Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế hợp tác, hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới (HTXNN) theo Luật Hợp tác xã năm 2012 đã trở thành một giải pháp quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, liên kết chuỗi giá trị và cải thiện đời sống nông dân. Tỉnh Hà Tĩnh, với hơn 660 HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, đã triển khai chuyển đổi và thành lập mới các HTXNN giai đoạn 2013-2016. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của các HTXNN vẫn còn hạn chế, với tỷ lệ HTX hoạt động hiệu quả chỉ đạt khoảng 20,8% sau chuyển đổi và 30% năm 2016. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát triển HTXNN kiểu mới trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, xác định các điều kiện cần thiết để phát triển bền vững mô hình này, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các HTXNN trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong giai đoạn 2013-2016, với dữ liệu thu thập từ 440 mẫu khảo sát cán bộ quản lý và thành viên HTX. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các tổ chức liên quan hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý và thúc đẩy phát triển kinh tế hợp tác nông nghiệp, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển nông thôn mới và nâng cao thu nhập cho nông dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết về hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới theo Luật Hợp tác xã năm 2012, trong đó nhấn mạnh các đặc trưng cơ bản: HTXNN là tổ chức kinh tế hợp tác tự nguyện, có tư cách pháp nhân, hoạt động theo nguyên tắc bình đẳng, dân chủ, tự chủ và cùng có lợi. Mô hình HTXNN kiểu mới phân định rõ quyền sở hữu cá nhân và tập thể, tập trung phục vụ lợi ích thành viên thay vì mục tiêu lợi nhuận. Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của HTXNN bao gồm: tự nguyện, kết nạp rộng rãi thành viên, bình đẳng, tự chủ, cam kết theo hợp đồng dịch vụ, phân phối thu nhập theo mức độ sử dụng dịch vụ, quan tâm giáo dục thành viên và phát triển bền vững cộng đồng. Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo kinh nghiệm phát triển HTXNN ở Nhật Bản và Hàn Quốc, nơi HTXNN được tổ chức chặt chẽ, đa dạng ngành nghề, có hệ thống quản lý hiệu quả và sự hỗ trợ chính sách mạnh mẽ từ nhà nước. Các khái niệm chính bao gồm: kinh tế hợp tác, nguyên tắc HTX kiểu mới, năng lực HTX và thành viên, cơ chế chính sách hỗ trợ, và vai trò của chính quyền địa phương trong phát triển HTX.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, thống kê, văn bản pháp luật liên quan đến phát triển HTXNN trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2013-2016. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 440 mẫu gồm 220 cán bộ quản lý và 220 thành viên HTXNN, được chọn theo phương pháp mẫu ngẫu nhiên đơn giản từ 220 HTXNN (110 HTX chuyển đổi và 110 HTX thành lập mới). Ngoài ra, phỏng vấn sâu với lãnh đạo Liên minh HTX tỉnh và Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Tĩnh nhằm thu thập thông tin về quy trình chuyển đổi và quản lý HTXNN. Thời gian khảo sát thực hiện trong tháng 4 năm 2017 tại các huyện, thị xã và thành phố trong tỉnh. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel, sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh biến động và phân tích xu hướng phát triển. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu đảm bảo tính đại diện cho các HTXNN trên địa bàn, giúp đánh giá chính xác thực trạng và các điều kiện phát triển HTXNN kiểu mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chuyển đổi HTXNN theo Luật HTX 2012: Tỉnh Hà Tĩnh có 233 HTXNN đã thực hiện chuyển đổi, chiếm phần lớn tổng số HTXNN, tuy nhiên vẫn còn 10 HTX chưa chuyển đổi. Quy trình chuyển đổi được thực hiện đúng quy định về số lượng thành viên tối thiểu (7 thành viên/HTX), tỷ lệ vốn góp không vượt quá 20%, và tổ chức bộ máy quản lý đầy đủ. Tuy nhiên, chỉ khoảng 20,8% HTXNN sau chuyển đổi hoạt động hiệu quả, cho thấy sự vào cuộc chưa quyết liệt và quản lý còn lỏng lẻo.

  2. Quy mô và năng lực HTXNN: Số lượng HTXNN tăng nhanh, gấp gần 20 lần mục tiêu đề ra, nhưng chủ yếu là HTX quy mô vừa, nhỏ và siêu nhỏ. Vốn điều lệ bình quân năm 2016 đạt 1.336 triệu đồng/HTX, tăng 4,1 lần so với năm 2013. Số cán bộ quản lý tăng 47,93% lên 3.630 người. Tuy nhiên, số lượng thành viên giảm 38,4% so với năm 2013, phản ánh sự giảm sút về thu hút thành viên.

  3. Hiệu quả kinh tế và liên kết: Tỷ lệ HTXNN hoạt động có hiệu quả tăng từ 25,66% năm 2015 lên 30% năm 2016. Doanh thu bình quân HTXNN năm 2016 tăng 1,3 lần so với năm 2013, lợi nhuận bình quân tăng hơn 1,2 lần. Thu nhập người lao động trong HTX đạt trên 2 triệu đồng/người/tháng, có HTX chăn nuôi lợn trả lương cán bộ kỹ thuật từ 10-20 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, tỷ lệ liên doanh, liên kết theo chuỗi giá trị còn thấp, chỉ chiếm 18,18%, chủ yếu mới đảm bảo cung ứng đầu vào, khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm.

  4. Đánh giá các điều kiện phát triển HTXNN: Thành viên tham gia chủ yếu xuất phát từ nhu cầu cá nhân, nhưng nhiều người chưa hiểu rõ bản chất HTX, tham gia do vận động. Mạng lưới HTX còn nhỏ, chỉ 71 HTX có trên 100 thành viên trong tổng số 660 HTXNN. Việc phân chia lợi nhuận chưa thực hiện đúng nguyên tắc hợp đồng dịch vụ. Trình độ quản lý còn thấp, 74,93% cán bộ chưa qua đào tạo. Vốn sản xuất thiếu hụt, công nghệ lạc hậu, khả năng tiếp cận thị trường và xúc tiến thương mại hạn chế. Chính sách nhà nước và công tác quản lý địa phương còn nhiều bất cập, như ban hành văn bản hướng dẫn chậm, quy định giới hạn cung ứng sản phẩm cho khách hàng ngoài thành viên, và công tác tuyên truyền chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy dù có sự tăng trưởng về số lượng HTXNN và cải thiện về vốn điều lệ, cán bộ quản lý, hiệu quả hoạt động và quy mô thành viên vẫn còn hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức của thành viên và cán bộ quản lý về HTX kiểu mới chưa đầy đủ, năng lực quản trị yếu kém, thiếu vốn và công nghệ, cũng như sự hỗ trợ chính sách và quản lý nhà nước chưa đồng bộ. So sánh với kinh nghiệm quốc tế như Nhật Bản và Hàn Quốc, nơi HTXNN được tổ chức bài bản, có hệ thống quản lý chuyên nghiệp và sự hỗ trợ chính sách mạnh mẽ, HTXNN Hà Tĩnh còn nhiều điểm yếu về tổ chức, liên kết và phát triển dịch vụ đa dạng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng HTXNN, vốn điều lệ, tỷ lệ hiệu quả hoạt động và biểu đồ so sánh năng lực cán bộ qua các năm để minh họa xu hướng và điểm nghẽn. Việc nâng cao nhận thức, đào tạo cán bộ, cải thiện chính sách và thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị là những yếu tố then chốt để HTXNN kiểu mới phát triển bền vững tại Hà Tĩnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức: Tổ chức các chương trình truyền thông, tập huấn về bản chất, lợi ích và nguyên tắc hoạt động của HTXNN kiểu mới nhằm nâng cao nhận thức cho nông dân và cán bộ quản lý. Mục tiêu tăng tỷ lệ thành viên tự nguyện tham gia và hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Liên minh HTX tỉnh phối hợp với các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương.

  2. Nâng cao năng lực quản lý HTX: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho cán bộ quản lý HTX về kỹ năng quản trị, kế toán, marketing và xúc tiến thương mại. Xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, có trình độ chuyên môn và tâm huyết. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ qua đào tạo lên trên 80% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Liên minh HTX, các cơ sở đào tạo.

  3. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản hướng dẫn Luật HTX để tháo gỡ vướng mắc về vốn góp, phân phối lợi nhuận, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Tăng cường hỗ trợ vốn vay ưu đãi, đầu tư cơ sở hạ tầng và ứng dụng công nghệ mới cho HTXNN. Mục tiêu cải thiện điều kiện hoạt động và tăng tỷ lệ HTX hoạt động hiệu quả lên 50% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan, Liên minh HTX.

  4. Thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị: Khuyến khích HTXNN liên kết với doanh nghiệp, tổ chức sản xuất lớn để xây dựng chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ, nâng cao khả năng cạnh tranh. Xây dựng mô hình HTXNN mẫu để nhân rộng. Mục tiêu tăng tỷ lệ liên kết chuỗi giá trị lên trên 40% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Liên minh HTX, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, doanh nghiệp.

  5. Tăng cường vai trò lãnh đạo và quản lý nhà nước: Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền địa phương trong chỉ đạo phát triển HTXNN. Cải cách thủ tục hành chính, tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động HTX. Mục tiêu xây dựng môi trường pháp lý và quản lý thuận lợi, minh bạch trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND các cấp, Ban chỉ đạo phát triển kinh tế tập thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và lãnh đạo Liên minh HTX: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp, từ đó thúc đẩy phát triển HTXNN hiệu quả.

  2. Chính quyền địa phương (UBND, Sở ngành): Là cơ quan quản lý nhà nước, cần tham khảo để hoàn thiện cơ chế, chính sách, cải thiện công tác chỉ đạo và giám sát phát triển HTXNN.

  3. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực kinh tế hợp tác và phát triển nông nghiệp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận, dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về mô hình HTXNN kiểu mới tại địa phương, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Thành viên và cán bộ HTXNN: Giúp hiểu rõ hơn về quyền lợi, nghĩa vụ, nguyên tắc hoạt động của HTX kiểu mới, từ đó nâng cao sự gắn bó và hiệu quả tham gia.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTXNN kiểu mới khác gì so với HTX truyền thống?
    HTXNN kiểu mới hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, tự chủ, phân phối lợi ích theo mức độ sử dụng dịch vụ, có tư cách pháp nhân và không giới hạn quy mô hoạt động, trong khi HTX truyền thống thường mang tính hành chính, phân phối lợi nhuận không công bằng và quy mô hạn chế.

  2. Tại sao nhiều HTXNN ở Hà Tĩnh chưa hoạt động hiệu quả?
    Nguyên nhân chính là do năng lực quản lý yếu, vốn hạn chế, thiếu liên kết chuỗi giá trị, nhận thức thành viên chưa đầy đủ và sự hỗ trợ chính sách chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả kinh tế thấp và khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý HTXNN?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản trị, kế toán, marketing, xúc tiến thương mại; tuyển chọn cán bộ trẻ có trình độ; đồng thời tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn từ các cơ quan chuyên môn.

  4. Vai trò của chính quyền địa phương trong phát triển HTXNN là gì?
    Chính quyền địa phương có vai trò quan trọng trong chỉ đạo, tạo điều kiện về chính sách, cải cách thủ tục hành chính, giám sát hoạt động HTX và phối hợp với các tổ chức liên quan để hỗ trợ HTX phát triển bền vững.

  5. HTXNN có thể liên kết với doanh nghiệp như thế nào để phát triển?
    HTXNN có thể ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm, liên kết chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ, hợp tác đầu tư công nghệ và mở rộng thị trường, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế và khả năng cạnh tranh.

Kết luận

  • HTXNN kiểu mới tại Hà Tĩnh đã có sự phát triển về số lượng và vốn điều lệ, nhưng hiệu quả hoạt động và quy mô thành viên còn hạn chế.
  • Các điều kiện phát triển HTXNN như nhận thức thành viên, năng lực quản lý, vốn, công nghệ và chính sách hỗ trợ chưa được đảm bảo đầy đủ.
  • Kinh nghiệm quốc tế và trong nước cho thấy cần tập trung nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện chính sách, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị và tăng cường vai trò quản lý nhà nước.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện các điều kiện phát triển HTXNN kiểu mới, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, Liên minh HTX và thành viên HTXNN phối hợp thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2024-2028 để phát huy tối đa tiềm năng của mô hình HTXNN kiểu mới tại Hà Tĩnh.

Hành động ngay hôm nay để thúc đẩy phát triển HTXNN kiểu mới, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững và nâng cao đời sống nông dân!