Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm y tế (BHYT) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm gánh nặng tài chính khi người dân gặp rủi ro về bệnh tật. Tại Việt Nam, chính sách BHYT đã được triển khai từ năm 1992 và được pháp luật quy định chặt chẽ, đặc biệt là sau khi Luật BHYT năm 2014 có hiệu lực. Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, với dân số khoảng 186.000 người năm 2017, là đô thị đông dân thứ hai của tỉnh, có nền kinh tế phát triển đa ngành như khai thác than, công nghiệp, dịch vụ và du lịch. Tỷ lệ người dân tham gia BHYT tại đây năm 2018 đạt 92,62%, cao hơn mức trung bình toàn quốc (trên 86%). Tuy nhiên, công tác thu BHYT tại địa phương vẫn còn nhiều khó khăn, như tình trạng nợ đọng BHYT phổ biến và một số nhóm đối tượng chưa tham gia đầy đủ theo quy định.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận về thu BHYT, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường hiệu quả thu BHYT trong giai đoạn 2020-2027. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ cơ quan BHXH địa phương và các nhà lập pháp nâng cao hiệu quả quản lý, thu BHYT, góp phần thực hiện mục tiêu BHYT toàn dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về bảo hiểm xã hội và pháp luật hành chính trong quản lý thu BHYT. Lý thuyết bảo hiểm xã hội nhấn mạnh vai trò của BHYT như một công cụ phân phối lại thu nhập, chia sẻ rủi ro và đảm bảo công bằng xã hội trong chăm sóc sức khỏe. Pháp luật hành chính được áp dụng để phân tích các quy định pháp lý về thu BHYT, bao gồm các nguyên tắc thu đúng, thu đủ, thu đúng đối tượng và minh bạch.

Ba khái niệm trọng tâm được làm rõ gồm: (1) Thu BHYT là hoạt động tổ chức thu các khoản đóng góp từ người tham gia theo quy định pháp luật nhằm tạo lập quỹ BHYT; (2) Pháp luật về thu BHYT là hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động thu BHYT, bao gồm các quy định về đối tượng, mức đóng, phương thức đóng, quy trình thu và chế tài xử lý vi phạm; (3) Thực thi pháp luật thu BHYT là quá trình áp dụng các quy định pháp luật vào thực tế quản lý và thu BHYT tại địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, hệ thống hóa để làm rõ các khái niệm và cơ sở lý luận về thu BHYT. Phương pháp phân tích, thống kê được áp dụng để đánh giá thực trạng thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả dựa trên số liệu từ năm 2015 đến 2018, bao gồm số người tham gia BHYT, số tiền thu BHYT, tỷ lệ nợ đọng và các nhóm đối tượng tham gia. Phương pháp so sánh luật học được dùng để đối chiếu các quy định pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng tại địa phương.

Nguồn dữ liệu chính là báo cáo, số liệu thống kê của Bảo hiểm xã hội thành phố Cẩm Phả, các văn bản pháp luật liên quan như Luật BHYT 2014, Nghị định hướng dẫn thi hành và các quyết định của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ đối tượng tham gia BHYT trên địa bàn thành phố trong giai đoạn 2015-2018. Timeline nghiên cứu tập trung từ năm 2015 (khi Luật BHYT sửa đổi có hiệu lực) đến năm 2019, với đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2027.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Gia tăng số người tham gia BHYT: Từ năm 2015 đến 2018, số người tham gia BHYT tại thành phố Cẩm Phả tăng từ 149.366 lên 171.528 người, tương đương mức tăng khoảng 15%. Tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 92,62% năm 2018, vượt mục tiêu 80% của Nghị quyết Đại hội XII.

  2. Cơ cấu đối tượng tham gia đa dạng: Các nhóm đối tượng tham gia BHYT gồm người lao động tại các đơn vị sử dụng lao động, người hưởng lương hưu, người nghèo, học sinh sinh viên, người có công với cách mạng, hộ gia đình nông lâm ngư nghiệp, v.v. Trong đó, nhóm người lao động tại doanh nghiệp chiếm khoảng 85% tổng số người tham gia.

  3. Tình trạng nợ đọng BHYT còn phổ biến: Số tiền nợ đọng BHYT tại thành phố Cẩm Phả trong giai đoạn 2015-2018 vẫn ở mức cao, ảnh hưởng đến nguồn quỹ BHYT và khả năng chi trả cho người tham gia. Mức nợ đọng có xu hướng giảm nhẹ nhưng chưa đạt hiệu quả tối ưu.

  4. Quy trình thu BHYT được tổ chức chặt chẽ: Quy trình thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả được thực hiện theo quy định của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, với sự phối hợp giữa các tổ chức thu, UBND phường xã và đại lý thu. Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu còn hạn chế, gây khó khăn trong việc kiểm soát và đôn đốc thu nợ.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng số người tham gia BHYT phản ánh hiệu quả của chính sách mở rộng đối tượng và các biện pháp tuyên truyền, vận động tại địa phương. Tỷ lệ bao phủ vượt mức trung bình toàn quốc cho thấy thành phố Cẩm Phả đã đạt được bước tiến quan trọng trong thực hiện BHYT toàn dân. Tuy nhiên, tình trạng nợ đọng BHYT vẫn là thách thức lớn, tương tự như nhiều địa phương khác, do nguyên nhân chủ yếu là ý thức chấp hành pháp luật của một số đơn vị sử dụng lao động chưa cao và công tác kiểm tra, xử lý vi phạm chưa triệt để.

Việc tổ chức quy trình thu BHYT theo hướng tập trung, phân cấp rõ ràng và có sự phối hợp giữa các bên là điểm mạnh của hệ thống quản lý tại Cẩm Phả. Tuy nhiên, hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin và nguồn nhân lực còn hạn chế đã ảnh hưởng đến hiệu quả thu BHYT. So với các nghiên cứu trong ngành BHXH Việt Nam, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về những khó khăn trong công tác thu BHYT tại các địa phương có nền kinh tế đa dạng và dân số đông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện số người tham gia BHYT theo năm, tỷ lệ nợ đọng BHYT và cơ cấu đối tượng tham gia, giúp minh họa rõ nét xu hướng và các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật về thu BHYT: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật nhằm tăng cường tính minh bạch, rõ ràng trong quy trình thu BHYT, đặc biệt là quy định về xử lý nợ đọng và trách nhiệm của các bên liên quan. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể: Bộ Y tế, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Quốc hội.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Đẩy mạnh triển khai hệ thống quản lý thu BHYT điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan liên quan để nâng cao hiệu quả kiểm soát, đôn đốc thu nợ và giảm thiểu sai sót. Thời gian thực hiện: 2020-2024. Chủ thể: BHXH Việt Nam, BHXH tỉnh Quảng Ninh, UBND thành phố Cẩm Phả.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ thu BHYT: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ BHXH thành phố, đặc biệt về kỹ năng quản lý thu, xử lý vi phạm và ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện: 2020-2023. Chủ thể: BHXH tỉnh Quảng Ninh, BHXH thành phố Cẩm Phả.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thực hiện các đợt thanh tra chuyên ngành về thu BHYT tại các đơn vị sử dụng lao động, xử lý nghiêm các hành vi trốn đóng, nợ đọng BHYT theo quy định pháp luật. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2020 đến 2027. Chủ thể: BHXH thành phố Cẩm Phả, các cơ quan chức năng địa phương.

  5. Đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân tham gia BHYT: Tăng cường công tác truyền thông về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHYT, đặc biệt với các nhóm đối tượng chưa tham gia đầy đủ như hộ gia đình, người lao động tự do. Thời gian thực hiện: 2020-2025. Chủ thể: UBND thành phố, BHXH thành phố, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Bảo hiểm xã hội: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về thu BHYT, giúp nâng cao hiểu biết và kỹ năng quản lý, tổ chức thu BHYT hiệu quả tại địa phương.

  2. Nhà lập pháp và cơ quan quản lý nhà nước: Tài liệu hữu ích để nghiên cứu, hoàn thiện chính sách, pháp luật về BHYT, đặc biệt là các quy định liên quan đến thu BHYT và xử lý vi phạm.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Luật, Kinh tế, Y tế công cộng: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu chuyên sâu về chính sách BHYT và pháp luật thu BHYT.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp và người lao động: Giúp hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ trong việc tham gia BHYT, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật và tham gia BHYT đầy đủ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác thu BHYT lại quan trọng đối với chính sách BHYT?
    Thu BHYT là nguồn tài chính chính để chi trả các chế độ khám chữa bệnh cho người tham gia. Nếu thu không đủ hoặc chậm, quỹ BHYT sẽ thiếu hụt, ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia và sự bền vững của chính sách.

  2. Các nhóm đối tượng tham gia BHYT tại Cẩm Phả gồm những ai?
    Bao gồm người lao động tại các đơn vị sử dụng lao động, người hưởng lương hưu, người nghèo, học sinh sinh viên, người có công với cách mạng, hộ gia đình nông lâm ngư nghiệp, và các nhóm đối tượng khác theo quy định pháp luật.

  3. Tình trạng nợ đọng BHYT ảnh hưởng thế nào đến công tác thu?
    Nợ đọng BHYT làm giảm nguồn thu, gây khó khăn trong chi trả chế độ, làm mất cân đối quỹ BHYT và ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan BHXH. Việc xử lý nợ đọng là nhiệm vụ cấp thiết để đảm bảo hiệu quả thu BHYT.

  4. Phương thức đóng BHYT được quy định như thế nào?
    Phương thức đóng BHYT linh hoạt, có thể đóng hàng tháng, quý, 6 tháng hoặc 12 tháng tùy theo nhóm đối tượng và điều kiện thực tế, nhằm tạo thuận lợi cho người tham gia.

  5. Cơ quan nào chịu trách nhiệm thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả?
    Bảo hiểm xã hội thành phố Cẩm Phả là cơ quan chịu trách nhiệm tổ chức thu BHYT, phối hợp với các đơn vị sử dụng lao động, UBND phường xã và đại lý thu để thực hiện công tác thu theo quy định.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các khái niệm, đặc điểm và nội dung pháp luật về thu BHYT, đồng thời phân tích thực trạng thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 đến 2018 với số liệu cụ thể.
  • Tỷ lệ người tham gia BHYT tại Cẩm Phả đạt trên 92%, vượt mục tiêu đề ra, nhưng vẫn còn tồn tại tình trạng nợ đọng BHYT và một số hạn chế trong quản lý thu.
  • Quy trình thu BHYT được tổ chức chặt chẽ, tuy nhiên cần nâng cao ứng dụng công nghệ và năng lực cán bộ để tăng hiệu quả thu.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, tăng cường công tác quản lý, ứng dụng công nghệ và tuyên truyền nhằm nâng cao hiệu quả thu BHYT trong giai đoạn 2020-2027.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các cơ quan quản lý, nhà lập pháp, cán bộ BHXH và các đối tượng liên quan trong việc phát triển chính sách BHYT bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và BHXH thành phố Cẩm Phả cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả công tác thu BHYT để điều chỉnh kịp thời, góp phần thực hiện thành công mục tiêu BHYT toàn dân.