Nghiên Cứu Hoạt Động Thương Mại Việt Nam: Tình Hình và Giải Pháp

Thương mại đóng vai trò then chốt trong tăng trưởng kinh tế. Nó thúc đẩy sản xuất, tạo việc làm và tăng thu nhập quốc dân. Hoạt động thương mại giúp Việt Nam tận dụng lợi thế so sánh, tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Theo tài liệu gốc, thương mại quốc tế qua biên giới phía Bắc là một bộ phận cấu thành rất quan trọng trong hệ thống ngoại thương nước ta. Từ cuối năm 1988, buôn bán qua biên giới trở thành vấn đề thời sự nóng bỏng.

Các FTA như EVFTA, CPTPP tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu. Chúng giúp giảm thuế quan, dỡ bỏ rào cản phi thuế quan và hài hòa hóa quy tắc xuất xứ. Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam cần nâng cao năng lực cạnh tranh để tận dụng tối đa cơ hội từ các FTA. Các nước có nền thương mại phát triển hàng đầu thế giới vẫn coi trọng biên mậu và dành cho biên mậu những chính sách đặc biệt, ưu đãi hơn mậu dịch thông thường, bởi vì nó phù hợp với Điều XXIV hiệp định GATT/WTO.

Điện tử, dệt may, da giày, nông sản là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Tuy nhiên, tỷ trọng hàng chế biến, chế tạo còn thấp. Cần đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn. Phía Trung Quốc, thương mại quốc tế vùng biên giới với các nước láng giềng cũng được coi là một bộ phận quan trọng nằm trong chính sách mở cửa từ cuối những năm 1970.

Hoa Kỳ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc là những thị trường xuất nhập khẩu chính của Việt Nam. Cần đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc quá lớn vào một số thị trường nhất định. Đối với biên giới Việt - Trung, từ đầu những năm 1980, chính phủ Trung Quốc trung ương cũng như địa phương đã có những bước chuẩn bị để buôn bán với Việt Nam.

Cán cân thương mại của Việt Nam có xu hướng thặng dư. Tuy nhiên, thặng dư này chưa thực sự bền vững do phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu, máy móc thiết bị. Các yếu tố như tỷ giá hối đoái, lạm phát, biến động kinh tế toàn cầu ảnh hưởng lớn đến cán cân thương mại. Họ đã củng cố cơ sở hạ tầng, đường sá, nhà kho và xây dựng các ngân hàng biên giới.

Phát triển chuỗi cung ứng hiệu quả, giảm chi phí logistics là yếu tố quan trọng để nâng cao sức cạnh tranh. Cần đầu tư vào hạ tầng giao thông, kho bãi, cảng biển. Đồng thời, cần cải thiện quy trình thủ tục hải quan, giảm thời gian thông quan. Thực chất của thương mại qua biên giới là gì? Phát triển nó ra sao? Chính sách mặt hàng xuất nhập khẩu, chính sách thuế, hạn ngạch ra sao?

Thương mại điện tử và kinh tế số mở ra nhiều cơ hội mới cho doanh nghiệp. Cần xây dựng hạ tầng số, phát triển các nền tảng thương mại điện tử, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số. Cần có giải pháp nào thúc đẩy hoạt động biên mậu Việt Nam - Trung Quốc? Cho đến nay các vấn đề trên chỉ mới được đề cập đến theo từng khía cạnh trên các bài báo đơn lẻ mang tính chất phản ánh hiện tượng.

Doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) đóng vai trò quan trọng trong thương mại Việt Nam. Cần có chính sách hỗ trợ SME tiếp cận vốn, công nghệ, thông tin thị trường. Đồng thời, cần nâng cao năng lực quản trị, kỹ năng marketing cho SME. Cùng với quá trình cải cách và mở cửa, trên cơ sở nhận thức vai trò của hoạt động kinh tế biên mậu mà trọng tâm là việc thúc đẩy giao lưu kinh tế qua các cửa khẩu trên bộ, chính phủ Việt Nam đã ban hành hàng loạt các chính sách có liên quan để hỗ trợ cho quá trình này.

Thương mại biên giới Việt Nam - Trung Quốc có nhiều tiềm năng phát triển. Cần khai thác lợi thế về vị trí địa lý, văn hóa, tập quán tiêu dùng. Đồng thời, cần giải quyết các vấn đề về thủ tục hải quan, kiểm dịch, thanh toán. Trung Quốc là một nước đang phát triển có dân số lớn nhất thế giới, kinh tế phát triển vào loại nhanh nhất thế giới.

Thương mại biên giới tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân địa phương. Nó cũng thúc đẩy phát triển các ngành dịch vụ, du lịch. Tuy nhiên, cần có chính sách để phân phối lợi ích một cách công bằng, tránh tình trạng bất bình đẳng. Ngay từ những ngày đầu cải cách mở cửa, Trung Quốc đã có một chiến lược khá toàn diện trong việc phát triển biên mậu, cho đến ngày nay đang tham gia sâu vào thể chế kinh tế thế giới nhưng về cơ bản vẫn duy trì những chính sách đó.

Các yếu tố như công nghệ, chính sách, biến đổi khí hậu, thay đổi nhân khẩu học sẽ tác động lớn đến xu hướng thương mại tương lai. Cần có sự chuẩn bị để thích ứng với những thay đổi này. Mặt khác, việc Việt Nam chưa có một chiến lược biên mậu lâu dài với Trung Quốc sẽ dẫn đến tình trạng quan hệ biên mậu luôn bị động, không có khả năng thích ứng nhanh với những thay đổi của nền kinh tế Trung Quốc để có thể khai thác tối đa lợi thế so sánh và hạn chế rủi ro.

Có nhiều kịch bản phát triển thương mại Việt Nam đến năm 2030. Kịch bản lạc quan là Việt Nam sẽ trở thành một trung tâm sản xuất, xuất khẩu quan trọng của khu vực. Kịch bản bi quan là Việt Nam sẽ tụt hậu do không thích ứng được với những thay đổi của thế giới. Tóm lại, qua đánh giá sơ bộ tình hình nghiên cứu có thể thấy rằng, các công trình nghiên cứu đã thực hiện mới chỉ đề cập đến một số khía cạnh trong quan hệ thương mại Việt - Trung.

Các tiêu chí đánh giá phát triển thương mại bền vững bao gồm tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường, trách nhiệm xã hội, đạo đức kinh doanh. Cần có hệ thống chỉ tiêu để theo dõi, đánh giá tiến độ thực hiện. Nghiên cứu hoạt động biên mậu của các tỉnh biên giới vùng Đông Bắc Việt Nam, chỉ ra những thành tựu cũng như hạn chế của hoạt động này, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp thúc đẩy hoạt động biên mậu các tỉnh này.

Nhà nước cần xây dựng chính sách khuyến khích phát triển thương mại xanh, thương mại công bằng. Cần có các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng công nghệ sạch, sản xuất sản phẩm thân thiện với môi trường. Đồng thời, cần bảo vệ quyền lợi của người lao động, người tiêu dùng. Nghiên cứu cơ sở của hoạt động biên mậu các tỉnh biên giới vùng Đông Bắc Việt Nam (cơ sở lý luận, các điều kiện, đường lối chính sách).