Luận văn thạc sĩ về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ theo Bộ luật Hình sự 2015

• Tác giả: Bùi Thị Hoài Thanh
• Người hướng dẫn: TS. Đào Lệ Thu
• Trường học: Trường Đại học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật hình sự
• Đề tài: Nghiên cứu tội làm chết người trong khi thi hành công vụ theo Bộ luật Hình sự 2015
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ luật học
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI LÀM CHẾT NGƯỜI TRONG KHI THI HÀNH CÔNG VỤ
• 1.1. Khai niệm tội làm chết người trong khi thi hành công vụ
• 1.2. Điều kiện của tội làm chết người trong khi thi hành công vụ
• 1.3. Ý nghĩa của việc quy định tội làm chết người trong khi thi hành công vụ
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH VỀ TỘI LÀM CHẾT NGƯỜI TRONG KHI THI HÀNH CÔNG VỤ TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015, THỰC TIỄN ÁP DỤNG QUY ĐỊNH VỀ TỘI VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT LIÊN QUAN
• 2.1. Quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ trong Bộ luật hình sự năm 2015
• 2.2. Quy định về dấu hiệu pháp lý đặc trưng của tội phạm
• 2.3. Quy định về hình phạt đặc trưng của tội phạm
• 2.4. Thực tiễn áp dụng quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ
• 2.5. Một số đề xuất nhằm hoàn thiện và bổ sung quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tính cấp thiết của đề tài

Đề tài "Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ" mang tính cấp thiết cao trong bối cảnh pháp luật Việt Nam hiện nay. Tội phạm này không chỉ xâm phạm đến quyền sống của con người mà còn ảnh hưởng đến uy tín và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước. Việc nghiên cứu và làm rõ quy định về tội phạm này trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) là rất cần thiết để cải thiện hiệu quả thực thi pháp luật. Theo đó, tội làm chết người trong khi thi hành công vụ đã được quy định cụ thể hơn, với các trường hợp phạm tội rõ ràng, đồng thời tăng mức hình phạt cho người phạm tội. Điều này thể hiện sự quan tâm của nhà nước đối với việc bảo vệ quyền con người và nâng cao trách nhiệm của người thi hành công vụ. Hơn nữa, việc phân tích và đánh giá các quy định pháp lý hiện hành sẽ giúp xác định rõ ràng hơn các dấu hiệu pháp lý của tội phạm này, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật. Như vậy, nghiên cứu về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang tính thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm trong xã hội.

II. Khái niệm tội làm chết người trong khi thi hành công vụ

Khái niệm tội làm chết người trong khi thi hành công vụ cần được làm rõ để tạo cơ sở cho việc phân tích và bình luận các quy định liên quan. Tội phạm này được hiểu là hành vi gây ra cái chết cho người khác trong quá trình thực hiện nhiệm vụ công vụ. Tính chất nguy hiểm của tội phạm này không chỉ nằm ở hành vi gây chết người mà còn ở chỗ người thực hiện hành vi đó là người thi hành công vụ, có trách nhiệm bảo vệ quyền lợi của công dân. Việc xác định rõ khái niệm này sẽ giúp phân biệt tội làm chết người trong khi thi hành công vụ với các tội xâm phạm tính mạng khác, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng pháp luật. Hơn nữa, việc phân tích các yếu tố cấu thành tội phạm này sẽ giúp các cơ quan chức năng có cơ sở để xử lý chính xác và công bằng những trường hợp vi phạm. Đặc biệt, khái niệm này còn có ý nghĩa trong việc nâng cao nhận thức của xã hội về trách nhiệm của người thi hành công vụ đối với tính mạng con người.

III. Quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ trong Bộ luật Hình sự 2015

Bộ luật Hình sự năm 2015 đã có những quy định chi tiết về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ, thể hiện sự tiến bộ trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật. Các quy định này không chỉ xác định rõ ràng các dấu hiệu pháp lý đặc trưng của tội phạm mà còn quy định các hình phạt cụ thể đối với người phạm tội. Việc tăng mức hình phạt cho hành vi này thể hiện sự nghiêm khắc của pháp luật đối với những hành vi lạm dụng quyền lực hoặc thiếu trách nhiệm trong thi hành công vụ. Hơn nữa, các quy định mới cũng đã đưa ra các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, tạo điều kiện cho việc áp dụng pháp luật một cách linh hoạt và công bằng. Điều này không chỉ góp phần bảo vệ quyền sống của công dân mà còn nâng cao trách nhiệm của người thi hành công vụ. Việc phân tích các quy định này cũng sẽ giúp các nhà lập pháp và thực thi pháp luật nhận diện được những bất cập trong thực tiễn áp dụng, từ đó có những đề xuất hoàn thiện hợp lý hơn.

IV. Thực tiễn áp dụng quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ

Thực tiễn áp dụng quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ cho thấy nhiều vấn đề cần được xem xét và đánh giá. Mặc dù có các quy định rõ ràng, nhưng việc áp dụng vẫn gặp nhiều khó khăn do thiếu sót trong việc nhận diện hành vi phạm tội và sự thiếu đồng bộ trong công tác điều tra, truy tố. Nhiều trường hợp lạm dụng quyền lực hoặc thiếu trách nhiệm của người thi hành công vụ chưa được xử lý kịp thời, dẫn đến sự thiếu niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật. Điều này cho thấy cần thiết phải có các biện pháp nâng cao năng lực cho các cơ quan chức năng trong việc điều tra, xử lý các vụ việc liên quan đến tội phạm này. Đồng thời, việc tuyên truyền, giáo dục về quyền và nghĩa vụ của người dân cũng cần được chú trọng, nhằm nâng cao nhận thức của xã hội về trách nhiệm của người thi hành công vụ. Từ đó, có thể giảm thiểu tình trạng vi phạm pháp luật và bảo vệ tốt hơn quyền lợi của công dân.

V. Đề xuất hoàn thiện quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ

Trên cơ sở phân tích thực tiễn áp dụng quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ, một số đề xuất hoàn thiện quy định pháp luật có thể được đưa ra. Thứ nhất, cần làm rõ hơn các dấu hiệu pháp lý của tội phạm này để tránh sự nhầm lẫn với các tội xâm phạm tính mạng khác. Thứ hai, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức, đặc biệt là trong lĩnh vực thi hành công vụ, nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của họ đối với quyền sống của công dân. Thứ ba, cần có cơ chế giám sát, kiểm tra chặt chẽ hơn đối với các hành vi thi hành công vụ, để kịp thời phát hiện và xử lý các trường hợp vi phạm. Cuối cùng, việc xây dựng các chương trình tuyên truyền, giáo dục về quyền và nghĩa vụ của công dân cũng rất quan trọng, nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của cả xã hội trong việc bảo vệ quyền sống của con người. Những đề xuất này không chỉ giúp hoàn thiện quy định pháp luật mà còn góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong thực tiễn.

Tổng quan nghiên cứu

Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ là một trong những tội phạm nghiêm trọng xâm phạm đến quyền sống của con người, được quy định trong Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Theo báo cáo của ngành tư pháp, số vụ việc liên quan đến tội phạm này có xu hướng gia tăng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự xã hội và niềm tin của nhân dân vào bộ máy nhà nước. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, làm rõ các dấu hiệu pháp lý đặc trưng của tội làm chết người trong khi thi hành công vụ, đánh giá thực trạng áp dụng quy định pháp luật và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quy định tại Điều 127 Bộ luật Hình sự năm 2015 và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2020. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần làm rõ cơ sở pháp lý, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người thi hành công vụ, đồng thời bảo vệ quyền con người và duy trì trật tự xã hội ổn định.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết của chủ nghĩa duy vật biện chứng, kết hợp với quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về đấu tranh phòng chống tội phạm. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là mô hình cấu thành tội phạm và mô hình phân tích pháp lý đặc trưng của tội phạm trong luật hình sự. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: "công vụ", "người thi hành công vụ", "hành vi dùng vũ lực ngoài trường hợp pháp luật cho phép", "hậu quả chết người" và "lỗi hình sự cổ ý". Khái niệm công vụ được hiểu là hoạt động mang tính quyền lực pháp lý do cán bộ, công chức, viên chức hoặc người được giao nhiệm vụ thực hiện nhằm bảo vệ lợi ích chung của Nhà nước và xã hội. Người thi hành công vụ là chủ thể đặc biệt, phải thực hiện công vụ đúng pháp luật. Hành vi phạm tội là việc sử dụng vũ lực vượt quá giới hạn pháp luật cho phép trong quá trình thi hành công vụ, dẫn đến hậu quả chết người.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của nghiên cứu bao gồm các văn bản pháp luật hiện hành như Bộ luật Hình sự năm 2015, Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ năm 2017, các bản án hình sự liên quan, cùng các tài liệu khoa học, giáo trình và luận văn chuyên ngành. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là tổng hợp, phân tích, so sánh và bình luận pháp lý. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm khoảng 30 bản án tiêu biểu về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường hợp điển hình. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2020, tập trung phân tích các dấu hiệu cấu thành tội phạm, thực trạng áp dụng pháp luật và đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khái niệm và dấu hiệu pháp lý của tội phạm: Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ được xác định là hành vi sử dụng vũ lực ngoài những trường hợp pháp luật cho phép của người đang thi hành công vụ, dẫn đến hậu quả chết người. Chủ thể phạm tội là người có chức vụ, quyền hạn hoặc được giao nhiệm vụ đúng pháp luật. Hậu quả chết người là dấu hiệu bắt buộc, thể hiện tính chất vật chất của tội phạm. Theo thống kê, mức hình phạt tù cho tội này dao động từ 5 đến 15 năm tù, tùy theo mức độ nghiêm trọng và các tình tiết tăng nặng như làm chết từ 2 người trở lên hoặc nạn nhân là người dưới 16 tuổi hoặc phụ nữ mang thai.

2. Phân biệt với các tội phạm tương tự: Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ khác biệt rõ ràng với tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng ở dấu hiệu chủ thể và hoàn cảnh phạm tội. Trong khi tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng xảy ra khi có hành vi tấn công trước của nạn nhân, thì tội làm chết người trong khi thi hành công vụ không có hành vi chống trả từ phía người bị thi hành công vụ. Ví dụ thực tế cho thấy, trường hợp cán bộ kiểm lâm bắn chết người trốn tránh kiểm tra được truy cứu theo tội làm chết người trong khi thi hành công vụ, trong khi trường hợp bắn chết người tấn công lại bị truy cứu tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

3. Thực trạng áp dụng pháp luật: Qua phân tích các bản án, nhận thấy việc áp dụng quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ còn tồn tại một số bất cập như chưa đồng nhất trong xác định dấu hiệu "đang thi hành công vụ", khó khăn trong chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả, cũng như việc phân biệt lỗi cổ ý và lỗi vô ý trong một số trường hợp. Tỷ lệ các vụ án được xử lý nghiêm minh chiếm khoảng 70%, còn lại có trường hợp bị miễn trách nhiệm hoặc giảm nhẹ do tình tiết giảm nhẹ.

4. Ý nghĩa của việc quy định tội danh độc lập: Việc tách tội làm chết người trong khi thi hành công vụ thành một tội danh độc lập thể hiện nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, góp phần nâng cao tính nghiêm minh của pháp luật, đồng thời cảnh báo và nâng cao trách nhiệm của người thi hành công vụ trong việc sử dụng vũ lực. Điều này cũng góp phần bảo vệ quyền con người, duy trì trật tự xã hội và tăng cường niềm tin của nhân dân vào công tác phòng chống tội phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các bất cập trong áp dụng quy định pháp luật chủ yếu do sự phức tạp trong xác định dấu hiệu "đang thi hành công vụ" và việc phân biệt lỗi hình sự trong từng trường hợp cụ thể. So sánh với nghiên cứu của một số học giả trong nước, kết quả nghiên cứu này đồng thuận về tầm quan trọng của việc làm rõ các dấu hiệu cấu thành tội phạm để tránh nhầm lẫn với các tội danh khác. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ phân bố các bản án theo mức hình phạt và tình tiết tăng nặng sẽ giúp minh họa rõ hơn thực trạng xử lý tội phạm. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng và tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền về quyền và nghĩa vụ của người thi hành công vụ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật về dấu hiệu "đang thi hành công vụ": Cần bổ sung hướng dẫn chi tiết, cụ thể về phạm vi, thời điểm và điều kiện xác định người thi hành công vụ nhằm tránh nhầm lẫn trong áp dụng pháp luật. Chủ thể thực hiện cần được xác định rõ ràng, bao gồm cả những người được giao nhiệm vụ tạm thời.

2. Nâng cao năng lực cho cán bộ, công chức trong việc sử dụng vũ lực: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về pháp luật hình sự, kỹ năng xử lý tình huống và sử dụng vũ khí, công cụ hỗ trợ đúng quy định nhằm giảm thiểu rủi ro gây hậu quả nghiêm trọng.

3. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập cơ chế giám sát độc lập, minh bạch đối với hoạt động thi hành công vụ, đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp lạm dụng quyền hạn, sử dụng vũ lực trái pháp luật.

4. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho nhân dân và người thi hành công vụ: Tăng cường truyền thông về quyền và nghĩa vụ của người thi hành công vụ cũng như quyền con người, nhằm nâng cao nhận thức, tạo sự đồng thuận xã hội trong phòng chống tội phạm.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 2-3 năm tới, do Bộ Công an, Bộ Tư pháp phối hợp với các cơ quan liên quan chủ trì triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan nhà nước: Nâng cao hiểu biết về quy định pháp luật liên quan đến thi hành công vụ và trách nhiệm hình sự khi vi phạm, giúp thực hiện nhiệm vụ đúng pháp luật.

2. Cán bộ tư pháp, điều tra viên, thẩm phán, kiểm sát viên: Cung cấp cơ sở pháp lý và phân tích chuyên sâu để áp dụng chính xác các quy định về tội làm chết người trong khi thi hành công vụ trong quá trình điều tra, xét xử.

3. Sinh viên, học viên ngành luật, đặc biệt chuyên ngành luật hình sự: Là tài liệu tham khảo quan trọng giúp hiểu rõ cấu thành tội phạm, các dấu hiệu pháp lý và thực tiễn áp dụng pháp luật.

4. Nhà lập pháp và các cơ quan quản lý nhà nước: Hỗ trợ trong việc xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến thi hành công vụ và phòng chống tội phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý xã hội.

Câu hỏi thường gặp

1. Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ khác gì so với tội giết người?
   Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ do người có chức vụ, quyền hạn hoặc được giao nhiệm vụ sử dụng vũ lực vượt quá giới hạn pháp luật trong quá trình thi hành công vụ, còn tội giết người có thể do bất kỳ ai thực hiện với mục đích tước đoạt tính mạng người khác. Ví dụ, cán bộ công an bắn chết người trốn tránh kiểm tra bị truy cứu tội làm chết người trong khi thi hành công vụ.

2. Ai được coi là người thi hành công vụ?
   Người thi hành công vụ là cán bộ, công chức, viên chức hoặc người được giao nhiệm vụ thực hiện các hoạt động đúng pháp luật nhằm bảo vệ lợi ích chung của Nhà nước và xã hội. Cũng bao gồm công dân được huy động thực hiện nhiệm vụ theo quy định pháp luật.

3. Hành vi sử dụng vũ lực nào bị coi là phạm tội?
   Hành vi sử dụng vũ lực ngoài những trường hợp pháp luật cho phép, như bắn súng không cảnh báo, dùng công cụ hỗ trợ vượt quá giới hạn, gây hậu quả chết người trong quá trình thi hành công vụ.

4. Mức hình phạt đối với tội này như thế nào?
   Theo Điều 127 Bộ luật Hình sự 2015, mức phạt tù từ 5 đến 10 năm cho trường hợp chung, từ 8 đến 15 năm nếu phạm tội làm chết 2 người trở lên hoặc nạn nhân là người dưới 16 tuổi hoặc phụ nữ mang thai, kèm theo hình phạt bổ sung như cấm đảm nhiệm chức vụ từ 1 đến 5 năm.

5. Làm thế nào để phân biệt lỗi cổ ý và lỗi vô ý trong tội này?
   Lỗi cổ ý là khi người phạm tội nhận thức được hành vi nguy hiểm và hậu quả có thể xảy ra nhưng vẫn thực hiện, còn lỗi vô ý là không mong muốn hậu quả xảy ra nhưng do cẩu thả, thiếu kiểm soát dẫn đến hậu quả chết người. Ví dụ, bắn nhầm người không vi phạm pháp luật có thể là lỗi vô ý.

Kết luận

• Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ là tội danh độc lập, có dấu hiệu pháp lý đặc trưng rõ ràng về chủ thể, hành vi và hậu quả.
• Việc quy định tội danh này thể hiện nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, góp phần nâng cao tính nghiêm minh của pháp luật.
• Thực trạng áp dụng pháp luật còn tồn tại một số khó khăn, cần hoàn thiện quy định và nâng cao năng lực thực thi.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm và bảo vệ quyền con người.
• Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các đối tượng liên quan trong lĩnh vực pháp luật hình sự và quản lý nhà nước.

Tiếp theo, cần triển khai nghiên cứu sâu hơn về các biện pháp phòng ngừa và xử lý hành vi lạm dụng quyền trong thi hành công vụ, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức cho cán bộ, công chức. Đề nghị các cơ quan chức năng phối hợp thực hiện các khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tội phạm trong thời gian tới.