Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, số lượng và quy mô các vụ án dân sự ngày càng gia tăng, gây áp lực lớn lên hoạt động của các Tòa án nhân dân (TAND). Theo báo cáo của ngành tư pháp, năm 2019, TAND huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn đã thụ lý 1.159 vụ việc và xét xử 585 vụ việc, thể hiện sự gia tăng đáng kể so với các năm trước. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào vai trò và thực tiễn hoạt động của người tiến hành tố tụng dân sự (NTHTTDS) tại TAND huyện Lộc Bình nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ án dân sự, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ các vấn đề lý luận về NTHTTDS trong tố tụng dân sự, phân tích các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam về NTHTTDS, khảo sát thực tiễn thực hiện các quy định này tại TAND huyện Lộc Bình, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực của NTHTTDS. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các NTHTTDS được quy định tại Khoản 2 Điều 46 Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015, trong giai đoạn từ năm 2017 đến nay tại địa bàn huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng dân sự, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động xét xử của TAND, đồng thời tăng cường sự tin tưởng của nhân dân vào công lý và pháp luật. Các chỉ số như tỷ lệ bản án sơ thẩm có kháng cáo, kháng nghị phúc thẩm giảm 0,3289%, tỷ lệ bản án bị hủy do sơ suất giảm 0,199% cho thấy hiệu quả bước đầu của công tác tổ chức và thực hiện nhiệm vụ của NTHTTDS tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về quyền lực nhà nước trong tố tụng dân sự và mô hình tổ chức hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng. Lý thuyết quyền lực nhà nước nhấn mạnh NTHTTDS là người thực hiện quyền lực tư pháp thay mặt Nhà nước, đảm bảo tính công bằng, khách quan trong giải quyết vụ án. Mô hình tổ chức tố tụng dân sự tập trung vào các chủ thể tham gia tố tụng như Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án, Kiểm sát viên, Thẩm tra viên và Kiểm tra viên, với các nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Người tiến hành tố tụng dân sự (NTHTTDS): cá nhân được giao nhiệm vụ thực hiện quyền hạn của cơ quan tiến hành tố tụng trong giải quyết vụ án dân sự.
  • Tố tụng dân sự: quá trình pháp lý nhằm giải quyết tranh chấp dân sự theo quy định của pháp luật.
  • Quyền lực tư pháp: quyền lực của Nhà nước trong việc xét xử và giải quyết các vụ án.
  • Nguyên tắc độc lập và khách quan: NTHTTDS phải thực hiện nhiệm vụ không chịu ảnh hưởng từ bên ngoài, đảm bảo công lý.
  • Thẩm quyền và trách nhiệm: phạm vi và nghĩa vụ của NTHTTDS trong quá trình tố tụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Tài liệu pháp luật: BLTTDS năm 2015, Luật Tổ chức TAND năm 2014, Luật Viện kiểm sát nhân dân năm 2014, các nghị quyết hướng dẫn thi hành.
  • Số liệu thống kê từ TAND huyện Lộc Bình giai đoạn 2017-2019.
  • Phỏng vấn sâu và khảo sát ý kiến của các NTHTTDS tại TAND huyện Lộc Bình.
  • Phân tích so sánh với các nghiên cứu và thực tiễn tại các địa phương khác.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng 50 NTHTTDS, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ và phân tích nội dung định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò trung tâm của NTHTTDS trong giải quyết vụ án dân sự: NTHTTDS là nhân tố quyết định chất lượng và hiệu quả xét xử. Tại TAND huyện Lộc Bình, năm 2019, tỷ lệ các bản án sơ thẩm có kháng cáo, kháng nghị phúc thẩm giảm 0,3289%, tỷ lệ bản án bị hủy do sơ suất giảm 0,199%, cho thấy sự nâng cao trách nhiệm và năng lực của NTHTTDS.

  2. Thành phần NTHTTDS đa dạng và có sự phối hợp chặt chẽ: Bao gồm Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án, Thẩm tra viên, Kiểm sát viên và Kiểm tra viên. Mỗi nhóm có nhiệm vụ và quyền hạn rõ ràng, góp phần bảo đảm tính khách quan và minh bạch trong tố tụng.

  3. Thực tiễn phân công và thay đổi NTHTTDS còn tồn tại hạn chế: Việc phân công NTHTTDS chưa luôn khách quan, minh bạch, dẫn đến một số trường hợp thiếu sự phối hợp hiệu quả. Việc thay đổi NTHTTDS trong quá trình tố tụng được quy định rõ nhưng chưa được thực hiện triệt để, ảnh hưởng đến tính khách quan của quá trình xét xử.

  4. Những khó khăn trong việc thực hiện nhiệm vụ của NTHTTDS: Bao gồm hạn chế về năng lực chuyên môn, áp lực công việc tăng cao, và một số vướng mắc về cơ cấu tổ chức, đặc biệt là sự phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cơ cấu tổ chức của TAND và Viện kiểm sát còn chưa hoàn chỉnh, năng lực và trình độ của một số NTHTTDS chưa đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác xét xử. So sánh với các nghiên cứu tại một số địa phương khác cho thấy tình trạng này là phổ biến, nhưng tại Lộc Bình, sự cải thiện về tỷ lệ kháng cáo và hủy án cho thấy nỗ lực tích cực của các NTHTTDS.

Việc phân công và thay đổi NTHTTDS cần được thực hiện theo nguyên tắc khách quan, minh bạch, đảm bảo không có sự can thiệp từ bên ngoài, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các vụ án có kháng cáo, kháng nghị qua các năm, bảng phân loại NTHTTDS theo chức danh và nhiệm vụ, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và hiệu quả hoạt động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về NTHTTDS: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm và tiêu chuẩn của NTHTTDS nhằm đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch và phù hợp với thực tiễn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Nâng cao năng lực chuyên môn cho NTHTTDS: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng tố tụng và đạo đức nghề nghiệp cho NTHTTDS, đặc biệt là Thẩm phán, Kiểm sát viên và Thư ký Tòa án. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Trường Đại học Luật, TAND, Viện kiểm sát.

  3. Tăng cường công tác phân công và thay đổi NTHTTDS: Xây dựng quy trình phân công, thay đổi NTHTTDS minh bạch, khách quan, có sự giám sát của các cơ quan chức năng và sự tham gia của các bên liên quan. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Chánh án TAND, Viện trưởng Viện kiểm sát.

  4. Cải thiện cơ cấu tổ chức và phối hợp liên ngành: Tăng cường sự phối hợp giữa TAND, Viện kiểm sát và các cơ quan liên quan trong quá trình tố tụng để nâng cao hiệu quả giải quyết vụ án. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, TAND, Viện kiểm sát.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành Tòa án và Viện kiểm sát: Giúp hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và quyền hạn của NTHTTDS, từ đó nâng cao hiệu quả công tác xét xử và kiểm sát.

  2. Nhà làm luật và cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến tố tụng dân sự và tổ chức hoạt động của NTHTTDS.

  3. Giảng viên, sinh viên ngành Luật: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về tố tụng dân sự và vai trò của các chủ thể trong tố tụng.

  4. Các tổ chức, cá nhân tham gia tố tụng dân sự: Giúp nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ trong quá trình tố tụng, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người tiến hành tố tụng dân sự gồm những ai?
    Người tiến hành tố tụng dân sự bao gồm Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án, Thẩm tra viên, Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên và Kiểm tra viên. Mỗi người có nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể trong quá trình giải quyết vụ án dân sự.

  2. Vai trò của người tiến hành tố tụng dân sự trong tố tụng dân sự là gì?
    Họ là người thực hiện quyền lực tư pháp thay mặt Nhà nước, đảm bảo việc giải quyết vụ án dân sự được công bằng, khách quan, đúng pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.

  3. Quy trình phân công và thay đổi người tiến hành tố tụng dân sự được thực hiện như thế nào?
    Việc phân công và thay đổi NTHTTDS phải đảm bảo khách quan, minh bạch, có căn cứ rõ ràng và được lập thành văn bản. Trước phiên tòa, Chánh án Tòa án hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền quyết định; tại phiên tòa, Hội đồng xét xử quyết định sau khi nghe ý kiến các bên.

  4. Những khó khăn thường gặp trong hoạt động của người tiến hành tố tụng dân sự?
    Bao gồm áp lực công việc lớn, năng lực chuyên môn chưa đồng đều, cơ cấu tổ chức chưa hoàn chỉnh, và sự phối hợp giữa các cơ quan tố tụng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết vụ án.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của người tiến hành tố tụng dân sự?
    Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường đào tạo, xây dựng quy trình phân công minh bạch, cải thiện cơ cấu tổ chức và tăng cường phối hợp liên ngành, đồng thời nâng cao ý thức trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của NTHTTDS.

Kết luận

  • Người tiến hành tố tụng dân sự giữ vai trò trung tâm trong việc giải quyết các vụ án dân sự, đảm bảo tính công bằng và khách quan của tố tụng.
  • Thực tiễn tại TAND huyện Lộc Bình cho thấy sự cải thiện rõ rệt về hiệu quả xét xử nhờ nâng cao năng lực và trách nhiệm của NTHTTDS.
  • Cơ cấu tổ chức và quy định pháp luật về NTHTTDS cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác tố tụng.
  • Việc phân công, thay đổi NTHTTDS phải được thực hiện minh bạch, khách quan nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về pháp luật, đào tạo, tổ chức và phối hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của NTHTTDS trong thời gian tới.

Luận văn kêu gọi các cơ quan chức năng, nhà làm luật và các tổ chức liên quan tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện và triển khai các giải pháp nhằm nâng cao vai trò và hiệu quả hoạt động của người tiến hành tố tụng dân sự, góp phần xây dựng nền tư pháp công bằng, minh bạch và hiệu quả.