Nghiên Cứu Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Đầu Tư Của Nhà Đầu Tư Cá Nhân Trên Thị Trường Chứng Khoán Phái Sinh Việt Nam

• Tác giả: Hà Kiều Trang
• Người hướng dẫn: TS. Đào Thị Thương
• Trường học: Trường Đại Học Ngoại Thương
• Chuyên ngành: Tài Chính - Ngân Hàng
• Đề tài: Nghiên Cứu Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Đầu Tư Cá Nhân Trên Thị Trường Chứng Khoán Phái Sinh Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ĐẦU TƯ CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH
• 1.1. Cơ sở lý luận về thị trường chứng khoán phái sinh
• 1.1.1. Khái niệm và lịch sử hình thành TTCK phái sinh
• 1.1.2. Các công cụ phái sinh
• 1.2. Cơ sở lý luận các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư vào TTCK phái sinh
• 1.2.1. Các lý thuyết nền tảng về đầu tư tài chính
• 1.2.2. Các nhân tố tác động đến hành vi quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân
• 1.3. Mô hình nghiên cứu
• 1.3.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 1.3.2. Xây dựng thang đo nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIAO DỊCH HĐTL CHỈ SỐ VN30 CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG QUYẾT ĐỊNH ĐẦU TƯ CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN TRÊN TTCK VIỆT NAM
• 2.1. Sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
• 2.1.1. Quá trình hình thành
• 2.1.2. Các đặc điểm và sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh
• 2.2. Thực trạng giao dịch HĐTL chỉ số VN30 của nhà đầu tư cá nhân trong giai đoạn thị trường biến động
• 2.3. Kết quả nghiên cứu dựa trên khảo sát NĐT trên TTCK
• 2.3.1. Thống kê mô tả mẫu dữ liệu khảo sát
• 2.3.2. Kết quả nghiên cứu định lượng
• 3. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƯ CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN TRÊN TTCK PHÁI SINH VÀ CÁC GỢI Ý TỚI CƠ QUAN QUẢN LÝ NHẰM PHÁT TRIỂN TTCK PHÁI SINH TẠI VIỆT NAM
• 3.1. Kiến nghị giải pháp đối với nhà đầu tư cá nhân
• 3.2. Kiến nghị giải pháp đối với nhà đầu tư tổ chức
• 3.3. Kiến nghị giải pháp đối với cơ quan quản lý
• 3.4. Kiến nghị giải pháp đối với các công ty chứng khoán (Thành viên thuộc sở giao dịch chứng khoán)
• DANH MỤC VÀ TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Quyết Định Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh Việt Nam

Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đang thu hút sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư cá nhân. Quyết định tham gia thị trường này chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, từ kiến thức tài chính đến tâm lý cá nhân. Việc nghiên cứu các yếu tố này là rất quan trọng để hiểu rõ hơn hành vi của nhà đầu tư và đưa ra những lời khuyên đầu tư phù hợp. Theo thống kê, số lượng tài khoản giao dịch phái sinh đã vượt quá 1,26 triệu vào tháng 4/2023, cho thấy sức hút mạnh mẽ của thị trường này. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thị trường còn non trẻ và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Do đó, việc trang bị kiến thức và hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư là vô cùng cần thiết để đạt được hiệu quả đầu tư tốt nhất.

1.1. Bản Chất và Đặc Điểm Thị Trường Chứng Khoán Phái Sinh

Thị trường chứng khoán phái sinh là nơi giao dịch các công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá trị của một tài sản cơ sở. Các công cụ phái sinh phổ biến bao gồm hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn, và hợp đồng hoán đổi. Thị trường này cung cấp cơ hội phòng ngừa rủi ro, đầu cơ và tăng cường hiệu quả đầu tư. Thị trường phái sinh VN30 ra mắt vào tháng 10/2017, cung cấp khả năng phát hiện giá và chuyển rủi ro cho chứng khoán, hàng hóa, tiền tệ. Hầu hết các công cụ phái sinh đều rất nhạy cảm với những thay đổi nhỏ trong các thông tin trên thị trường hay bản chất sản phẩm như thời gian đáo hạn, lãi suất…và làm cho thị trường có tính biến động cao rủi ro cao.

1.2. Vai Trò của Nhà Đầu Tư Cá Nhân Trong Thị Trường

Nhà đầu tư cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh. Mặc dù có thể thiếu kinh nghiệm so với các nhà đầu tư tổ chức, họ mang lại sự đa dạng và tính thanh khoản cho thị trường. Theo số liệu thống kê, nhà đầu tư cá nhân chiếm phần lớn khối lượng giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. Để thị trường có thể phát triển mở rộng với cấu trúc bền vững giảm thành phần tham gia với mục tiêu đầu cơ là điều cần thiết.

II. Thách Thức Rủi Ro Khi Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh VN

Đầu tư vào thị trường chứng khoán phái sinh tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt đối với các nhà đầu tư cá nhân thiếu kinh nghiệm. Sự biến động mạnh của thị trường, đòn bẩy tài chính cao, và sự phức tạp của các công cụ phái sinh có thể dẫn đến thua lỗ lớn. Việc hiểu rõ các rủi ro và có chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả là vô cùng quan trọng. Các rủi ro thị trường luôn tiềm ẩn và khó lường trước được hết. Chính điều này làm cho thị trường chứng khoán phái sinh trở nên hấp dẫn và nhanh chóng được nhiều nhà đầu tư đón nhận.

2.1. Rủi Ro Thị Trường và Biến Động Giá

Thị trường chứng khoán phái sinh có tính biến động cao hơn so với thị trường cơ sở. Giá của các công cụ phái sinh có thể thay đổi nhanh chóng và mạnh mẽ do ảnh hưởng của nhiều yếu tố như tin tức kinh tế, sự kiện chính trị, và tâm lý thị trường. Các sản phẩm này đã tạo ra nhiều cơ hội đầu tư, đầu cơ mang lại lợi nhuận cho nhiều lớp, nhiều bộ phận nhà đầu tư và cũng tạo ra nhiều rủi ro cho nhà đầu tư.

2.2. Tác Động Của Đòn Bẩy Tài Chính Đến Rủi Ro

Đòn bẩy tài chính là một công cụ mạnh mẽ có thể khuếch đại lợi nhuận, nhưng cũng có thể khuếch đại thua lỗ. Khi sử dụng đòn bẩy cao, nhà đầu tư cá nhân có thể mất toàn bộ vốn đầu tư nếu thị trường đi ngược lại dự đoán của họ. Theo thống kê mới nhất, số lượng tài khoản tham gia giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh lên đến 1,26 triệu tài khoản.

2.3. Ảnh hưởng của yếu tố tâm lý bầy đàn đến quyết định

Yếu tố tâm lý bầy đàn có thể ảnh hưởng rất lớn đến quyết định đầu tư. Các nhà đầu tư thường có xu hướng chạy theo đám đông mà không phân tích kỹ lưỡng thông tin. Việc này có thể làm tăng rủi ro và dẫn đến những quyết định sai lầm. Tình trạng này sẽ dẫn tới nhiều hệ lụy tiêu cực, có thể khiến nhà đầu tư thua lỗ rất nhiều trước những biến động khó lường và vô cùng lớn của một thị trường sơ khai và non trẻ như Việt Nam (Phan, 2020).

III. Bí Quyết Phân Tích Yếu Tố Ảnh Hưởng Đầu Tư Phái Sinh

Để thành công trên thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cá nhân cần nắm vững các phương pháp phân tích thị trường và các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Phân tích kỹ thuật, phân tích cơ bản, và phân tích tâm lý thị trường là những công cụ quan trọng giúp nhà đầu tư đưa ra những quyết định sáng suốt. Thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam bắt đầu giao dịch vào cuối 2017 đến nay được gần 6 năm với ba loại sản phẩm bao gồm: Hợp đồng tương lai chỉ số VN30, Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ, chứng quyền.

3.1. Phân Tích Kỹ Thuật Trong Đầu Tư Phái Sinh

Phân tích kỹ thuật sử dụng các biểu đồ giá, khối lượng giao dịch, và các chỉ báo kỹ thuật để dự đoán xu hướng giá trong tương lai. Các nhà đầu tư cá nhân có thể sử dụng phân tích kỹ thuật để xác định điểm vào lệnh và điểm thoát lệnh phù hợp. Karmarkar (2005) thực hiện nghiên cứu về sự biến động của thị trường Ấn độ, dựa trên trên nghiên cứu ứng dụng mô hình GARCH - Generalized Autoregressive Conditional Heteroskedasticity.

3.2. Tầm Quan Trọng Của Phân Tích Cơ Bản

Phân tích cơ bản đánh giá giá trị nội tại của tài sản cơ sở dựa trên các yếu tố kinh tế vĩ mô, tình hình tài chính của doanh nghiệp, và triển vọng ngành. Việc hiểu rõ các yếu tố cơ bản giúp nhà đầu tư cá nhân đưa ra những quyết định đầu tư dài hạn có cơ sở vững chắc. Nghiên cứu chỉ ra các nhà đầu tư không thích rủi ro luôn cố gắng an toàn bằng cách đầu tư vào quỹ tương hỗ, bảo hiểm, trái phiếu chính phủ và chứng khoán trong khi những nhà đầu tư chấp nhận rủi ro muốn kiếm được nhiều tiền lãi hơn và thay vào đó họ thích đầu tư vào thị trường phái sinh.

3.3. Phân Tích Tâm Lý Thị Trường Cho Quyết Định

Tâm lý thị trường có thể ảnh hưởng lớn đến giá cả. Việc hiểu rõ tâm lý đám đông, mức độ chấp nhận rủi ro của thị trường, và các yếu tố cảm xúc khác có thể giúp nhà đầu tư cá nhân dự đoán các biến động giá và đưa ra quyết định đầu tư phù hợp. Nghiên cứu chỉ ra yếu tố kinh nghiệm (Heuristic) và quy mô thị trường đang chiếm ưu thế trong số các nhà đầu tư cá nhân để đưa ra quyết định đầu tư vào thị trường chứng khoán.

IV. Kinh Nghiệm Thực Tiễn Ứng Dụng Nghiên Cứu Đầu Tư PS Việt

Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam có thể mang lại những ứng dụng thực tiễn quan trọng. Kết quả nghiên cứu có thể giúp các nhà đầu tư hiểu rõ hơn về hành vi của mình, từ đó đưa ra những quyết định đầu tư tốt hơn. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng có thể cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản lý thị trường và các công ty chứng khoán. Thông qua việc tìm hiểu thực trạng giao dịch của các nhà đầu tư cá nhân tại công ty chứng khoán và thông qua khảo sát tìm hiểu về hành vi tài chính của các nhà đầu tư trên thị trường, sử dụng phương pháp phân tích nhân tố, phân tích hồi quy, luận văn chấp nhận mô hình đề xuất là các yếu tố thị trường, kinh nghiệm đầu tư, kỳ vọng về lợi nhuận rủi ro, kiến thức đầu tư tài chính, các mối quan hệ xã hội và yếu tố tâm lý bầy đàn là những yếu tố tác động tích cực đến việc ra quyết định của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam.

4.1. Bài Học Kinh Nghiệm Từ Các Nhà Đầu Tư Thành Công

Việc học hỏi kinh nghiệm từ các nhà đầu tư thành công là một cách hiệu quả để nâng cao kỹ năng đầu tư. Các nhà đầu tư cá nhân có thể tìm hiểu về chiến lược đầu tư, phương pháp quản lý rủi ro, và cách thức đối phó với các biến động của thị trường từ những người đã thành công. Tác giả cho rằng vai trò của các nhân tố quyết định tới hoạt động đầu tư cũng như việc quản trị rủi ro trong hoạt động đầu tư phái sinh cụ thể lựa chọn nghiên cứu trên HĐTL chỉ số VN30 của nhà đầu tư cá nhân, nhóm nhà đầu tư lớn nhất trong giao dịch trên TTCK phái sinh, sử dụng lý thuyết tài chính hành vi, là vô cùng cấp thiết.

4.2. Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu Trong Thực Tế Giao Dịch

Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các mô hình dự đoán giá, phát triển các chiến lược giao dịch, và cải thiện hiệu quả đầu tư. Các nhà đầu tư cá nhân có thể áp dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tế giao dịch của mình để đưa ra những quyết định sáng suốt hơn. TTCK cơ sở vào cuối năm 2022 về mức P/E là 9,11 thấp hơn lần giảm giá do COVID 2019 P/E là 9,94, giá trị giao dịch (GTGD) danh nghĩa trên TTCK phái sinh HĐTL VN30 Việt Nam giai đoạn này lớn hơn giá trị giao dịch trên TTCK cơ sở.

4.3. Thấu Hiểu Khẩu Vị Rủi Ro của Bản Thân Để Đầu Tư

Mỗi người có một mức độ chấp nhận rủi ro khác nhau. Việc xác định rõ khẩu vị rủi ro của bản thân là rất quan trọng để xây dựng một danh mục đầu tư phù hợp. Nhà đầu tư nên lựa chọn các công cụ phái sinh và chiến lược giao dịch phù hợp với mức độ chấp nhận rủi ro của mình, từ đó giảm thiểu khả năng thua lỗ và tối đa hóa tiềm năng lợi nhuận.

V. Gợi Ý Giải Pháp Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh Hiệu Quả

Để nâng cao hiệu quả đầu tư trên thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cá nhân cần có kế hoạch đầu tư rõ ràng, quản lý rủi ro hiệu quả, và liên tục cập nhật kiến thức về thị trường. Bên cạnh đó, việc tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia tài chính cũng có thể giúp nhà đầu tư đưa ra những quyết định tốt hơn. Những sản phẩm này đã tạo ra nhiều cơ hội đầu tư, đầu cơ mang lại lợi nhuận cho nhiều lớp, nhiều bộ phận nhà đầu tư và cũng tạo ra nhiều rủi ro cho nhà đầu tư.

5.1. Xây Dựng Kế Hoạch Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh Rõ Ràng

Một kế hoạch đầu tư rõ ràng giúp nhà đầu tư cá nhân xác định mục tiêu đầu tư, lựa chọn các công cụ phái sinh phù hợp, và quản lý rủi ro hiệu quả. Kế hoạch đầu tư nên bao gồm các yếu tố như số vốn đầu tư, thời gian đầu tư, mức độ chấp nhận rủi ro, và kỳ vọng lợi nhuận. Tại đề tài nghiên cứu của tác giả Phan Trần Trung Dũng (2020) với phương pháp nghiên cứu PLS – SEM dùng để đánh giá biến ban đầu của Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB) cho đề tài “Các nhân tố tác động tới ý định đầu tư chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư cá nhân: Trường hợp nghiên cứu tại Việt Nam”.

5.2. Phương Pháp Quản Lý Rủi Ro Khi Giao Dịch Phái Sinh

Quản lý rủi ro là một yếu tố then chốt để bảo vệ vốn đầu tư. Các nhà đầu tư cá nhân nên sử dụng các công cụ quản lý rủi ro như lệnh dừng lỗ (stop-loss), phân bổ vốn hợp lý, và đa dạng hóa danh mục đầu tư. Các nghiên cứu chỉ ra sự phù hợp cho công cụ phái sinh dựa trên cơ sở là độ biến động trong đó có hai nghiên cứu phù hợp chỉ số CBOE – Cboe volatility Index (VIX), một chỉ số đo lường bởi quyền chọn mua và quyền chọn bán, được gọi là chỉ số đo lường cảm xúc của nhà đầu tư trên thị trường.

5.3. Cập Nhật Thông Tin Thị Trường Thường Xuyên

Thị trường chứng khoán phái sinh luôn biến động. Các nhà đầu tư cá nhân cần liên tục cập nhật thông tin về thị trường, tin tức kinh tế, và các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến giá cả. Việc cập nhật thông tin giúp nhà đầu tư đưa ra những quyết định đầu tư kịp thời và phù hợp. Nghiên cứu của Tai-Yuen Hon (2012) nghiên cứu các nhân tố tác động đến hành vi của những nhà đầu tư nhỏ tại thị trường giao dịch phái sinh Hồng Kông trong và sau giai đoạn nghiên cứu khủng hoảng toàn cầu 2011-2012 và sử dụng phương pháp phân tích nhân tố khám phá để phân tích dữ liệu.

VI. Tương Lai Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh Tại Việt Nam

Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam có tiềm năng phát triển lớn trong tương lai. Với sự gia tăng số lượng nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường, sự đa dạng hóa các sản phẩm phái sinh, và sự hoàn thiện của hệ thống pháp lý, thị trường này hứa hẹn sẽ trở thành một kênh đầu tư hấp dẫn và hiệu quả. TTCK phái sinh so với thế giới hiện còn non trẻ và còn nhiểu dư địa phát triển.

6.1. Xu Hướng Phát Triển Của Thị Trường Phái Sinh

Thị trường chứng khoán phái sinh đang ngày càng trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Xu hướng phát triển của thị trường này bao gồm sự gia tăng khối lượng giao dịch, sự đa dạng hóa các sản phẩm phái sinh, và sự ứng dụng của công nghệ trong giao dịch. Việc phát triển thị trường chứng khoán phái sinh là tất yếu.

6.2. Cơ Hội Đầu Tư Cho Nhà Đầu Tư Cá Nhân

Thị trường chứng khoán phái sinh mang lại nhiều cơ hội đầu tư cho nhà đầu tư cá nhân, bao gồm cơ hội phòng ngừa rủi ro, đầu cơ, và tăng cường hiệu quả đầu tư. Tuy nhiên, để tận dụng được những cơ hội này, nhà đầu tư cần trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết. Do đó, trên góc độ phát triển thị trường, các sản phẩm phái sinh hiện tại cần phát triển thành công tạo tiền đề cho sự ra đời của nhiều loại công cụ phái sinh khác và trên góc độ nhà đầu tư tham gia thị trường cần sự bảo vệ lợi ích, tin tưởng và các sản phẩm phái sinh được sử dụng là công cụ hữu ích cho hoạt động đầu tư vốn.

Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức ra mắt vào tháng 10/2017, với sản phẩm chủ lực là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Sau gần 6 năm phát triển, thị trường đã thu hút hơn 1,26 triệu tài khoản giao dịch tính đến tháng 4/2023. Trong quý IV/2022, tổng khối lượng giao dịch (KLGD) tăng 95,32%, đạt hơn 28,27 triệu hợp đồng, với KLGD bình quân 434.931 hợp đồng/phiên. Nhà đầu tư cá nhân chiếm tỷ trọng lớn trong giao dịch, từ 97,68% năm 2017 giảm còn 72,4% vào tháng 7/2022. Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam có tính thanh khoản cao, giao dịch hai chiều, biên độ giao dịch lớn và tỷ lệ ký quỹ ban đầu chỉ 17%, tạo điều kiện cho nhà đầu tư cá nhân với sức chịu rủi ro cao tham gia.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ các nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, đặc biệt là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu giao dịch thực tế của 3.142 nhà đầu tư và khảo sát 272 nhà đầu tư trong giai đoạn từ 07/2022 đến 06/2023. Ý nghĩa nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc nâng cao hiệu quả đầu tư cá nhân và đề xuất giải pháp phát triển bền vững thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tài chính truyền thống và tài chính hành vi. Thuyết thị trường hiệu quả (EMH) cho rằng giá cả phản ánh đầy đủ thông tin, khiến việc đánh bại thị trường là khó khăn. Tuy nhiên, tài chính hành vi bổ sung bằng cách giải thích các hành vi không hợp lý của nhà đầu tư dựa trên tâm lý học, bao gồm lý thuyết triển vọng (Prospect Theory) của Kahneman và Tversky, nhấn mạnh sự khác biệt trong đánh giá lợi nhuận và thua lỗ.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Kinh nghiệm đầu tư (Heuristic): Quyết định dựa trên kinh nghiệm cá nhân và các quy tắc ngón tay cái.
• Kỳ vọng lợi nhuận và rủi ro: Tác động của cảm xúc và nhận thức về lợi nhuận và rủi ro đến quyết định đầu tư.
• Yếu tố thị trường: Thông tin thị trường, biến động giá, xu hướng cổ phiếu ảnh hưởng đến hành vi đầu tư.
• Kiến thức tài chính: Mức độ hiểu biết về công cụ phái sinh và thị trường tài chính.
• Mối quan hệ xã hội: Ảnh hưởng của môi giới, bạn bè, hội nhóm đầu tư.
• Tâm lý bầy đàn: Xu hướng nhà đầu tư đi theo hành động của số đông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu khảo sát 272 nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, cùng với phân tích dữ liệu giao dịch thực tế của 3.142 nhà đầu tư trong khoảng thời gian từ 01/07/2022 đến 02/06/2023. Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn dựa trên yêu cầu tối thiểu 5 lần số biến quan sát (26 biến), đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

Bảng câu hỏi khảo sát được thiết kế theo thang đo Likert 5 bậc, kiểm định độ tin cậy bằng hệ số Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố. Mô hình hồi quy đa biến được xây dựng để kiểm định các giả thuyết về tác động của các nhân tố hành vi đến quyết định đầu tư. Phần mềm SPSS 20 được sử dụng cho các phân tích thống kê.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Kinh nghiệm đầu tư và thông tin thị trường là nhân tố tác động lớn nhất đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. Giá trị trung bình tác động của yếu tố kinh nghiệm đầu tư đạt mức cao, phản ánh sự tin tưởng của nhà đầu tư vào kỹ năng và kiến thức cá nhân.

2. Yếu tố thị trường và tâm lý bầy đàn có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi giao dịch. Nhà đầu tư có xu hướng phản ứng nhanh với biến động giá, thông tin thị trường và hành động của số đông, thể hiện qua tần suất giao dịch trong ngày và sự đồng thuận trong khối lượng giao dịch.

3. Kỳ vọng lợi nhuận và rủi ro, kiến thức tài chính, mối quan hệ xã hội cũng có tác động tích cực nhưng mức độ thấp hơn so với hai nhóm nhân tố trên. Điều này cho thấy nhà đầu tư cá nhân vẫn còn hạn chế về kiến thức chuyên sâu và chịu ảnh hưởng từ môi trường xã hội.

4. Phân tích dữ liệu giao dịch thực tế cho thấy nhóm nhà đầu tư tuổi từ 28 đến 42 chiếm đa số (90%) với tổng khối lượng giao dịch trung bình 3.000 hợp đồng/năm, trong khi nhà đầu tư dưới 23 tuổi chiếm khoảng 5%. Nam giới chiếm 81% tổng số nhà đầu tư, phù hợp với các nghiên cứu trước về xu hướng đầu tư mạo hiểm của nam giới.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu tài chính hành vi quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò quan trọng của kinh nghiệm và thông tin thị trường trong quyết định đầu tư. Tâm lý bầy đàn được thể hiện rõ qua hành vi giao dịch theo đám đông, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động mạnh như cuối năm 2022.

Sự ảnh hưởng của yếu tố thị trường và tâm lý bầy đàn có thể được minh họa qua biểu đồ tần suất giao dịch trong các phiên biến động cao, cho thấy nhà đầu tư có xu hướng tăng giao dịch khi thị trường có biến động lớn hoặc có sự kiện kinh tế quan trọng. Điều này cũng phản ánh tính nhạy cảm và rủi ro cao của thị trường chứng khoán phái sinh.

Mức độ kiến thức tài chính và mối quan hệ xã hội tuy có tác động nhưng chưa mạnh, cho thấy cần có các chương trình đào tạo và tư vấn chuyên sâu để nâng cao năng lực nhà đầu tư cá nhân. So với các thị trường phát triển, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam còn nhiều dư địa phát triển về đa dạng sản phẩm và chất lượng nhà đầu tư.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và nâng cao kiến thức tài chính cho nhà đầu tư cá nhân nhằm giúp họ hiểu rõ hơn về công cụ phái sinh, rủi ro và cách quản trị danh mục đầu tư. Các chương trình đào tạo nên được tổ chức định kỳ, phối hợp giữa các công ty chứng khoán và cơ quan quản lý, với mục tiêu nâng cao tỷ lệ nhà đầu tư có kiến thức cơ bản lên trên 70% trong vòng 2 năm.

2. Phát triển hệ thống thông tin thị trường minh bạch, kịp thời và dễ tiếp cận để nhà đầu tư có thể cập nhật nhanh chóng các biến động và sự kiện kinh tế quan trọng. Cơ quan quản lý và sở giao dịch nên xây dựng nền tảng dữ liệu mở, hỗ trợ phân tích kỹ thuật và cảnh báo rủi ro, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của tin đồn và tâm lý bầy đàn.

3. Khuyến khích các công ty chứng khoán nâng cao chất lượng tư vấn và dịch vụ khách hàng tập trung vào việc hỗ trợ nhà đầu tư cá nhân trong việc ra quyết định đầu tư hợp lý, tránh các hành vi đầu cơ mù quáng. Các công ty cần áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn để cá nhân hóa tư vấn, đồng thời tăng cường giám sát giao dịch để phát hiện và ngăn chặn các hành vi gian lận.

4. Cơ quan quản lý cần hoàn thiện khung pháp lý và giám sát thị trường chặt chẽ hơn nhằm bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, hạn chế rủi ro hệ thống và tạo môi trường đầu tư lành mạnh. Việc xây dựng các quy định về quản lý rủi ro, yêu cầu về vốn ký quỹ và minh bạch thông tin cần được cập nhật phù hợp với sự phát triển của thị trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán phái sinh: Nghiên cứu giúp hiểu rõ các yếu tố tâm lý và hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, từ đó điều chỉnh chiến lược đầu tư hiệu quả hơn.

2. Công ty chứng khoán và các tổ chức tài chính: Tài liệu cung cấp cơ sở khoa học để phát triển dịch vụ tư vấn, đào tạo và quản lý rủi ro phù hợp với đặc điểm hành vi nhà đầu tư cá nhân.

3. Cơ quan quản lý nhà nước và sở giao dịch chứng khoán: Giúp hoàn thiện chính sách, quy định và hệ thống giám sát nhằm phát triển thị trường chứng khoán phái sinh bền vững, minh bạch và an toàn.

4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành tài chính-ngân hàng: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và mô hình nghiên cứu về tài chính hành vi trong bối cảnh thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, mở rộng kiến thức và ứng dụng trong các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao kinh nghiệm đầu tư lại là nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến quyết định đầu tư?
   Kinh nghiệm giúp nhà đầu tư dự đoán xu hướng thị trường và đưa ra quyết định dựa trên các bài học thực tế, giảm thiểu rủi ro và tăng khả năng sinh lời. Ví dụ, nhà đầu tư có kinh nghiệm thường biết cách tận dụng biến động giá để giao dịch hiệu quả hơn.

2. Tâm lý bầy đàn ảnh hưởng như thế nào đến thị trường chứng khoán phái sinh?
   Tâm lý bầy đàn khiến nhà đầu tư dễ bị cuốn theo hành động của số đông, dẫn đến hiện tượng tăng hoặc giảm giá bất thường, tạo ra bong bóng hoặc sụt giảm mạnh. Ví dụ, khi nhiều nhà đầu tư bán tháo cùng lúc, giá hợp đồng tương lai có thể giảm sâu hơn giá trị thực.

3. Làm thế nào để nhà đầu tư cá nhân giảm thiểu rủi ro do cảm xúc?
   Nhà đầu tư nên xây dựng kế hoạch đầu tư rõ ràng, tuân thủ nguyên tắc quản lý rủi ro, và tránh quyết định dựa trên cảm xúc nhất thời. Việc tham gia các khóa đào tạo về tài chính hành vi cũng giúp nâng cao nhận thức và kiểm soát cảm xúc tốt hơn.

4. Yếu tố thị trường nào ảnh hưởng nhiều nhất đến quyết định đầu tư?
   Biến động giá, thông tin kinh tế vĩ mô như lãi suất, chỉ số CPI và các sự kiện chính sách tiền tệ có tác động lớn. Nhà đầu tư thường phản ứng nhanh với các thông tin này để điều chỉnh vị thế giao dịch.

5. Cơ quan quản lý có thể làm gì để phát triển thị trường chứng khoán phái sinh?
   Cơ quan quản lý cần hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường giám sát, minh bạch thông tin và hỗ trợ đào tạo nhà đầu tư. Ví dụ, ban hành các quy định về ký quỹ, giới hạn đòn bẩy và xử lý nghiêm các hành vi gian lận để bảo vệ nhà đầu tư.

Kết luận

• Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đã phát triển nhanh chóng với sự tham gia chủ đạo của nhà đầu tư cá nhân, tạo ra kênh đầu tư đa dạng và linh hoạt.
• Kinh nghiệm đầu tư và thông tin thị trường là hai nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân.
• Tâm lý bầy đàn và biến động thị trường có tác động mạnh mẽ đến hành vi giao dịch, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động cao.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao kiến thức tài chính, cải thiện hệ thống thông tin và hoàn thiện khung pháp lý nhằm phát triển thị trường bền vững.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai chương trình đào tạo, xây dựng nền tảng dữ liệu minh bạch và tăng cường giám sát thị trường, kêu gọi sự phối hợp giữa nhà đầu tư, công ty chứng khoán và cơ quan quản lý để nâng cao hiệu quả đầu tư và bảo vệ quyền lợi.

Hãy áp dụng những kiến thức và giải pháp từ nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả đầu tư và góp phần phát triển thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam một cách bền vững.