Nghiên Cứu Về Đương Sự Trong Tố Tụng Dân Sự Việt Nam

Tố tụng dân sự được hiểu là những việc kiện cáo nhau ra tòa về các quan hệ dân sự và yêu cầu tòa giải quyết. Theo Điều 1 BLTTDS 2004 sửa đổi bổ sung năm 2011, đối tượng giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự là các vụ việc dân sự, bao gồm vụ án dân sự và việc dân sự. Các chủ thể trong các quan hệ pháp luật nội dung tôn trọng lợi ích của nhau, thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ pháp lý thì sẽ không trở thành đương sự. Quá trình giải quyết vụ việc dân sự nảy sinh nhiều quan hệ pháp luật giữa các chủ thể: Tòa án, Viện kiểm sát, những người tham gia tố tụng và những người liên quan.

So với những người tham gia tố tụng khác, đương sự có những đặc điểm khác biệt. Thứ nhất, đương sự là chủ thể của quan hệ pháp luật nội dung có quyền, lợi ích tranh chấp hoặc bị xâm phạm. Thứ hai, đương sự là chủ thể được tòa án chấp nhận tham gia vào quá trình giải quyết vụ việc dân sự để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Tòa án thực chất là giải quyết các yêu cầu của đương sự. Tòa giải quyết vụ việc dân sự thực chất là tòa giải quyết các yêu cầu của đương sự hoặc người đại diện của đương sự.

Đương sự đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong tố tụng dân sự, bởi lợi ích của họ là nguyên nhân và mục đích của quá trình tố tụng. Thực hiện quyền tự định đoạt của đương sự không chỉ là cơ sở để phát sinh hoạt động tố tụng mà còn là cơ sở để thay đổi hoặc chấm dứt các hoạt động tố tụng khi đương sự sửa đổi, bổ sung yêu cầu hoặc rút đơn khởi kiện. Yêu cầu của đương sự là cơ sở quan trọng cho việc tham gia của các chủ thể khác vào quá trình tố tụng như người làm chứng, người giám định, người định giá hay người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.

Tòa án giải quyết các mối QHPL đang có tranh chấp, vi phạm, hoặc xác định về các sự kiện pháp lý làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt các QHPL, hoặc công nhận quyền cho chủ thể trong QHPL này. Do vậy, muốn xác định đầy đủ thành phần đương sự, phải xác định đầy đủ các QHPL mà tòa án đang giải quyết. Từ việc xác định các QHPL này, vấn đề tiếp theo là xác định đầy đủ các chủ thể độc lập có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tới QHPL đó.

Tùy thuộc vào số lượng chủ thể của các QHPL trong vụ việc dân sự, thành phần đương sự trong mỗi vụ việc là khác nhau. Căn cứ vào việc xác định chủ thể có quyền khởi kiện, quyền yêu cầu; chủ thể bị kiện; sự liên quan về quyền và nghĩa vụ với việc giải quyết vụ việc, đương sự trong tố tụng dân sự có những tư cách: nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong VADS; người yêu cầu, người liên quan trong VDS.

Khi chủ thể khởi kiện hoặc yêu cầu, tòa án cần xác định một cách chính xác các vấn đề như chủ thể đó có quyền khởi kiện hoặc yêu cầu hay không? Họ khởi kiện hoặc yêu cầu để bảo vệ quyền và lợi ích của mình hay của người khác? Họ có quyền khởi kiện hoặc yêu cầu đối với ai? Việc xác định phải căn cứ vào bản chất của mỗi QHPL đang được xem xét, giải quyết và đối chiếu với các quy phạm pháp luật nội dung tương ứng.

Theo Bộ luật Tố tụng Dân sự, đương sự có quyền khởi kiện để yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Đương sự cũng có quyền tự định đoạt đối với yêu cầu của mình, có thể thay đổi, bổ sung hoặc rút yêu cầu khởi kiện.

Đương sự có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để chứng minh yêu cầu của mình. Tòa án chỉ thu thập chứng cứ trong một số trường hợp nhất định, khi đương sự không thể tự thu thập được hoặc có khiếu nại về việc thu thập chứng cứ của tòa án.

Đương sự có quyền được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Họ có thể tự mình bảo vệ hoặc mời người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Người bảo vệ có quyền tham gia tố tụng, thu thập chứng cứ và đưa ra ý kiến để bảo vệ quyền lợi cho đương sự.

Việc xác định tư cách tố tụng của đương sự trong các vụ án có nhiều người tham gia hoặc có yếu tố nước ngoài thường gặp nhiều khó khăn. Cần có quy định rõ ràng hơn về vấn đề này để tránh sai sót.

Trong thực tế, việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự đôi khi chưa được đảm bảo. Ví dụ, việc cung cấp chứng cứ có thể bị cản trở hoặc thông tin về vụ án không được cung cấp đầy đủ.

Để nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về đương sự, cần tăng cường đào tạo cho cán bộ tòa án, ban hành hướng dẫn cụ thể và tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định pháp luật.

Để có năng lực hành vi tố tụng dân sự, cá nhân phải đáp ứng các điều kiện về độ tuổi và khả năng nhận thức, làm chủ hành vi. Cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên và không bị mất năng lực hành vi dân sự thì có đầy đủ năng lực hành vi tố tụng.

Người chưa thành niên hoặc người mất năng lực hành vi dân sự phải thông qua người đại diện theo pháp luật để thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng của mình.

Tòa án có trách nhiệm xem xét kỹ năng lực hành vi tố tụng của đương sự để đảm bảo quyền lợi của họ. Nếu phát hiện đương sự không có năng lực hành vi tố tụng, tòa án phải yêu cầu họ có người đại diện tham gia tố tụng.

Việc hoàn thiện pháp luật về đương sự là rất quan trọng để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong tranh chấp dân sự.

Ứng dụng công nghệ thông tin có thể giúp đương sự tham gia tố tụng một cách dễ dàng và thuận tiện hơn, tiết kiệm thời gian và chi phí.

Pháp luật về đương sự cần được phát triển theo hướng bảo vệ quyền lợi của đương sự, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho tòa án giải quyết vụ việc một cách nhanh chóng và hiệu quả.