Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, chuỗi cung ứng toàn cầu trở thành "huyết mạch" của nền kinh tế thế giới, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các nguồn lực và thúc đẩy phát triển kinh tế. Tại Việt Nam, sự phát triển của chuỗi cung ứng kéo theo nhu cầu vốn ngày càng tăng cao, trong đó hoạt động tài trợ chuỗi cung ứng của các ngân hàng thương mại đóng vai trò then chốt. Theo số liệu từ Hiệp hội Bao thanh toán quốc tế (FCI), doanh số bao thanh toán tại Việt Nam đã tăng từ 2 triệu USD năm 2015 lên trên 120 triệu USD năm 2021, tuy nhiên vẫn còn thấp so với nhiều quốc gia trong khu vực. Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) được xem là một trong những ngân hàng có tiềm năng phát triển hoạt động tài trợ chuỗi cung ứng nhưng hiện mới chỉ triển khai hợp tác với một số doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng triển khai hoạt động tài trợ chuỗi cung ứng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, đánh giá cơ hội, thách thức và các điều kiện để triển khai hiệu quả tại VPBank trong giai đoạn 2017-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao năng lực tài chính cho doanh nghiệp, thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu và gia tăng thu nhập cho ngân hàng. Qua đó, đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm phát triển hoạt động tài trợ chuỗi cung ứng tại VPBank, góp phần vào sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng và nền kinh tế quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chuỗi cung ứng và tài trợ chuỗi cung ứng. Chuỗi cung ứng được định nghĩa là hệ thống các tổ chức, con người, hoạt động, thông tin và nguồn lực liên quan đến việc di chuyển sản phẩm từ nhà cung cấp đến người tiêu dùng cuối cùng. Các giai đoạn chính gồm cung ứng, sản xuất, lưu trữ và phân phối. Tài trợ chuỗi cung ứng là dịch vụ ngân hàng cung cấp vốn nhằm tối ưu hóa dòng tiền và quản trị vốn lưu động cho các doanh nghiệp trong chuỗi.

Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản trị chuỗi cung ứng (Supply Chain Management): nhấn mạnh sự phối hợp hiệu quả giữa các thành viên trong chuỗi để tối ưu hóa chi phí và nâng cao hiệu quả vận hành.
  • Lý thuyết tài trợ chuỗi cung ứng (Supply Chain Finance): tập trung vào các phương thức tài trợ vốn ngắn hạn, giảm thiểu rủi ro tín dụng và tối ưu hóa dòng tiền cho doanh nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: bảo lãnh ngân hàng, bao thanh toán, bao thanh toán ngược, tài trợ xuất nhập khẩu, nghĩa vụ thanh toán của ngân hàng (BPO), cùng các điều kiện triển khai như môi trường kinh tế, pháp lý, minh bạch thông tin, nguồn vốn và hạ tầng công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật, kết hợp quy nạp và diễn dịch để phân tích toàn diện các mối quan hệ trong bối cảnh lịch sử và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Số liệu doanh số tài trợ chuỗi cung ứng từ Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại Việt Nam giai đoạn 2017-2021.
  • Phỏng vấn sâu 10 cán bộ phòng Tài trợ thương mại tại các ngân hàng thương mại lớn.
  • Báo cáo, tài liệu pháp luật và các nghiên cứu học thuật liên quan.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp tổng hợp, so sánh, minh họa bằng biểu đồ và bảng biểu nhằm trực quan hóa kết quả. Cỡ mẫu phỏng vấn được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các cán bộ có kinh nghiệm trong lĩnh vực tài trợ thương mại. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2021, phù hợp với giai đoạn phát triển và biến động của thị trường tài trợ chuỗi cung ứng tại Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết và triển khai tài trợ chuỗi cung ứng tại các ngân hàng thương mại còn hạn chế: 50% cán bộ được phỏng vấn cho biết ngân hàng không cung cấp sản phẩm tài trợ chuỗi cung ứng, 30% có cung cấp nhưng chưa sâu rộng, 20% không rõ hoặc chưa biết về sản phẩm này. Trong khi đó, 100% ngân hàng đã triển khai các sản phẩm bảo lãnh, bao thanh toán và tài trợ xuất nhập khẩu nhưng chưa thực sự bao quát toàn diện tài trợ chuỗi cung ứng.

  2. Doanh số bao thanh toán tăng trưởng nhanh nhưng còn thấp so với thế giới: Doanh số bao thanh toán tại Việt Nam tăng từ 2 triệu USD năm 2015 lên trên 120 triệu USD năm 2021, nhưng so với doanh số toàn cầu gần 27.000 triệu USD, tỷ lệ này còn rất nhỏ. Vietcombank là ngân hàng đi đầu với doanh số bao thanh toán đạt trên 6 triệu USD năm 2021.

  3. Tài trợ xuất nhập khẩu chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt tài trợ nhập khẩu chiếm trên 80% tổng doanh số: Doanh số tài trợ xuất nhập khẩu tăng trưởng đều qua các năm, với tốc độ tăng trưởng trên 20% năm 2021. Tài trợ nhập khẩu được sử dụng nhiều hơn do nhu cầu nhập khẩu nguyên vật liệu và hàng hóa lớn.

  4. Tài trợ chuỗi cung ứng phát triển không đồng đều theo ngành hàng: Ngành hàng tiêu dùng nhanh, bất động sản, phân phối, điện tử và may mặc đều có sự tham gia tài trợ chuỗi cung ứng với các mô hình hợp tác cụ thể như Techcombank với Masan Consumer, BIDV với FrieslandCampina và Hyundai Thành Công. Tuy nhiên, các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn gặp khó khăn trong tiếp cận vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong triển khai tài trợ chuỗi cung ứng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam bao gồm thiếu hiểu biết sâu rộng về sản phẩm, hạn chế về nguồn vốn, hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ và khung pháp lý chưa hoàn thiện. So với các nghiên cứu quốc tế, Việt Nam còn chậm trong việc áp dụng các phương thức tài trợ hiện đại như BPO hay bao thanh toán ngược.

Việc doanh số bao thanh toán tăng trưởng nhanh cho thấy tiềm năng phát triển lớn, nhưng để đạt được hiệu quả bền vững, các ngân hàng cần đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao năng lực nhân sự và ứng dụng công nghệ số. Các ngành hàng có đặc thù khác nhau đòi hỏi các giải pháp tài trợ linh hoạt, phù hợp với chu kỳ vốn và nhu cầu riêng biệt.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh số bao thanh toán, bảng so sánh tỷ trọng tài trợ nhập khẩu và xuất khẩu, cũng như sơ đồ mô tả các mô hình hợp tác tài trợ chuỗi cung ứng theo ngành hàng để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh công tác truyền thông và đào tạo nhân sự chuyên sâu: Tăng cường marketing, giới thiệu sản phẩm tài trợ chuỗi cung ứng đến khách hàng và cán bộ ngân hàng nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết về lợi ích sản phẩm. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, chủ thể là phòng Marketing và đào tạo của VPBank.

  2. Đa dạng hóa sản phẩm tài trợ chuỗi cung ứng: Phát triển các sản phẩm tài trợ phù hợp với từng ngành hàng và quy mô doanh nghiệp, bao gồm bảo lãnh, bao thanh toán, bao thanh toán ngược, tài trợ xuất nhập khẩu và BPO. Mục tiêu tăng doanh số tài trợ chuỗi cung ứng lên ít nhất 30% trong 2 năm tới.

  3. Tăng cường đầu tư hạ tầng công nghệ số: Xây dựng nền tảng công nghệ tích hợp, hỗ trợ số hóa quy trình tài trợ, nâng cao khả năng quản lý rủi ro và minh bạch thông tin. Thời gian triển khai 18 tháng, phối hợp với các đối tác công nghệ và phòng CNTT.

  4. Hợp tác chặt chẽ với các cơ quan quản lý và doanh nghiệp chủ đạo trong chuỗi cung ứng: Tham gia xây dựng khung pháp lý hoàn thiện, đồng thời phối hợp với các doanh nghiệp lớn để mở rộng mạng lưới khách hàng và nâng cao hiệu quả tài trợ. Chủ thể là Ban lãnh đạo VPBank và các phòng ban liên quan, thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng: Giúp các ngân hàng hiểu rõ hơn về cơ hội, thách thức và điều kiện triển khai tài trợ chuỗi cung ứng, từ đó xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm phù hợp.

  2. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các thành viên trong chuỗi cung ứng: Cung cấp kiến thức về các hình thức tài trợ vốn, giúp doanh nghiệp lựa chọn giải pháp tài chính tối ưu để nâng cao năng lực cạnh tranh.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện khung pháp lý, chính sách hỗ trợ phát triển tài trợ chuỗi cung ứng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế quốc gia.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính ngân hàng: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về tài trợ chuỗi cung ứng tại Việt Nam, đặc biệt là nghiên cứu triển khai tại VPBank, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tài trợ chuỗi cung ứng là gì và tại sao quan trọng?
    Tài trợ chuỗi cung ứng là dịch vụ ngân hàng cung cấp vốn giúp doanh nghiệp tối ưu dòng tiền và quản lý vốn lưu động trong chuỗi cung ứng. Nó quan trọng vì giúp doanh nghiệp duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, giảm rủi ro tài chính và thúc đẩy xuất nhập khẩu.

  2. Các hình thức tài trợ chuỗi cung ứng phổ biến hiện nay?
    Bao gồm bảo lãnh ngân hàng, bao thanh toán, bao thanh toán ngược, tài trợ xuất nhập khẩu và nghĩa vụ thanh toán của ngân hàng (BPO). Mỗi hình thức có đặc điểm và ưu điểm riêng phù hợp với từng nhu cầu doanh nghiệp.

  3. Những thách thức chính khi triển khai tài trợ chuỗi cung ứng tại Việt Nam?
    Bao gồm hạn chế về hiểu biết và nhân sự chuyên môn, khung pháp lý chưa hoàn thiện, hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ và khó khăn trong tiếp cận vốn của doanh nghiệp vừa và nhỏ.

  4. VPBank đã triển khai tài trợ chuỗi cung ứng như thế nào?
    VPBank mới chỉ triển khai hợp tác với một số doanh nghiệp trong hoạt động tài trợ chuỗi cung ứng, chưa phát triển sâu rộng. Nghiên cứu đề xuất các giải pháp để mở rộng và nâng cao hiệu quả hoạt động này.

  5. Lợi ích của doanh nghiệp khi sử dụng tài trợ chuỗi cung ứng?
    Doanh nghiệp được cải thiện dòng tiền, giảm chi phí vay vốn, tăng khả năng thanh khoản, mở rộng quy mô sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng tài trợ chuỗi cung ứng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt là VPBank trong giai đoạn 2017-2021.
  • Phân tích chỉ ra tiềm năng phát triển lớn nhưng còn nhiều thách thức về nhận thức, pháp lý, công nghệ và nguồn vốn.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao năng lực nhân sự, đầu tư công nghệ và hợp tác chính sách nhằm thúc đẩy hoạt động tài trợ chuỗi cung ứng tại VPBank.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung kiến thức thực tiễn cho ngành tài chính ngân hàng và hỗ trợ các bên liên quan trong việc phát triển tài trợ chuỗi cung ứng.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các ngân hàng khác để nâng cao tính tổng quát và ứng dụng thực tiễn.

Hành động ngay hôm nay để tận dụng cơ hội phát triển tài trợ chuỗi cung ứng, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng và doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.