I. Tổng Quan Nghiên Cứu Văn Học Tầm Căn Trung Quốc Từ A Đến Z
Đầu thập niên 90 của thế kỷ XX chứng kiến sự gia tăng các hoạt động văn học gắn liền với môi trường. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, phê bình sinh thái nhanh chóng trở thành một phong trào quan trọng trong giới học thuật. Các nhà sử học, nhân loại học, tâm lý học, triết học cùng nhau bàn luận về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, và những nguy cơ sinh thái mà con người phải đối mặt. Sử dụng lý thuyết phê bình sinh thái để tìm hiểu một tác phẩm hoặc một dòng văn học là cách để phân tích sự gắn kết giữa con người và tự nhiên, tìm ra nguyên nhân gây đứt gãy mối quan hệ cộng sinh, và đề xuất giải pháp tái thiết hệ sinh thái. Văn học Tầm căn Trung Quốc ra đời như một bước phát triển sâu sắc hơn của văn học Vết thương và văn học Cải cách, tiếp nối tinh thần phản tư và cải cách, đồng thời đề cập đến các vấn đề về truyền thống văn hóa dân tộc. Điều này đánh dấu một cột mốc quan trọng trong sáng tác văn học "Thời kỳ mới" và mở đầu cho sự đa dạng hóa văn học đương đại Trung Quốc. Dòng văn học này thu hút sự chú ý và tranh luận trong đời sống văn học và xã hội Trung Quốc, đặc biệt sau khi Mạc Ngôn đạt giải Nobel văn học năm 2012, tạo ra một trào lưu nghiên cứu về Mạc Ngôn và tầm căn. Văn học Tầm căn Trung Quốc chủ trương tìm kiếm cội nguồn văn hóa truyền thống hàng ngàn năm của dân tộc Trung Hoa. Với nhiều góc độ và phương pháp khác nhau, giới nghiên cứu đã giải mã và giải quyết nhiều vấn đề trong văn học Tầm căn. Đề tài xét văn học Tầm căn Trung Quốc từ góc nhìn sinh thái hứa hẹn sẽ mang lại những điều mới mẻ về dòng văn học này.
1.1. Bối Cảnh Hình Thành và Phát Triển Văn Học Tầm Căn
Ra đời vào những năm 84, 85 của thế kỷ XX, văn học Tầm căn được xem là một trong những dòng văn học có nhiều thành tựu, dù thời gian tồn tại không dài. Văn học này gây sự chú ý và tranh luận trong đời sống văn học và xã hội Trung Quốc. Đặc biệt từ sau khi Mạc Ngôn đạt giải thưởng Nobel văn học năm 2012, một trào lưu nghiên cứu về Mạc Ngôn và tầm căn ngày càng được giới nghiên cứu quan tâm ở Trung Quốc và mở rộng trên phạm vi toàn thế giới, trong đó có Việt Nam. Văn học Tầm căn Trung Quốc chủ trương tìm cội nguồn văn hóa truyền thống hàng ngàn năm của dân tộc Trung Hoa.
1.2. Ý Nghĩa và Đóng Góp của Hướng Nghiên Cứu Sinh Thái
Việc nghiên cứu theo hướng sinh thái trong văn học Tầm căn Trung Quốc giúp người đọc cảm nhận thêm về ý nghĩa thời đại của văn học này. Khám phá các hướng tiếp cận khác nhau trong một dòng văn học là quá trình làm phong phú thêm, gợi mở thêm các chủ đề về văn học Tầm căn. Hướng triển khai của công trình hữu dụng cho những ai muốn tìm hiểu sâu hơn dòng văn học này, đặc biệt là từ góc nhìn phê bình sinh thái. Điều này góp phần thúc đẩy, tìm hiểu, giải mã những tác phẩm văn học nói chung cũng như tác phẩm văn học Tầm căn nói riêng theo chiều hướng sâu hơn, linh hoạt và đa dạng về góc nhìn. Ngoài ra, công trình cũng góp phần cung cấp thêm nguồn tài liệu cho công tác giảng dạy và nghiên cứu văn học, văn hóa Trung Quốc.
II. Phê Bình Sinh Thái Trong Văn Học Trung Quốc Cơ Sở Lý Luận
Phê bình sinh thái là một hệ hình của phê bình hậu hiện đại, mang lại một luồng sinh khí mới khi tiếp cận văn bản. Nó tự thân mang tính giải cấu trúc, tính liên văn bản, tính đối thoại, và tính diễn ngôn của phê bình hậu hiện đại. Các đặc trưng của phê bình sinh thái được dùng để phân tích mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, cũng như những tham vọng của nhân loại trên con đường phát triển. Tính đối thoại được xem như là con đường giải quyết những bất đồng trong tư tưởng giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên. Trong văn học Tầm căn, mặc dù những hình ảnh về môi trường và những bất an của con người hiện đại chưa xuất hiện nhiều, nhưng thế hệ nhà văn đã từng nhiều năm gắn bó với nông thôn khi chứng kiến quá trình phát triển của đất nước trong xu thế hội nhập không khỏi lo lắng, băn khoăn. Đó là cái nhìn mang tính cảnh tỉnh. Như tác giả đã nhấn mạnh: 'Việc dùng lý thuyết phê bình sinh thái để tìm hiểu một tác phẩm hay một dòng văn học cũng chính là cách để tìm hiểu, phân tích và lí giải sự gắn kết giữa con ngƣời với tự nhiên...'.
2.1. Đặc Điểm và Sự Vận Dụng Phê Bình Sinh Thái Trong Nghiên Cứu
Phân tích các đặc điểm chủ yếu của phê bình sinh thái và sự vận dụng lý thuyết phê bình sinh thái trong văn học nói chung và văn học Tầm căn Trung Quốc nói riêng. Phân tích văn học Tầm căn Trung Quốc từ phương diện giải cấu trúc của phê bình sinh thái để thấy được sự thay đổi khi con người dùng tư duy lý tính can thiệp thô bạo vào thế giới tự nhiên. Từ đó, phê bình sinh thái hướng con người cần nhìn lại, cùng nhau đối thoại để tìm về sự hòa hợp, sự kết nối, sự hài hòa trong chỉnh thể sinh thái.
2.2. Vai Trò của Tính Đối Thoại Trong Phê Bình Sinh Thái
Tính đối thoại được xem như là con đường giải quyết những bất đồng trong tư tưởng giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên. Trong văn học Tầm căn tuy những hình ảnh về môi trường, những bất an của con người hiện đại còn chưa xuất hiện nhiều nhưng với cái nhìn của thế hệ nhà văn đã từng nhiều năm gắn kết với nông thôn khi chứng kiến quá trình phát triển của đất nước trong xu thế hội nhập họ không khỏi lo lắng, băn khoăn. Đó là cái nhìn mang tính cảnh tỉnh.
2.3. Phê Bình Sinh Thái với Tư Tưởng Lão Trang Đạo Phật
Tư tưởng phê bình sinh thái có những điểm tương đồng với tư tưởng Lão Trang, Đạo Phật. Cả hai đều nhấn mạnh đến sự hài hòa giữa con người và tự nhiên, sống hòa mình vào tự nhiên chứ không nên khai thác, bóc lột quá mức.
III. Cội Nguồn Tinh Thần Sinh Thái Trong Văn Học Tầm Căn
Văn học Tầm căn Trung Quốc trực tiếp khai thác các vấn đề về văn hóa dân tộc, đây cũng chính là điểm gặp gỡ với văn học sinh thái. Xét đến tận cùng thì tất cả mọi nguyên nhân mà con người gây ra đều nằm ở văn hóa, nằm ở các chặng đường lịch sử mà nhân loại đi qua. Văn hóa, thời đại quy định hành vi ứng xử trong đó bao gồm cả ứng xử của con người với giới tự nhiên. Ý thức của con người đối với sinh thái chính là những biểu hiện của văn hóa cá nhân, văn hóa cộng đồng, văn hóa dân tộc. Phương pháp tiếp cận từ văn hóa - lịch sử giúp trình bày những vấn đề liên quan đến hệ hình tư tưởng trong kết cấu xã hội đã ảnh hưởng đến vấn đề sinh thái. Từ đó tái thiết lại hệ sinh thái giữa con người và tự nhiên, đánh thức bản năng sinh thái trong từng cá thể, dàn xếp lại vị trí giữa con người với tự nhiên.
3.1. Tư Tưởng Sinh Thái Trong Các Triết Thuyết Cổ Đại Trung Quốc
Phân tích tư tưởng sinh thái trong một số triết thuyết cổ đại Trung Quốc. Quan điểm về thế giới tự nhiên trong đạo Dịch. Quan điểm về thế giới tự nhiên của đạo Nho, đạo Lão, đạo Phật.
3.2. Quá Trình Phát Triển Chủ Đề Sinh Thái Trong Văn Học Trung Quốc
Quá trình phát triển chủ đề sinh thái trong văn học Trung Quốc. Tư tưởng sinh thái trong văn học Trung Quốc. Tinh thần tìm về ngoại biên trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Trong các tác phẩm, các nhà văn thường đưa ra cái nhìn đa chiều về mối quan hệ giữa con người và môi trường tự nhiên.
IV. Vấn Đề Sinh Mệnh Trong Văn Học Tầm Căn Phân Tích Chi Tiết
Luận án tập trung vào những phương diện thể hiện nhiều nhất yếu tố sinh thái trong sáng tác của các nhà Tầm căn Trung Quốc như bối cảnh thời đại, những thay đổi về không gian sống, quá trình tha hóa của con người, quá trình xâm lấn của yếu tố hiện đại vào vùng nông thôn, những xung đột giữa người nông thôn và người thành thị, sự kế thừa quan điểm sinh thái trong lịch sử. Từ đó, luận án đánh giá những vấn đề được mất của đất nước Trung Quốc trong quá trình hội nhập, đánh giá sự đóng góp mang tính cảnh tỉnh của thế hệ nhà văn thức thời, nhìn nhận các tầng nội dung mới của văn học Tầm căn Trung Quốc từ góc nhìn sinh thái. Từ đó, chúng tôi xem đối tượng nghiên cứu chính là văn học Tầm căn trong điểm giao cắt với tinh thần sinh thái, chính là vấn đề sinh mệnh và mối quan hệ giữa thế giới nguyên sinh với thế giới hiện đại.
4.1. Gốc Cơ Bản Của Con Người Trong Văn Học Tầm Căn
Gốc cơ bản của con người trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Gốc huyết thống tự nhiên. Gốc vật chất cơ bản. Con người luôn có xu hướng tìm về cội nguồn, đó là bản năng gốc.
4.2. Những Nạn Nhân Của Thời Đại Trong Văn Học Tầm Căn
Những nạn nhân của thời đại trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Nạn nhân là động, thực vật. Nạn nhân là con người. Sự tha hóa của con người trong xã hội hiện đại.
V. Phát Triển Đất Nước Qua Lăng Kính Văn Học Tầm Căn Trung Quốc
Vấn đề cội nguồn không chỉ là vấn đề văn hóa truyền thống mà đó còn là các nền tảng vững chắc để Trung Quốc phát triển bền vững khi tiến lên con đường phát triển. Từ góc nhìn phê bình sinh thái, luận án mong muốn bàn thêm, mở rộng vấn đề gốc rễ trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Đó chính là vấn đề đối thoại giữa nông thôn và thành thị, vấn đề bảo vệ nhu cầu vật chất, vấn đề tha hóa, thực dụng của con người trong môi trường hiện đại. Con đường đi lên bền vững của một dân tộc luôn cần một gốc rễ vững chắc trên mọi phương diện.
5.1. Thay Đổi Trên Con Đường Phát Triển Đất Nước
Những thay đổi trên con đường phát triển đất nước trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Từ không gian nguyên sinh trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Đến không gian hiện đại trong văn học Tầm căn Trung Quốc.
5.2. Đối Thoại Hòa Giải Tư Tưởng Truyền Thống và Hiện Đại
Đối thoại – Con đường tìm kiếm sự hòa giải giữa tư tưởng truyền thống và tư tưởng hiện đại. Đối thoại giữa con người với con người. Đối thoại giữa nông thôn và thành thị.
VI. Kết Luận Giá Trị Và Tương Lai Nghiên Cứu Văn Học Tầm Căn
Luận án đã vận dụng lý thuyết phê bình sinh thái để lý giải, phân tích hình thái, ý nghĩa của yếu tố sinh thái trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Xác định, phân tích sự tương đồng và khác biệt trong cách triển khai đề tài của các nhà văn Tầm căn. Từ đó, luận án cho thấy những dấu ấn thời đại và sự sáng tạo của các nhà văn trong việc kế thừa và phát huy các sở trường của mình. Luận án đem lại cái nhìn khái quát về văn học Tầm căn Trung Quốc qua việc nghiên cứu bối cảnh lịch sử ở Trung Quốc và bối cảnh các nước trên thế giới.
6.1. Đóng Góp Mới Của Luận Án Về Văn Học Tầm Căn
Luận án là công trình có tính tiên phong trong việc tiếp cận văn học Tầm căn Trung Quốc từ góc nhìn sinh thái. Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu mang tính tham khảo cho những ai muốn nghiên cứu vấn đề sinh thái trong văn học Tầm căn Trung Quốc. Luận án khám phá ra những giá trị nhân văn sâu sắc của văn học Tầm căn, đồng thời đưa ra những cảnh báo về vấn đề môi trường.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo và Giá Trị Ứng Dụng
Đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo về văn học Tầm Căn kết hợp với các góc nhìn mới. Gợi ý ứng dụng kết quả nghiên cứu vào giảng dạy và nghiên cứu văn học.
