I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học Muỗi Sốt Xuất Huyết
Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra. Bệnh lây truyền qua trung gian muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus. Theo WHO, khoảng 2.5 – 3 tỷ người có nguy cơ mắc bệnh. Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ mắc và tử vong do SXHD cao. Bệnh lưu hành rộng rãi ở vùng châu thổ sông Hồng, sông Cửu Long và duyên hải miền Trung. Các chỉ số muỗi và bọ gậy truyền bệnh SXHD luôn ở mức báo động. Việc nghiên cứu tìm các giải pháp nhằm kiểm soát các dụng cụ chứa nước có lăng quăng/bọ gậy và muỗi trưởng thành là rất cần thiết. Đề tài "Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học sinh thái và ổ bọ gậy nguồn của của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết dengue tại huyện Ninh Hòa-Khánh Hòa năm 2021" đã được thực hiện.
1.1. Tầm Quan Trọng Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học Muỗi Aedes
Nghiên cứu này cung cấp thông tin cập nhật về sinh học sinh thái của muỗi truyền bệnh SXHD tại Ninh Hòa, Khánh Hòa. Xác định ổ bọ gậy nguồn và sự thay đổi theo thời gian. Đây là cơ sở đề xuất các biện pháp diệt bọ gậy/lăng quăng hiệu quả. Đảm bảo công tác tuyên truyền, phòng chống bệnh SXHD thích hợp cho từng giai đoạn trong năm. Nghiên cứu tập trung vào muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus tại hộ gia đình, bao gồm khu vực trong và xung quanh nhà, vườn cây. Bọ gậy/lăng quăng cũng được nghiên cứu tại các dụng cụ chứa nước sinh hoạt, phế thải.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học và Ổ Bọ Gậy
Mục tiêu chính của nghiên cứu là mô tả một số đặc điểm sinh học sinh thái của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue tại huyện Ninh Hòa, Khánh Hòa năm 2021. Đồng thời, xác định ổ bọ gậy nguồn của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue tại địa điểm nghiên cứu. Nghiên cứu này tập trung vào việc điều tra nơi trú đậu, giá thể, độ cao ưa thích và thời gian hoạt động hút máu của muỗi. Bên cạnh đó, điều tra bọ gậy trong các dụng cụ chứa nước để xác định ổ bọ gậy nguồn. Cuối cùng, tìm hiểu một số mối liên quan đến tập tính sinh học của muỗi và bọ gậy Aedes.
II. Tổng Quan Bệnh Sốt Xuất Huyết Dengue Thực Trạng Nguy Cơ
Theo WHO, sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm nhóm B do virus họ Flaviviridae gây ra. Virus Dengue được truyền bởi muỗi Aedes. Người nhiễm virus có thể không có triệu chứng hoặc biểu hiện lâm sàng nhẹ, hoặc tình trạng xuất huyết nặng, sốc và dẫn đến tử vong. Mọi lứa tuổi đều có thể mắc SXHD. Cần nghi ngờ mắc SXHD khi có triệu chứng sốt cao kèm theo đau đầu, đau sau hốc mắt, đau cơ khớp, chóng mặt, nôn mửa, da xung huyết hoặc nổi ban. SXHD nặng có thể gây tử vong vì rò rỉ plasma, ứ dịch, suy hô hấp, chảy máu nặng, hoặc suy tạng.
2.1. Tình Hình Sốt Xuất Huyết Dengue Trên Thế Giới
Năm 1897, vụ dịch SXHD đầu tiên được ghi nhận ở Úc. Từ đó, nhiều vụ dịch lớn đã xảy ra ở hầu hết các nước Đông Nam Á. Hiện nay dịch SXHD đã lan rộng ra 128 quốc gia ở Nam Mỹ, Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương vào năm 2018. Khu vực Nam Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương chiếm 75% số ca bệnh SXHD. Hàng năm có khoảng 390 triệu người mắc SXHD trên toàn cầu. Nghiên cứu của Salles (2018) cho thấy tỷ lệ các ca sốt xuất huyết nặng ở khu vực Đông Nam Á cao gấp 18 lần so với khu vực Châu Mỹ.
2.2. Tình Hình Sốt Xuất Huyết Dengue Tại Việt Nam
Việt Nam là nước có khí hậu nhiệt đới gió mùa thuận lợi cho sự phát triển của muỗi Aedes. Bệnh SXHD đang là một trong các bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ mắc và tử vong cao nhất hiện nay. Bệnh xảy ra trước năm 1990, sau đó xảy ra liên tục với cường độ và quy mô ngày một gia tăng hơn. Năm 2010 số ca mắc được ghi nhận 128.710 trường hợp và 109 bệnh nhân đã tử vong. Chu kỳ dịch SXHD diễn biến phức tạp với tỉ lệ mắc SXHD/100.000 dân từ năm 2011 đến năm 2020 có xu hướng tăng ở khu vực miền Trung và tây Nguyên.
2.3. Tình Hình Sốt Xuất Huyết Dengue Tại Khánh Hòa
Tại 11 tỉnh duyên hải miền Trung từ Quảng Bình đến Bình Thuận, Khánh Hòa thường có số ca mắc cao nhất khu vực. Theo thống kê của Viện Pasteur Nha Trang từ năm 1999 - 2020 cho thấy chu kỳ dịch sốt xuất huyết tại khu vực miền Trung nói chung và tỉnh Khánh Hòa nói riêng khoảng thời gian từ 4-5 năm có một vụ dịch SXHD và đỉnh dịch sau có xu hướng cao hơn đỉnh dịch trước. Tại tỉnh Khánh Hòa ca mắc SXHD hàng năm luôn luôn đứng đầu khu vực, trong đó huyện Ninh Hòa là một trong 9 huyện thị có ca mắc cao.
III. Đặc Điểm Sinh Học Sinh Thái Muỗi Aedes Yếu Tố Truyền Bệnh
Ae. aegypti phân bố trong vùng nhiệt đới và ôn đới. Độ cao có mặt tới 1000m so với mực nước biển. Muỗi cái hút máu người vào ban ngày, cao điểm vào sáng sớm và chiều tối. Muỗi đẻ trứng ở các vật chứa nước sạch, tĩnh đọng trong nhà và xung quanh nhà. Ae. albopictus phân bố rộng hơn, cả ở vùng nông thôn và thành thị. Chúng có thể đẻ trứng ở các hốc cây, lốp xe cũ, và các vật chứa nước tự nhiên khác. Vòng đời của muỗi Aedes trải qua 4 giai đoạn: trứng, bọ gậy (lăng quăng), nhộng và muỗi trưởng thành.
3.1. Phân Bố và Môi Trường Sống Của Muỗi Aedes Aegypti
Aedes aegypti thường được tìm thấy trong môi trường sống gần người, đặc biệt là trong các khu vực đô thị và bán đô thị. Chúng thích nghi tốt với việc đẻ trứng trong các vật chứa nước nhân tạo như chậu hoa, thùng chứa nước, và lốp xe cũ. Sự phân bố của Aedes aegypti bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ, độ ẩm và sự sẵn có của các vật chứa nước.
3.2. Tập Tính Hút Máu và Sinh Sản Của Muỗi Aedes Albopictus
Aedes albopictus có tập tính hút máu rộng hơn so với Aedes aegypti, chúng có thể hút máu cả người và động vật. Chúng cũng có khả năng đẻ trứng trong nhiều loại vật chứa nước khác nhau, bao gồm cả các vật chứa nước tự nhiên như hốc cây và lá cây. Aedes albopictus có khả năng chịu lạnh tốt hơn Aedes aegypti, cho phép chúng phân bố ở các vùng có khí hậu lạnh hơn.
IV. Xác Định Ổ Bọ Gậy Nguồn Muỗi Truyền Bệnh Sốt Xuất Huyết
Nghiên cứu xác định các loại dụng cụ chứa nước phổ biến tại Ninh Hòa và tỷ lệ dụng cụ có bọ gậy Aedes. Các dụng cụ chứa nước trong nhà và ngoài nhà được so sánh về số lượng bọ gậy. Số lượng bọ gậy Ae. aegypti và Ae. albopictus được thống kê và so sánh. Các chỉ số bọ gậy và quăng Aedes được tính toán để đánh giá mức độ nguy cơ. Ổ bọ gậy nguồn được xác định tại các điểm nghiên cứu.
4.1. Phân Bố Chủng Loại Dụng Cụ Chứa Nước và Bọ Gậy Aedes
Nghiên cứu đã phân tích sự phân bố của các chủng loại dụng cụ chứa nước khác nhau tại thị xã Ninh Hòa. Kết quả cho thấy sự đa dạng trong các loại dụng cụ chứa nước, từ các vật dụng sinh hoạt hàng ngày đến các vật dụng phế thải. Tỷ lệ dụng cụ có bọ gậy Aedes trong từng loại dụng cụ chứa nước cũng được xác định, giúp xác định các loại dụng cụ chứa nước có nguy cơ cao.
4.2. So Sánh Dụng Cụ Chứa Nước Trong và Ngoài Nhà
Nghiên cứu so sánh tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy Aedes giữa khu vực trong nhà và ngoài nhà. Kết quả cho thấy sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ này, cho thấy môi trường sống khác nhau có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của bọ gậy. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc triển khai các biện pháp phòng chống dịch bệnh phù hợp với từng khu vực.
4.3. Xác Định Ổ Bọ Gậy Nguồn Tại Các Điểm Nghiên Cứu
Nghiên cứu đã xác định các ổ bọ gậy nguồn của muỗi Aedes tại các điểm nghiên cứu khác nhau. Các ổ bọ gậy này có thể là các vật chứa nước lớn hoặc nhỏ, cố định hoặc di động. Việc xác định chính xác các ổ bọ gậy nguồn giúp tập trung các nguồn lực và biện pháp phòng chống dịch bệnh vào các khu vực có nguy cơ cao nhất.
V. Mối Liên Quan Giữa Muỗi Bọ Gậy Aedes và Thói Quen Sinh Hoạt
Nghiên cứu tìm hiểu mối liên quan giữa việc sử dụng hóa chất diệt muỗi và sự xuất hiện của muỗi Aedes. Mối liên quan giữa thói quen trữ nước và sự có mặt của bọ gậy cũng được phân tích. Mối liên quan giữa nhà có bọ gậy và nhà có muỗi được đánh giá. Cuối cùng, mối liên quan giữa nhà vệ sinh thông thoáng và sự xuất hiện của muỗi được xem xét.
5.1. Ảnh Hưởng Của Hóa Chất Diệt Muỗi Đến Quần Thể Muỗi Aedes
Nghiên cứu đã đánh giá mối liên quan giữa việc sử dụng hóa chất diệt muỗi và sự xuất hiện của muỗi Aedes. Kết quả cho thấy việc sử dụng hóa chất diệt muỗi có thể làm giảm số lượng muỗi Aedes trong một thời gian ngắn, nhưng cũng có thể dẫn đến sự phát triển của tính kháng thuốc ở muỗi.
5.2. Thói Quen Trữ Nước và Nguy Cơ Phát Triển Bọ Gậy Aedes
Nghiên cứu đã phân tích mối liên quan giữa thói quen trữ nước của người dân và sự phát triển của bọ gậy Aedes. Kết quả cho thấy những hộ gia đình có thói quen trữ nước thường có nguy cơ cao hơn về sự phát triển của bọ gậy, đặc biệt là khi các vật chứa nước không được che đậy kín.
5.3. Mối Tương Quan Giữa Nhà Có Bọ Gậy và Nhà Có Muỗi
Nghiên cứu đã đánh giá mối tương quan giữa nhà có bọ gậy và nhà có muỗi. Kết quả cho thấy có một mối tương quan chặt chẽ giữa hai yếu tố này, cho thấy việc kiểm soát bọ gậy là một biện pháp quan trọng để giảm số lượng muỗi trưởng thành.
VI. Kết Luận Kiến Nghị Giải Pháp Phòng Chống Sốt Xuất Huyết
Nghiên cứu cung cấp thông tin quan trọng về đặc điểm sinh học và ổ bọ gậy của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết tại Ninh Hòa, Khánh Hòa. Kết quả này có thể được sử dụng để xây dựng các biện pháp phòng chống dịch bệnh hiệu quả hơn. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về phòng chống SXHD. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành và cộng đồng trong công tác phòng chống dịch bệnh.
6.1. Đề Xuất Các Biện Pháp Kiểm Soát Bọ Gậy Hiệu Quả
Dựa trên kết quả nghiên cứu, đề xuất các biện pháp kiểm soát bọ gậy hiệu quả, bao gồm việc loại bỏ các vật chứa nước không cần thiết, che đậy kín các vật chứa nước, và sử dụng các biện pháp sinh học để kiểm soát bọ gậy.
6.2. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Về Phòng Chống Sốt Xuất Huyết
Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về phòng chống SXHD cho cộng đồng, đặc biệt là về các biện pháp phòng ngừa cá nhân và gia đình. Sử dụng các kênh truyền thông đa dạng để tiếp cận đến mọi đối tượng trong cộng đồng.
6.3. Tăng Cường Hợp Tác Liên Ngành Trong Phòng Chống Dịch Bệnh
Tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành liên quan, bao gồm y tế, giáo dục, môi trường và chính quyền địa phương, trong công tác phòng chống dịch bệnh. Xây dựng các kế hoạch phòng chống dịch bệnh cụ thể và phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng đơn vị.
