Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lao phổi vẫn là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hàng đầu trên thế giới, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế xã hội. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2017 có khoảng 10 triệu người mắc bệnh lao mới, trong đó 58% là nam giới và 9% đồng nhiễm HIV. Việt Nam nằm trong nhóm 20 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới với khoảng 190.000 người mắc bệnh mỗi năm, trong đó có 5.200 người mắc lao đa kháng thuốc và khoảng 16.000 người tử vong. Tỉnh Đắk Nông, đặc biệt huyện Krông Nô, có tỷ lệ mắc lao cao với nhiều khó khăn về địa hình, dân tộc thiểu số chiếm 34% dân số và điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế, dẫn đến tỷ lệ bỏ điều trị và tái phát lao cao.

Nghiên cứu “Tuân thủ điều trị lao phổi và một số yếu tố liên quan ở người bệnh được quản lý tại các Trạm Y tế xã thuộc huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông năm 2021” được thực hiện nhằm đánh giá thực trạng tuân thủ điều trị lao phổi và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị tại địa phương. Đối tượng nghiên cứu là bệnh nhân lao phổi từ 18 tuổi trở lên đang điều trị tại 12 trạm y tế xã trên địa bàn huyện Krông Nô trong khoảng thời gian từ tháng 9/2020 đến tháng 8/2021. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả điều trị lao, giảm tỷ lệ tái phát và lao đa kháng thuốc, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững tại vùng miền núi Tây Nguyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về tuân thủ điều trị trong y tế công cộng, bao gồm:

  • Lý thuyết Tuân thủ Điều trị của WHO: Định nghĩa tuân thủ điều trị là mức độ mà hành vi của người bệnh phù hợp với các khuyến nghị của nhà cung cấp dịch vụ y tế, bao gồm việc dùng thuốc đúng liều, đều đặn, đúng cách và đủ thời gian.
  • Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị: Bao gồm các yếu tố cá nhân (tuổi, giới, nghề nghiệp, trình độ học vấn), yếu tố gia đình và cộng đồng (hỗ trợ, sự kỳ thị), yếu tố dịch vụ y tế (giám sát, tư vấn của cán bộ y tế), và yếu tố bệnh lý (tác dụng phụ thuốc, giai đoạn điều trị).
  • Khái niệm chính: Tuân thủ nguyên tắc điều trị lao gồm 6 nguyên tắc: dùng thuốc đúng liều, đều đặn, đúng cách, đủ thời gian, xét nghiệm định kỳ và khám lại đúng hẹn.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang có phân tích.
  • Đối tượng nghiên cứu: 74 bệnh nhân lao phổi từ 18 tuổi trở lên đang điều trị tại 12 trạm y tế xã huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông.
  • Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9/2020 đến tháng 8/2021.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu toàn bộ các bệnh nhân lao phổi đang điều trị tại các trạm y tế xã trong thời gian nghiên cứu.
  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp sử dụng bộ câu hỏi có cấu trúc đánh giá kiến thức, thái độ và tuân thủ điều trị; thu thập số liệu thứ cấp từ hồ sơ bệnh án, sổ quản lý điều trị, sổ cấp phát thuốc và xét nghiệm.
  • Cỡ mẫu: 74 bệnh nhân lao phổi.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20, phân tích mô tả và kiểm định χ2 để xác định các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị.
  • Đánh giá tuân thủ: Áp dụng thang điểm Morisky Medication Adherence Scale (MMAS-8) được điều chỉnh phù hợp với bệnh lao, phân loại mức độ tuân thủ thành cao, trung bình và thấp.
  • Kiểm soát sai số: Thử nghiệm bộ câu hỏi trước khi thu thập chính thức, tập huấn điều tra viên, kiểm tra chéo 10% phiếu phỏng vấn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu:

    • Nam giới chiếm 74,3%, nữ 25,7%.
    • Độ tuổi chủ yếu từ 18-44 chiếm 62,2%.
    • Nghề nghiệp chủ yếu là làm nông (58,1%).
    • Trình độ học vấn phổ biến là THCS trở xuống (63,5%).
    • 83,8% đã kết hôn và 94,6% sống cùng gia đình.
    • 62,2% thuộc hộ gia đình có kinh tế trung bình, 23% hộ nghèo/cận nghèo.

  2. Kiến thức về bệnh lao và điều trị:

    • 82,4% người bệnh biết về các nguyên tắc điều trị lao.
    • 60,8% biết lao là bệnh lây truyền.
    • 77% biết bệnh lao có thể điều trị khỏi.
    • 85,1% biết thời gian điều trị.
    • 91,9% biết hậu quả của việc không tuân thủ điều trị.
    • 59,5% có kiến thức tốt về bệnh lao và điều trị.

  3. Tuân thủ điều trị giai đoạn tấn công (27 bệnh nhân):

    • 70,4% tuân thủ đúng tất cả nguyên tắc điều trị.
    • Tỷ lệ dùng thuốc đủ thời gian đạt 100%.
    • Tỷ lệ dùng thuốc đều đặn thấp nhất, chỉ 66,7%.
    • Mức độ quên uống thuốc là tiêu chí tuân thủ thấp nhất (85,2%).

  4. Tuân thủ điều trị giai đoạn duy trì (47 bệnh nhân):

    • 82,9% không quên uống thuốc.
    • 91,5% không quên thuốc trong 2 tuần.
    • 93,6% không tự ý giảm liều thuốc.
    • 95,7% không tự ý ngừng thuốc.
    • Tỷ lệ xét nghiệm định kỳ đạt 82,9%.
    • Tỷ lệ tuân thủ đúng nguyên tắc điều trị là 66%.

  5. Các yếu tố ảnh hưởng tích cực đến tuân thủ điều trị:

    • Kiến thức tốt về bệnh lao và nguyên tắc điều trị.
    • Có sự tư vấn và giám sát của cán bộ y tế.
    • Hỗ trợ và chăm sóc từ người thân, gia đình.
    • Môi trường sống và điều kiện kinh tế ổn định.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị lao phổi tại huyện Krông Nô còn ở mức trung bình, đặc biệt trong giai đoạn duy trì, tỷ lệ tuân thủ giảm so với giai đoạn tấn công. Việc tuân thủ dùng thuốc đều đặn là thách thức lớn nhất, có thể do tác dụng phụ thuốc, thiếu giám sát chặt chẽ hoặc nhận thức chưa đầy đủ của người bệnh. So với các nghiên cứu tại Sri Lanka và Ethiopia, yếu tố kiến thức và sự giám sát của cán bộ y tế được khẳng định là nhân tố quan trọng thúc đẩy tuân thủ điều trị. Tỷ lệ người bệnh có kiến thức tốt về bệnh lao và điều trị (59,5%) tương đối cao nhưng vẫn còn khoảng 40% chưa đủ kiến thức, ảnh hưởng đến việc tuân thủ. Môi trường sống và sự hỗ trợ từ gia đình cũng đóng vai trò quan trọng, nhất là trong bối cảnh dân tộc thiểu số và vùng sâu vùng xa như Krông Nô. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tuân thủ từng nguyên tắc điều trị theo giai đoạn, bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố cá nhân, xã hội với tuân thủ điều trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông, giáo dục sức khỏe

    • Động từ hành động: Tổ chức các buổi tập huấn, truyền thông nâng cao nhận thức về bệnh lao và tuân thủ điều trị.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người bệnh có kiến thức tốt lên trên 80% trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện phối hợp với trạm y tế xã.

  2. Nâng cao vai trò giám sát và tư vấn của cán bộ y tế

    • Động từ hành động: Đào tạo cán bộ y tế xã về kỹ năng tư vấn, giám sát điều trị.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người bệnh được giám sát điều trị hàng tháng lên 90% trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện, Ban chỉ đạo phòng chống lao huyện.

  3. Phát huy vai trò hỗ trợ của gia đình và cộng đồng

    • Động từ hành động: Khuyến khích người nhà tham gia quản lý, nhắc nhở người bệnh uống thuốc và đi khám định kỳ.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người bệnh có người thân hỗ trợ lên 85% trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trạm y tế xã phối hợp với các tổ chức cộng đồng.

  4. Cải thiện điều kiện tiếp cận dịch vụ y tế và thuốc điều trị

    • Động từ hành động: Đảm bảo cung cấp thuốc đầy đủ, kịp thời; hỗ trợ phương tiện đi lại cho người bệnh vùng khó khăn.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ bỏ điều trị xuống dưới 10% trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện, Sở Y tế tỉnh Đắk Nông.

  5. Theo dõi, đánh giá và cập nhật thường xuyên tình hình tuân thủ điều trị

    • Động từ hành động: Thiết lập hệ thống báo cáo, phân tích dữ liệu tuân thủ điều trị định kỳ.
    • Target metric: Báo cáo hàng quý về tuân thủ điều trị và các yếu tố liên quan.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện, các trạm y tế xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế tuyến huyện và xã

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng tuân thủ điều trị lao, các yếu tố ảnh hưởng để cải thiện công tác quản lý và tư vấn bệnh nhân.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch giám sát, hỗ trợ người bệnh phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu khoa học để xây dựng chính sách phòng chống lao hiệu quả, đặc biệt tại vùng miền núi và dân tộc thiểu số.
    • Use case: Đề xuất các chương trình hỗ trợ, đầu tư nguồn lực cho công tác chống lao.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích về tuân thủ điều trị lao trong bối cảnh thực tế.
    • Use case: Phát triển các nghiên cứu tiếp theo hoặc áp dụng mô hình nghiên cứu tương tự.

  4. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của cộng đồng và gia đình trong việc hỗ trợ người bệnh lao tuân thủ điều trị.
    • Use case: Triển khai các hoạt động truyền thông, hỗ trợ người bệnh tại cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tuân thủ điều trị lao phổi lại quan trọng?
    Tuân thủ điều trị giúp tiêu diệt vi khuẩn lao hoàn toàn, ngăn ngừa tái phát, giảm nguy cơ lao đa kháng thuốc và hạn chế lây lan trong cộng đồng. Ví dụ, tỷ lệ tuân thủ thấp có thể dẫn đến thất bại điều trị và tăng chi phí y tế.

  2. Các nguyên tắc điều trị lao phổi gồm những gì?
    Bao gồm dùng thuốc đúng liều, đều đặn, đúng cách, đủ thời gian, xét nghiệm định kỳ và khám lại đúng hẹn. Việc thực hiện đầy đủ các nguyên tắc này giúp đảm bảo hiệu quả điều trị tối ưu.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến việc tuân thủ điều trị?
    Kiến thức về bệnh và nguyên tắc điều trị, sự giám sát và tư vấn của cán bộ y tế, hỗ trợ từ gia đình và môi trường sống là những yếu tố quan trọng nhất. Ví dụ, người bệnh có kiến thức tốt tuân thủ cao gấp 2 lần so với người có kiến thức kém.

  4. Làm thế nào để cải thiện tuân thủ điều trị ở vùng dân tộc thiểu số?
    Cần tăng cường truyền thông phù hợp văn hóa, nâng cao năng lực cán bộ y tế xã, phát huy vai trò người thân trong giám sát và hỗ trợ người bệnh, đồng thời cải thiện điều kiện tiếp cận dịch vụ y tế.

  5. Phương pháp đánh giá tuân thủ điều trị nào được sử dụng trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng thang điểm Morisky Medication Adherence Scale (MMAS-8) điều chỉnh phù hợp với bệnh lao, kết hợp phỏng vấn trực tiếp và kiểm tra hồ sơ điều trị để đánh giá mức độ tuân thủ.

Kết luận

  • Tỷ lệ tuân thủ điều trị lao phổi tại huyện Krông Nô năm 2021 đạt khoảng 64,9%, còn nhiều hạn chế đặc biệt trong giai đoạn duy trì.
  • Kiến thức về bệnh lao và nguyên tắc điều trị, sự giám sát của cán bộ y tế, hỗ trợ từ gia đình và môi trường sống là các yếu tố quan trọng ảnh hưởng tích cực đến tuân thủ điều trị.
  • Việc tuân thủ dùng thuốc đều đặn là thách thức lớn nhất, cần được tập trung cải thiện.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và điều trị lao tại vùng miền núi, dân tộc thiểu số.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình truyền thông, đào tạo cán bộ y tế, tăng cường giám sát và hỗ trợ người bệnh trong vòng 12 tháng tới.

Call-to-action: Các cơ quan y tế và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao nhận thức và tuân thủ điều trị lao, góp phần đẩy lùi bệnh lao tại địa phương.