I. Truyện Nôm Bình Dân Tổng Quan Giá Trị Ý Nghĩa Lớn
Trước Cách mạng tháng Tám, nhiều truyện nôm bình dân của người Việt (như Tống Trân Cúc Hoa, Phạm Công Cúc Hoa, Phạm Tải Ngọc Hoa...) đã được phiên âm, xuất bản. Tuy nhiên, việc nghiên cứu truyện nôm, tìm hiểu loại truyện này thì thực sự chưa mấy được chú ý. Chỉ từ sau năm 1945, nhất là từ sau năm 1954 trở lại đây, thì loại truyện này mới được giới khoa học quan tâm nhiều hơn. Phần lớn các bài viết hầu như mới chỉ tập trung vào việc bình giá ý nghĩa tư tưởng của từng truyện nôm cụ thể, còn việc nghiên cứu truyện nôm bình dân một cách tổng thể trên bình diện thể loại thì vẫn chưa có một chuyên khảo nào. Do đó, trong nhiều thập kỷ nay, từ cách gọi tên thể loại đến quan niệm về thể loại cũng đều chưa có sự thống nhất trong giới khoa học. Việc nghiên cứu truyện nôm bình dân từ góc độ thể loại là một đề tài vừa đáp ứng được đòi hỏi của giới khoa học; vừa góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận có tính đặc thù của truyện nôm bình dân nói riêng, của văn học dân gian nói chung.
1.1. Vì sao cần nghiên cứu Truyện Nôm Bình Dân hiện nay
Việc nghiên cứu truyện nôm cần được thực hiện một cách tổng thể để có cái nhìn sâu sắc hơn về giá trị văn hóa, lịch sử và xã hội của nó. Nghiên cứu này có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử truyện nôm, thể loại truyện nôm, và những đặc điểm truyện nôm quan trọng. Các nghiên cứu hiện tại thường chỉ tập trung vào ý nghĩa tư tưởng của từng tác phẩm cụ thể, chưa đi sâu vào bản chất thể loại của truyện nôm bình dân.
1.2. Các khái niệm chính Truyện Nôm Bình Dân Bác Học Khuyết Danh
Trong giới nghiên cứu vẫn chưa có sự thống nhất về cách gọi tên và định nghĩa thể loại truyện nôm. Sự khác biệt giữa truyện nôm bình dân, truyện nôm bác học, và truyện nôm khuyết danh vẫn còn gây tranh cãi. Nghiên cứu này sẽ góp phần làm sáng tỏ các khái niệm này, giúp phân biệt rõ ràng các thể loại và đưa ra định nghĩa chính xác, rõ ràng và minh bạch hơn.
II. Lịch Sử Truyện Nôm Cách Nhận Diện Giai Đoạn Phát Triển
Các bài viết về truyện nôm bình dân chủ yếu bàn về giá trị tư tưởng của một truyện nôm cụ thể; còn số bài viết nhằm tìm hiểu thể loại truyện nôm bình dân nói chung chiếm số lượng rất ít. Sách có viết về truyện nôm bình dân có thể kể: Giáo trình Lịch sử văn học Việt Nam, Tập III của Lê Trí Viễn, Lê Hoài Nam. Trong số sách này chỉ có 3 tác giả viết tương đối tập trung về thể loại truyện nôm, đó là Lê Hoài Nam, Nguyễn Lộc, và Đặng Thanh Lê; tuy nhiên ý kiến cũng còn ở mức sơ lược. Truyện nôm chủ yếu mới chỉ được tìm hiểu trong các công trình văn học sử. Khuynh hướng chung của những người viết văn học sử là thường đối xử với truyện nôm như là những tác phẩm văn học viết, và vì thế, đã đặt chúng vào từng thời kỳ văn học nhất định để xem xét, đánh giá cùng với các tác giả tác phẩm khác của thời kỳ đó.
2.1. Truyện Nôm Bình Dân trong các công trình Văn học sử
Các công trình văn học sử thường xem truyện nôm như những tác phẩm văn học viết và đặt chúng vào các thời kỳ lịch sử cụ thể. Ví dụ, bộ Lược theo lịch sử văn học Việt Nam (1957) giới thiệu các truyện nôm Vương Tường, Trê Cóc, Trinh Thu, Thạch Sanh như những "tác phẩm vô danh" từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 15. Cách tiếp cận này có thể không phản ánh đúng quá trình phát triển lịch sử truyện nôm và bỏ qua những đặc trưng riêng của nó.
2.2. Khung thời gian xác định của truyện Nôm Bình Dân
Việc xác định khung thời gian chính xác cho sự ra đời và phát triển của truyện nôm bình dân là một thách thức. Dựa trên các tư liệu lịch sử đáng tin cậy, hầu hết truyện nôm đều ra đời trong khoảng thời gian từ thế kỷ 17 đến những năm đầu thế kỷ 20. Việc giới hạn truyện nôm trong một thời kỳ nhất định có thể không phản ánh đúng quá trình phát triển lịch sử truyện nôm.
III. Thể Loại Truyện Nôm Cách Phân Loại Chi Tiết Nhất Hiện Nay
Tình trạng đó tất yếu đã đưa đến một hệ quả lưỡng phân khá phức tạp, đó là chưa có một tác giả nào thừa nhận truyện nôm là văn học dân gian, song cũng chưa có một tác giả nào phủ nhận những đặc điểm dân gian của truyện nôm. Chẳng hạn như nhận định của Lê Trí Viễn là một thí dụ: "Truyện nôm khuyết danh có thể có hai loại: một loại gần với văn học dân gian, một loại gần với văn học bác học... Còn Tổng Trân Cúc Hoa thuộc vào loại trước. Gần với văn học dân gian hay cũng là văn học dân gian, đó hay còn là vấn đề phải nghiên cứu, nhưng Tổng Trân Cúc Hoa vẫn có nhiều đặc điểm của văn học dân gian, về nội dung cũng như về hình thức". Các tác giả còn có phần băn khoăn, lưỡng lự, về bản chất dân gian của truyện nôm. Việc nghiên cứu còn sơ lược và thiếu tập trung, nên khó có thể giải quyết được những vấn đề đặt ra trong quá trình tìm hiểu thể loại này.
3.1. Ảnh hưởng Văn học dân gian đến Truyện Nôm Bình Dân
Truyện nôm chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn học dân gian, đặc biệt là truyện cổ tích và thơ ca dân gian. Thể thơ lục bát trong truyện nôm bắt nguồn từ thể thơ dân gian, và ngôn ngữ văn học trong truyện nôm cũng bắt nguồn từ ngôn ngữ thơ dân gian. Điều này cho thấy sự gắn bó mật thiết giữa truyện nôm và văn hóa dân gian.
3.2. Đi tìm bản chất thể loại Truyện Nôm là văn học dân gian
Vấn đề truyện nôm bình dân là văn học dân gian đích thực hay chỉ là gần với văn học dân gian vẫn chưa được chứng minh một cách xác đáng. Để có thể nhận diện thể loại truyện nôm bình dân một cách đúng đắn, cần tiến hành nghiên cứu toàn diện trên các cứ liệu văn bản lịch sử, cụ thể trong kho tàng truyện nôm hiện còn.
IV. Đặc Điểm Truyện Nôm Nội Dung Nghệ Thuật Ý Nghĩa Sâu Sắc
Luận án có nhiệm vụ: khảo sát xem truyện nôm bình dân đã được hình thành và phát triển như thế nào trong bối cảnh lịch sử-xã hội thời trung đại. Qua việc nghiên cứu trực tiếp các văn bản truyện nôm bình dân hiện còn, tìm ra những đặc trưng thi pháp về cấu trúc thể loại cùng chức năng tư tưởng-thẩm mỹ của thể loại; trên cơ sở đó, có thể xác định rõ bản chất thể loại của truyện nôm bình dân là sáng tác folklore hay sáng tác văn học.
4.1. Phương pháp nghiên cứu truyện Nôm Bình Dân hiệu quả nhất
Luận án được tiến hành trên cơ sở vận dụng tổng hợp phương pháp nghiên cứu liên ngành văn học, sử học, ngôn ngữ học. Đặc biệt hết sức coi trọng phương pháp tiếp cận folklore học, phương pháp so sánh loại hình / lịch sử. Đồng thời cũng rất chủ trọng vận dụng phương pháp văn bản học Hán Nôm, phương pháp nghiên cứu tự dạng chữ Nôm theo lịch đại.
4.2. Những văn bản truyện Nôm cổ nào cần được khảo cứu
Về cơ sở tư liệu; ngoài việc tham khảo những sách báo đã viết về truyện nôm từ trước tới nay, luận án chú trọng sử dụng kết quả điều tra khảo sát về các văn bản truyện nôm cổ (khoảng trên 100 văn bản), đặc biệt quan tâm nghiên cứu các văn bản truyện nôm cổ xuất hiện cuối thế kỷ 17.
V. Ảnh Hưởng Truyện Nôm Giá Trị Tinh Thần Đời Sống Xã Hội
Trong các thế kỷ 16 - 18, thủ công nghiệp với tính chất là nghề phụ gia đình của nông dân ngày càng phát triển rộng khắp. Đặc biệt, trong những nghề thủ công đương thời, nghề làm giấy và nghề khắc ván in phát triển, có ý nghĩa hết sức quan trọng cho việc truyền bá và thịnh hành thể loại truyện nôm bình dân. Nghề làm giấy từng nổi tiếng ở Thăng Long với "nhịp chày Yên Thái", còn nghề in có nguồn gốc từ làng Liễu Chàng, trấn Hải Dương, đã rất phồn thịnh ở kinh thành Thăng Long thời Lê - Trịnh.
5.1. Vai trò của thủ công nghiệp trong việc truyền bá truyện Nôm
Sự phát triển của nghề làm giấy và khắc ván in đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc sản xuất và phân phối truyện nôm bình dân rộng rãi trong xã hội. Nhờ đó, truyện nôm có thể tiếp cận được với nhiều tầng lớp người đọc khác nhau, góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa và tư tưởng của nó.
5.2. Đời sống đô thị và sự ra đời của những giá trị mới
Sự phát triển của các ngành nghề thủ công đã tạo ra một tầng lớp thương nhân khá đông đảo, góp phần đẩy mạnh giao lưu kinh tế và mở rộng thị trường. Điều này dẫn đến sự hình thành và phát triển của các đô thị, nơi tập trung nhiều hoạt động kinh tế, văn hóa và xã hội. Đời sống đô thị đã tạo ra những giá trị mới, như tinh thần dân chủ, bình đẳng, và đấu tranh cho tự do cá nhân, thể hiện trong nội dung nhiều truyện nôm.
VI. Tương Lai Nghiên Cứu Truyện Nôm Hướng Tiếp Cận Mới Nhất
Nếu như ở thế kỷ 15, cùng với sự phát triển của chế độ quân chủ chuyên chế, giai cấp phong kiến thống trị có xu hướng hạn chế nghệ thuật dân gian, gò ép nền văn hóa của nhân dân vào những khuôn vàng thước ngọc của nền văn học chính thống, thì sang thế kỷ 16-17, do sự suy yếu và rạn vỡ của chế độ tập quyền chuyên chế, và nhất là do sức quật khởi mạnh liệt của nhân dân, nền văn học nghệ thuật dân gian lại có cơ sở phát triển mạnh mẽ. Có thể nói nền văn học dân tộc trong giai đoạn này lại bước vào một giai đoạn phục hưng và phát triển huy hoàng.
6.1. Sự phục hưng của văn học dân gian trong bối cảnh suy yếu của chế độ phong kiến
Sự suy yếu của chế độ phong kiến và sự quật khởi của nhân dân đã tạo điều kiện cho văn học dân gian phát triển mạnh mẽ. Truyện nôm bình dân là một trong những thể loại văn học dân gian tiêu biểu của giai đoạn này, phản ánh những tâm tư, tình cảm và khát vọng của người dân.
6.2. Truyện Nôm Bình Dân Cần Bảo Tồn và Nghiên Cứu sâu hơn
Truyện Nôm Bình Dân là một di sản văn hóa quý báu cần được bảo tồn và phát huy giá trị. Việc nghiên cứu sâu hơn về lịch sử, thể loại và đặc điểm của truyện Nôm không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn có ý nghĩa trong việc xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
