Luận văn về thu bảo hiểm xã hội bắt buộc từ doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại tỉnh Quảng Ninh

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Trang
• Người hướng dẫn: PTS. Nguyễn Văn A
• Trường học: Đại học Kinh tế Quốc dân
• Chuyên ngành: Luật học
• Đề tài: Pháp luật thu bảo hiểm xã hội bắt buộc từ thực tiễn với doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại tỉnh Quảng Ninh
• Loại tài liệu: Luận văn
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
• 1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội bắt buộc, thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
• 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội

I. Tính cấp thiết của đề tài

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phát triển mạnh mẽ, việc thực hiện bảo hiểm xã hội (BHXH) tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh (DNNQD) ở Quảng Ninh trở thành một vấn đề cấp bách. Luật BHXH năm 2014 đã tạo ra những thay đổi tích cực trong việc đảm bảo an sinh xã hội, tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều vấn đề còn tồn tại. Các doanh nghiệp thường gặp khó khăn trong việc thực hiện các quy định về thu bảo hiểm. Một số doanh nghiệp cố tình trốn đóng BHXH, dẫn đến việc người lao động không được hưởng quyền lợi đầy đủ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động mà còn gây ra những bất cập trong quản lý quỹ BHXH. Do đó, nghiên cứu về thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại DNNQD là cần thiết để tìm ra giải pháp khắc phục.

1.1. Tình hình nghiên cứu đề tài

Mặc dù có nhiều nghiên cứu về BHXH, nhưng các nghiên cứu chuyên sâu về thu bảo hiểm xã hội tại DNNQD còn hạn chế. Các công trình như luận án của Phạm Trường Giang (2010) và Nguyễn Thị Thúy (2014) đã chỉ ra những vấn đề trong việc thực hiện pháp luật về BHXH. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu tập trung vào thực tiễn tại Quảng Ninh. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có một nghiên cứu toàn diện hơn về bảo hiểm xã hội bắt buộc tại khu vực này, nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật và bảo vệ quyền lợi của người lao động.

II. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của nghiên cứu này là làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại DNNQD ở Quảng Ninh. Nghiên cứu sẽ phân tích các quy định pháp luật hiện hành, đánh giá tình hình thực hiện và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về BHXH. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm việc phân tích khái niệm về BHXH, vai trò của nó trong đời sống xã hội, và các quy định pháp luật liên quan. Đồng thời, nghiên cứu cũng sẽ chỉ ra những hạn chế trong việc thực hiện pháp luật về BHXH tại DNNQD, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi để nâng cao hiệu quả thực hiện.

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu chủ yếu là các quy định pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại DNNQD và thực tiễn áp dụng tại Quảng Ninh. Phạm vi nghiên cứu không chỉ giới hạn trong các quy định pháp luật mà còn mở rộng ra các vấn đề thực tiễn, bao gồm cả việc thực hiện các quy định này trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2018. Nghiên cứu sẽ sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh và thống kê để làm rõ các vấn đề liên quan đến bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại DNNQD.

III. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Luận văn không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang lại giá trị thực tiễn cao. Về lý luận, nghiên cứu sẽ làm rõ các quy định của pháp luật về BHXH, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế pháp luật về thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Về thực tiễn, luận văn sẽ phân tích và đánh giá thực trạng cơ chế thu BHXH theo Luật BHXH năm 2014, chỉ ra những hạn chế và bất cập trong việc thực hiện pháp luật tại DNNQD. Những đề xuất trong luận văn sẽ góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về BHXH, bảo vệ quyền lợi của người lao động và phát triển bền vững quỹ BHXH tại Quảng Ninh.

3.1. Kết cấu của luận văn

Luận văn được chia thành ba chương chính. Chương đầu tiên sẽ trình bày các vấn đề lý luận và pháp luật về thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Chương thứ hai sẽ phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng tại DNNQD ở Quảng Ninh. Cuối cùng, chương ba sẽ đề xuất phương hướng và kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về thu bảo hiểm xã hội. Cấu trúc này giúp người đọc dễ dàng theo dõi và hiểu rõ các vấn đề được nghiên cứu.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và phát triển kinh tế nhanh chóng, Việt Nam đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể về số lượng doanh nghiệp và lực lượng lao động. Tỉnh Quảng Ninh, với tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 11,12% năm 2018 và thu nhập bình quân đầu người khoảng 5.11 USD/người/năm, là một trong những địa phương có sự phát triển năng động. Tuy nhiên, song song với sự phát triển này, công tác thực hiện pháp luật bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh (DNNQD) vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động (NLĐ) và sự bền vững của quỹ BHXH.

Luật BHXH năm 2014 đã đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách an sinh xã hội, mở rộng đối tượng tham gia và tăng cường tính minh bạch trong quản lý quỹ BHXH. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành tại các DNNQD ở Quảng Ninh từ năm 2016 đến 2018 cho thấy còn tồn tại nhiều bất cập như tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH, ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp và NLĐ chưa cao, cũng như khó khăn trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng pháp luật thu BHXH bắt buộc và thực tiễn áp dụng tại các DNNQD trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật, góp phần bảo đảm quyền lợi NLĐ và phát triển bền vững hệ thống BHXH. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật về thu BHXH bắt buộc và thực trạng thi hành tại các DNNQD trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về bảo hiểm xã hội và pháp luật thu BHXH bắt buộc, bao gồm:

• Lý thuyết về bảo hiểm xã hội: BHXH là một chính sách an sinh xã hội nhằm bảo vệ NLĐ trước các rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp, già yếu và tử tuất. BHXH được hình thành từ quỹ tài chính do NLĐ, người sử dụng lao động (NSDLĐ) và Nhà nước đóng góp, quản lý theo nguyên tắc đóng – hưởng và chia sẻ rủi ro cộng đồng.

• Nguyên tắc pháp luật BHXH: Bao gồm nguyên tắc Nhà nước thống nhất quản lý, quyền tham gia và hưởng BHXH của NLĐ, mức hưởng dựa trên mức đóng và thời gian đóng, nguyên tắc số đông bù số ít, và quản lý quỹ BHXH minh bạch, công khai.

• Mô hình quản lý thu BHXH: Tập trung vào các quy định pháp luật về đối tượng tham gia, mức đóng, phương thức đóng, thủ tục thu và xử lý vi phạm, đồng thời phân tích vai trò của các cơ quan quản lý BHXH và các tổ chức liên quan như công đoàn.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: bảo hiểm xã hội bắt buộc, thu bảo hiểm xã hội, quỹ BHXH, đối tượng tham gia BHXH, mức đóng BHXH, và xử lý vi phạm pháp luật BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu luật học truyền thống kết hợp với phương pháp thống kê và phân tích thực tiễn:

• Phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh: Được áp dụng để nghiên cứu các quy định pháp luật về thu BHXH bắt buộc, so sánh các quy định trong Luật BHXH năm 2014, Bộ luật Lao động năm 2012, các nghị định, thông tư hướng dẫn và thực tiễn áp dụng tại các DNNQD.

• Phương pháp thống kê: Thu thập và phân tích số liệu về số lượng NLĐ tham gia BHXH, số thu BHXH, tỷ lệ nợ đọng BHXH tại tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2016-2018 từ báo cáo của BHXH tỉnh.

• Phương pháp nghiên cứu thực địa: Thu thập thông tin thực tế về công tác thu BHXH tại các DNNQD trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật và các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thi hành.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các DNNQD trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh với hơn 6.895 đơn vị tham gia BHXH và hơn 231.000 NLĐ, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho kết quả nghiên cứu.

• Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng từ năm 2016 đến năm 2018, giai đoạn Luật BHXH năm 2014 có hiệu lực thi hành.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo tính khoa học, khách quan và khả thi trong đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật thu BHXH bắt buộc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH bắt buộc tại DNNQD: Từ năm 2016 đến 2018, số lao động tham gia BHXH bắt buộc tại các DNNQD tỉnh Quảng Ninh tăng từ khoảng 53 nghìn lên 61 nghìn người, tương ứng mức tăng khoảng 15%. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc đạt khoảng 37% lực lượng lao động trên địa bàn.

2. Tăng trưởng số thu BHXH bắt buộc: Số thu BHXH bắt buộc tại DNNQD tăng từ 578,7 tỷ đồng năm 2016 lên 786,9 tỷ đồng năm 2018, đạt mức tăng trưởng khoảng 36%. Tổng số thu BHXH, BHYT, BHTN toàn tỉnh cũng tăng từ 4.230 tỷ đồng lên 5.042 tỷ đồng trong cùng giai đoạn.

3. Tỷ lệ nợ đọng BHXH còn cao: Mặc dù có sự tăng trưởng về thu, tỷ lệ nợ đọng BHXH, BHYT, BHTN vẫn chiếm khoảng 2,3-2,6% tổng số phải thu, với số tiền nợ dao động từ 110 tỷ đồng đến hơn 120 tỷ đồng trong giai đoạn 2016-2018. Nợ đọng chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp hoạt động không ổn định, phá sản hoặc mất tích.

4. Khó khăn trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Số lượng đơn vị vi phạm tăng, nhưng lực lượng cán bộ thanh tra còn hạn chế (chỉ 7 người trong phòng Thanh tra-Kiểm tra), mức phạt vi phạm hành chính thấp (tối đa 75.000 đồng/hành vi) chưa đủ sức răn đe. Việc khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH gặp nhiều vướng mắc do thủ tục phức tạp và thiếu sự ủy quyền từ NLĐ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bao gồm:

• Ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp và NLĐ còn hạn chế: Một số doanh nghiệp cố tình trốn đóng BHXH bằng cách ký hợp đồng lao động ngắn hạn hoặc hợp đồng khoán việc, nhằm giảm chi phí. NLĐ do áp lực việc làm nên ít khi đấu tranh bảo vệ quyền lợi.

• Hạn chế về nhân sự và năng lực quản lý của cơ quan BHXH: Với hơn 6.895 đơn vị và hơn 231.000 NLĐ phải quản lý, số cán bộ thu BHXH chỉ khoảng 40 người, dẫn đến quá tải và khó kiểm soát hiệu quả.

• Chưa đồng bộ trong hệ thống pháp luật và thủ tục xử lý vi phạm: Quy định về xử phạt vi phạm hành chính còn thấp, việc khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH gặp khó khăn do yêu cầu ủy quyền của NLĐ, chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về xử lý hình sự các hành vi trốn đóng BHXH.

• Ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ: Phần mềm quản lý thu BHXH còn phụ thuộc bên ngoài, chưa đáp ứng kịp thời các nghiệp vụ phát sinh, dẫn đến khó khăn trong việc kiểm tra, giám sát.

So sánh với các nghiên cứu trước đây tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tình hình tại Quảng Ninh có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong quản lý thu BHXH tại DNNQD, nhưng mức độ nợ đọng và số lượng doanh nghiệp nhỏ, quy mô lao động ít chiếm tỷ trọng lớn hơn. Việc minh bạch trong quản lý quỹ BHXH và nâng cao nhận thức của các bên liên quan là yếu tố then chốt để cải thiện tình hình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH, biểu đồ số thu BHXH theo năm và bảng tổng hợp số nợ đọng BHXH theo địa bàn để minh họa rõ ràng các xu hướng và tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về BHXH

   • Động từ hành động: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, truyền thông đa phương tiện.
   • Target metric: Tăng tỷ lệ nhận thức đúng về BHXH của NLĐ và NSDLĐ lên 80% trong 2 năm.
   • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, công đoàn địa phương.

2. Nâng cao năng lực và tăng cường nhân sự cho cơ quan BHXH

   • Động từ hành động: Tuyển dụng, đào tạo cán bộ chuyên trách thu BHXH, tăng cường trang thiết bị công nghệ.
   • Target metric: Tỷ lệ cán bộ thu BHXH trên số đơn vị quản lý đạt 1:100 trong 3 năm.
   • Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam, UBND tỉnh Quảng Ninh.

3. Hoàn thiện khung pháp lý và tăng mức xử phạt vi phạm

   • Động từ hành động: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về xử phạt vi phạm hành chính và thủ tục khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH.
   • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ đọng BHXH xuống dưới 1,5% trong 3 năm.
   • Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Tư pháp, Quốc hội.

4. Ứng dụng công nghệ thông tin đồng bộ trong quản lý thu BHXH

   • Động từ hành động: Phát triển phần mềm quản lý thu BHXH nội bộ, liên thông dữ liệu với cơ quan thuế và ngân hàng.
   • Target metric: 100% đơn vị sử dụng phần mềm quản lý thu BHXH trong 2 năm.
   • Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam, Sở Thông tin và Truyền thông.

5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm

   • Động từ hành động: Mở rộng đội ngũ thanh tra, phối hợp liên ngành trong xử lý vi phạm, áp dụng biện pháp cưỡng chế tài chính.
   • Target metric: Tỷ lệ thu hồi nợ BHXH qua thanh tra đạt trên 70% trong 3 năm.
   • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, Công an, Tòa án nhân dân.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về BHXH và lao động

   • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH.
   • Use case: Xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra, đề xuất sửa đổi pháp luật.

2. Doanh nghiệp ngoài quốc doanh

   • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, nâng cao trách nhiệm xã hội.
   • Use case: Tổ chức thực hiện đúng quy định pháp luật, tránh vi phạm và xử phạt.

3. Công đoàn và tổ chức đại diện NLĐ

   • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và khó khăn trong bảo vệ quyền lợi NLĐ liên quan đến BHXH.
   • Use case: Đại diện NLĐ khởi kiện, vận động doanh nghiệp thực hiện đầy đủ nghĩa vụ.

4. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực pháp luật lao động và an sinh xã hội

   • Lợi ích: Tham khảo dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về pháp luật thu BHXH bắt buộc.
   • Use case: Phát triển nghiên cứu tiếp theo, so sánh với các địa phương khác.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao việc thu BHXH bắt buộc tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh còn nhiều khó khăn?
   Việc thu BHXH gặp khó khăn do ý thức chấp hành pháp luật của một số doanh nghiệp và NLĐ chưa cao, tình trạng trốn đóng, nợ đọng phổ biến, cùng với hạn chế về nhân sự và năng lực quản lý của cơ quan BHXH. Ví dụ, nhiều doanh nghiệp ký hợp đồng lao động ngắn hạn để tránh đóng BHXH.

2. Mức đóng BHXH bắt buộc hiện nay được quy định như thế nào?
   Mức đóng BHXH bắt buộc là 25,5% tổng tiền lương tháng đóng BHXH, trong đó NSDLĐ đóng 17,5% và NLĐ đóng 8%. Tiền lương làm căn cứ đóng bao gồm mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung theo quy định pháp luật.

3. Cơ quan nào chịu trách nhiệm quản lý và thu BHXH tại địa phương?
   Cơ quan BHXH tỉnh Quảng Ninh là cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH, quản lý và sử dụng quỹ BHXH, đồng thời thanh tra việc đóng BHXH trên địa bàn tỉnh.

4. Các biện pháp xử lý vi phạm pháp luật BHXH hiện nay ra sao?
   Các doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử phạt hành chính với mức phạt tối đa 75.000 đồng/hành vi, bị truy thu tiền nợ BHXH và bị thanh tra, kiểm tra. Tuy nhiên, mức phạt còn thấp và việc xử lý hình sự chưa được thực hiện rộng rãi do thiếu hướng dẫn cụ thể.

5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu BHXH bắt buộc tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh?
   Cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, hoàn thiện pháp luật, tăng cường nhân sự và ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm vi phạm. Ví dụ, việc áp dụng phần mềm quản lý thu BHXH giúp giám sát chặt chẽ hơn.

Kết luận

• BHXH bắt buộc là chính sách an sinh xã hội thiết yếu, góp phần bảo vệ quyền lợi NLĐ và ổn định xã hội.
• Thực trạng thu BHXH tại các DNNQD tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2016-2018 có sự tăng trưởng tích cực về số lượng người tham gia và số thu, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như nợ đọng và vi phạm pháp luật.
• Nguyên nhân chủ yếu do ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp và NLĐ, hạn chế về nhân sự, quy định pháp luật chưa đồng bộ và công tác thanh tra, xử lý vi phạm chưa hiệu quả.
• Luận văn đề xuất các giải pháp đồng bộ về tuyên truyền, hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, ứng dụng công nghệ và tăng cường xử lý vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả thu BHXH bắt buộc.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm bảo đảm quyền lợi NLĐ và phát triển bền vững hệ thống BHXH tại Quảng Ninh và toàn quốc.