cuộc sống con người. Kho tàng văn học dân gian của người Mông có đầy đủ các thể loại từ thần thoại, truyền thuyết cho đến truyện thơ, dân ca. Chính vì vậy, cần có những công trình khoa học nghiên cứu một cách chuyên sâu về mảng đề tài này là điều vô cùng cần thiết, góp phần làm sáng tỏ bản sắc văn hóa dân tộc Mông qua góc nhìn văn học và bảo tồn những di sản quý báu đó.

1.1. Đặc Điểm Văn Hóa và Đời Sống Tinh Thần Người Mông

Người Mông, cư trú ở vùng núi cao phía Bắc Việt Nam, có văn hóa và đời sống tinh thần phong phú, thể hiện qua các tác phẩm văn học dân gian. Nghiên cứu những tác phẩm này giúp hiểu sâu sắc hơn về cách cảm, cách nghĩ của người Mông về thiên nhiên và cuộc sống. Việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống này là vô cùng quan trọng. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu, tiếp cận từ góc độ của chính chủ thể văn hóa, để tránh những hiểu lầm và đánh giá sai lệch. Nghiên cứu này tập trung vào biểu tượng trong lễ tang, một phần quan trọng của văn hóa Mông, để góp phần làm sáng tỏ bản sắc văn hóa và bảo tồn di sản quý báu.

1.2. Vai Trò Của Dân Ca Nghi Lễ Trong Văn Hóa Mông

Dân ca nghi lễ đóng vai trò then chốt trong đời sống tâm linh của người Mông. Thông qua dân ca, người Mông thực hiện các nghi lễ quan trọng, truyền tải thông điệp đến thế giới xung quanh. Tuy nhiên, việc nghiên cứu dân ca nghi lễ thường luận giải trên quan điểm của người nghiên cứu, chưa xuất phát từ cách nhìn của người trong cuộc. Điều này dẫn đến thiếu tiếng nói đồng điệu giữa người nghiên cứu và cộng đồng. Do đó, cần xác định lại và trả lời đúng chức năng của dân ca nghi lễ, đặc biệt là những bài ca gắn với nghệ thuật biểu diễn khèn Mông.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Biểu Tượng Tang Ma Người Mông

Hiện nay, số lượng nghệ nhân am hiểu và còn lưu giữ được những bài dân ca nghi lễ của người Mông không còn nhiều. Mặt khác, cũng chưa có một công trình nào sưu tầm thật đầy đủ về những bài dân ca nghi lễ gắn với nghệ thuật biểu diễn khèn Mông. Theo thống kê của tác giả Hồng Thao trong “Âm nhạc dân tộc H’Mông” thì người Mông có tới 360 bài khèn để đưa tiễn hồn ma với nhiều “tổ bài khèn” khác nhau và mỗi “tổ bài khèn” như vậy có 13 bài khèn với 13 chủ đề khác nhau. Bên cạnh đó, những trí thức người Mông am hiểu về bản sắc dân tộc có đủ khả năng tổng hợp và sưu tầm lại các bài khèn một cách bài bản, khoa học cũng rất hiếm. Chính vì vậy, việc nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này là vô cùng cần thiết, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Mông.

2.1. Thực Trạng Sưu Tầm và Nghiên Cứu Dân Ca Nghi Lễ Mông

Việc sưu tầm và nghiên cứu dân ca nghi lễ Mông hiện gặp nhiều khó khăn do số lượng nghệ nhân am hiểu ngày càng ít. Thiếu những công trình sưu tầm đầy đủ và bài bản về các bài dân ca nghi lễ gắn với nghệ thuật khèn Mông. Cần có sự tham gia của các trí thức người Mông am hiểu về văn hóa dân tộc để thực hiện công tác sưu tầm và nghiên cứu. Nghiên cứu này hướng đến việc khắc phục những hạn chế này, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc Mông.

2.2. Sai Lệch Trong Nhận Thức Về Khèn Mông và Dân Ca Nghi Lễ

Các phương tiện thông tin đại chúng và một số bài nghiên cứu thường đưa biểu tượng khèn vào các lễ hội và gắn khèn Mông với chức năng tâm tình, gọi bạn, thể hiện tình yêu đôi lứa. Điều đó dẫn đến cách hiểu sai lệch về bản chất và vai trò của các bài dân ca nghi lễ gắn với nghệ thuật biểu diễn khèn trong đời sống văn hóa của dân tộc Mông. Vì vậy, cần phải xác định lại và trả lời đúng chức năng cho khèn Mông. Mỗi bài khèn là một thành tố trong nghi lễ tang ma.

2.3. Hạn Chế Trong Nghiên Cứu Tiếp Cận Từ Góc Độ Văn Hóa

Nhiều nghiên cứu trước đây về văn hóa Mông chưa tiếp cận sâu sắc từ góc độ của chính người Mông. Việc thiếu góc nhìn từ bên trong dẫn đến những đánh giá phiến diện và sai lệch về vai trò của dân ca nghi lễ. Nghiên cứu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiếp cận từ quan điểm văn hóa của người Mông, để hiểu rõ hơn về ý nghĩa và giá trị của các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma.

III. Giải Mã Biểu Tượng Trong Dân Ca Tang Ma Người Mông

Nghiên cứu tập trung vào việc giải mã các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông. Các biểu tượng này được xem xét trong bối cảnh văn hóa và tín ngưỡng của người Mông để hiểu rõ hơn về ý nghĩa và vai trò của chúng. Mục tiêu là làm sáng tỏ những giá trị văn hóa phi vật thể của dân ca nghi lễ và nghệ thuật biểu diễn khèn, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa quý báu của dân tộc Mông.

3.1. Biểu Tượng Tái Hiện Sự Hủy Diệt và Hồi Sinh

Các bài dân ca thường chứa đựng những biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh của muôn loài. Ví dụ, trong bài ca chỉ đường (Jangx kruoz kê), các biểu tượng gợi nhớ về đại hồng thủy và sự tái sinh sau đó. Những biểu tượng này thể hiện quan niệm về vòng tuần hoàn của sự sống và cái chết trong vũ trụ quan của người Mông. Giải mã những biểu tượng này giúp hiểu sâu sắc hơn về thế giới quan và triết lý sống của người Mông.

3.2. Biểu Tượng Ước Lệ và Tượng Trưng

Trong các bài dân ca nghi lễ đưa tiễn người chết, xuất hiện nhiều biểu tượng ước lệ và tượng trưng. Các biểu tượng này thường mang ý nghĩa về sự mất mát, đau buồn, nhưng đồng thời cũng thể hiện hy vọng và niềm tin vào một cuộc sống tốt đẹp hơn ở thế giới bên kia. Việc giải mã những biểu tượng này giúp ta cảm nhận sâu sắc hơn về tình cảm và tâm tư của người Mông trong tang lễ.

3.3. Biểu Tượng Gầu Khèn Trống và Ý Nghĩa Tâm Linh

Trong nghi lễ làm ma khô, biểu tượng gầu khèn và trống đóng vai trò quan trọng. Chúng không chỉ là những nhạc cụ, mà còn là những vật linh thiêng, kết nối người sống với người đã khuất. Tiếng khèn, tiếng trống được xem là phương tiện để dẫn dắt linh hồn người chết về với tổ tiên. Phân tích ý nghĩa biểu tượng của gầu khèn và trống giúp hiểu rõ hơn về tín ngưỡng và thế giới tâm linh của người Mông.

IV. Tinh Thần Thực Tiễn Trong Dân Ca Tang Ma Người Mông

Dân ca nghi lễ tang ma của người Mông không chỉ mang giá trị tâm linh, mà còn thể hiện tinh thần thực tiễn trong cuộc sống. Tinh thần này thể hiện qua sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật âm nhạc, vũ đạo. Dân ca nghi lễ không chỉ là lời than khóc, mà còn là lời động viên, khích lệ, giúp người sống vượt qua nỗi đau và tiếp tục cuộc sống.

4.1. Kết Hợp Biểu Tượng Ngôn Từ và Nghệ Thuật Âm Nhạc

Sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật âm nhạc trong dân ca nghi lễ tạo nên sức mạnh biểu cảm to lớn. Lời ca, giai điệu, nhịp điệu hòa quyện với nhau, tạo nên một không gian thiêng liêng, giúp người Mông thể hiện cảm xúc và giao tiếp với thế giới tâm linh. Nghiên cứu này khám phá cách thức ngôn từ và âm nhạc tương tác với nhau để tạo nên ý nghĩa biểu tượng trong dân ca nghi lễ.

4.2. Kết Hợp Biểu Tượng Ngôn Từ và Nghệ Thuật Vũ Đạo

Ngoài âm nhạc, vũ đạo cũng đóng vai trò quan trọng trong dân ca nghi lễ tang ma. Những điệu múa truyền thống, những động tác uyển chuyển, nhịp nhàng, không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với người đã khuất, mà còn là một hình thức giao tiếp phi ngôn ngữ, truyền tải những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và cái chết. Phân tích sự kết hợp giữa ngôn từ và vũ đạo giúp hiểu rõ hơn về ý nghĩa biểu tượng và chức năng xã hội của dân ca nghi lễ.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Biểu Tượng Tang Ma Người Mông

Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mông. Các cơ quan chức năng, các nhà nghiên cứu văn hóa, các nghệ sĩ có thể sử dụng kết quả này để xây dựng các chương trình giáo dục, các hoạt động văn hóa, nhằm nâng cao nhận thức và lòng tự hào về văn hóa dân tộc Mông. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng có thể được sử dụng để quảng bá du lịch văn hóa, thu hút du khách đến với Hà Giang, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

5.1. Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Văn Hóa Truyền Thống

Nghiên cứu này cung cấp những cơ sở khoa học để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Mông. Việc hiểu rõ ý nghĩa và vai trò của các biểu tượng trong dân ca nghi lễ giúp chúng ta trân trọng và gìn giữ những di sản văn hóa quý báu này. Cần có những hành động cụ thể, thiết thực để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa này cho các thế hệ sau.

5.2. Phát Triển Du Lịch Văn Hóa Bền Vững

Nghiên cứu này góp phần vào việc phát triển du lịch văn hóa bền vững ở Hà Giang. Việc quảng bá những giá trị văn hóa độc đáo của người Mông, đặc biệt là dân ca nghi lễ tang ma, có thể thu hút du khách đến với địa phương, tạo nguồn thu nhập và cải thiện đời sống của người dân. Tuy nhiên, cần có những giải pháp phù hợp để đảm bảo rằng du lịch không làm ảnh hưởng đến văn hóa truyền thống của người Mông.

VI. Kết Luận và Triển Vọng Nghiên Cứu Biểu Tượng Mông

Nghiên cứu về biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông ở Hà Giang là một hướng đi đầy tiềm năng, góp phần làm sáng tỏ những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc Mông. Tuy nhiên, đây chỉ là bước khởi đầu, còn rất nhiều vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu và khám phá. Trong tương lai, cần có những nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa biểu tượng và thực hành nghi lễ, về sự biến đổi của biểu tượng theo thời gian, và về vai trò của biểu tượng trong việc duy trì bản sắc văn hóa của người Mông.

6.1. Đề Xuất Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo

Để hiểu sâu sắc hơn về văn hóa Mông, cần tiếp tục nghiên cứu về mối quan hệ giữa biểu tượng và thực hành nghi lễ. Nghiên cứu này cần đi sâu vào quá trình diễn ra nghi lễ, cách các biểu tượng được sử dụng và ý nghĩa của chúng đối với người tham gia. Đồng thời, cần chú trọng đến sự biến đổi của biểu tượng theo thời gian, để hiểu rõ hơn về sự thích ứng và sáng tạo của văn hóa Mông.

6.2. Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Liên Ngành

Nghiên cứu về biểu tượng trong văn hóa Mông đòi hỏi sự kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau, như văn hóa học, ngôn ngữ học, dân tộc học, âm nhạc học. Chỉ có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành khoa học mới có thể giúp chúng ta hiểu một cách toàn diện và sâu sắc về những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc Mông.