Tổng quan nghiên cứu

Bạo lực học đường (BLHĐ) là một vấn nạn nghiêm trọng trong giáo dục Việt Nam và trên thế giới, với số liệu từ Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam cho thấy trong một năm học có gần 1.600 vụ học sinh đánh nhau, tương đương khoảng 5 vụ mỗi ngày. Tình trạng này không chỉ xảy ra ở học sinh nam mà còn phổ biến ở học sinh nữ, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng về thể chất, tinh thần và xã hội. Nghiên cứu tập trung vào nhóm nữ sinh là chủ thể của BLHĐ tại trường Trung học phổ thông An Lão, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2014 nhằm làm rõ chân dung xã hội của nhóm này từ góc nhìn công tác xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm tìm hiểu kết quả học lực, hạnh kiểm, hoàn cảnh gia đình, mạng lưới bạn bè, mối quan hệ với thầy cô giáo và gia đình của nữ sinh có hành vi bạo lực học đường. Nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn để đề xuất các giải pháp giáo dục, hạn chế và đẩy lùi BLHĐ ở nữ sinh, góp phần xây dựng môi trường học đường lành mạnh, an toàn. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại trường THPT An Lão, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, với đối tượng là nữ sinh có hành vi bạo lực, giáo viên chủ nhiệm và nhân viên bảo vệ trường.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng hiểu biết về đặc điểm xã hội của nhóm nữ sinh này, đồng thời cung cấp thông tin cho các nhà quản lý giáo dục và công tác xã hội để xây dựng chính sách và biện pháp can thiệp hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

  1. Thuyết học tập xã hội của Albert Bandura: Nhấn mạnh vai trò của môi trường xã hội trong việc hình thành hành vi cá nhân thông qua quá trình bắt chước và quan sát. Hành vi bạo lực có thể được học từ môi trường gia đình, bạn bè hoặc các phương tiện truyền thông có nội dung bạo lực.

  2. Lý thuyết kiểm soát xã hội: Giải thích hành vi bạo lực học đường là do sự thiếu kiểm soát bản thân và sự giám sát yếu kém từ gia đình, nhà trường và xã hội. Sự kém tuân thủ quy định và mối quan hệ không tốt với giáo viên, bạn bè là những yếu tố làm tăng nguy cơ bạo lực.

  3. Thuyết nhận thức - hành vi: Cho rằng hành vi của con người xuất phát từ nhận thức và cách nhìn nhận vấn đề. Nhận thức sai lệch về bạo lực có thể dẫn đến hành vi bạo lực. Việc điều chỉnh nhận thức có thể giúp thay đổi hành vi bạo lực ở nữ sinh.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: bạo lực học đường, bạo lực học đường ở nữ sinh, chân dung xã hội của nữ sinh, học lực, hạnh kiểm, mối quan hệ gia đình, bạn bè và thầy cô.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với cỡ mẫu gồm 25 phỏng vấn sâu, bao gồm 15 nữ sinh có hành vi bạo lực học đường, 5 giáo viên chủ nhiệm, 1 nhân viên bảo vệ và 4 nữ sinh khác. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất dựa trên thông tin từ nhà trường và các thầy cô giáo.

Nguồn dữ liệu chính là các cuộc phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp hành vi và thái độ của nữ sinh, cùng với phân tích tài liệu liên quan như sách, báo cáo, văn bản pháp luật và các nghiên cứu trước đây về BLHĐ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2014 tại trường THPT An Lão, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp phân tích nội dung, so sánh các đặc điểm xã hội của nhóm nữ sinh có hành vi bạo lực với các biến số như học lực, hạnh kiểm, hoàn cảnh gia đình và mối quan hệ xã hội để xây dựng chân dung xã hội toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết về bạo lực học đường của nữ sinh còn hạn chế: Phần lớn nữ sinh là chủ thể của BLHĐ chỉ nhận thức bạo lực học đường dưới hình thức bạo lực thể chất như đánh nhau, chưa nhận thức đầy đủ các hình thức bạo lực tinh thần, ngôn ngữ hay bạo lực tượng trưng. Một số em biết đến hậu quả nhưng vẫn cố tình gây ra bạo lực.

  2. Học lực và hạnh kiểm yếu kém phổ biến trong nhóm nữ sinh có hành vi bạo lực: Theo ý kiến của giáo viên, khoảng 70-80% nữ sinh có hành vi bạo lực có học lực trung bình hoặc yếu kém, thường không thuộc bài, không làm bài tập, chép bài của bạn và có thái độ chống đối khi bị nhắc nhở. Hạnh kiểm của nhóm này chủ yếu ở mức trung bình hoặc yếu, với biểu hiện bỏ học, trốn tiết, ngủ gật, vi phạm nội quy và sử dụng mạng xã hội không đúng mục đích.

  3. Hoàn cảnh gia đình đa dạng nhưng có nhiều bất lợi: Nữ sinh có hành vi bạo lực thường xuất phát từ các gia đình có bố mẹ bận rộn, ít quan tâm, thờ ơ hoặc có nghề nghiệp không ổn định như kinh doanh, nông dân, công nhân, thậm chí có gia đình có môi trường xã hội phức tạp (ví dụ như bố mẹ làm nghề đòi nợ thuê). Mức sống gia đình có thể khá giả nhưng thiếu sự quan tâm, kiểm soát và giáo dục về mặt tinh thần.

  4. Mối quan hệ xã hội ảnh hưởng lớn đến hành vi bạo lực: Nữ sinh có hành vi bạo lực thường có mạng lưới bạn bè xấu, bị kích động bởi môi trường bạn bè tiêu cực. Mối quan hệ với thầy cô và gia đình thường không tốt, thiếu sự gắn kết và hỗ trợ, dẫn đến các em dễ bị lôi kéo vào các hành vi bạo lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức hạn chế về bạo lực học đường ở nữ sinh là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến hành vi bạo lực. Điều này phù hợp với thuyết nhận thức - hành vi, khi nhận thức sai lệch làm phát sinh hành vi tiêu cực. Học lực và hạnh kiểm yếu kém phản ánh sự thiếu kiểm soát xã hội và cá nhân, phù hợp với lý thuyết kiểm soát xã hội.

Hoàn cảnh gia đình và môi trường xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hành vi bạo lực, phù hợp với thuyết học tập xã hội của Bandura, khi hành vi bạo lực được học và bắt chước từ môi trường xung quanh. Sự thiếu quan tâm, giám sát của gia đình và nhà trường làm tăng nguy cơ nữ sinh tham gia bạo lực học đường.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả tương đồng với báo cáo của Bộ GD-ĐT về tỉ lệ học sinh đánh nhau và các nghiên cứu quốc tế về ảnh hưởng của môi trường xã hội và nhận thức đến hành vi bạo lực. Việc sử dụng dữ liệu phỏng vấn sâu giúp làm rõ chân dung xã hội của nhóm nữ sinh này một cách chi tiết và toàn diện hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố học lực và hạnh kiểm của nữ sinh có hành vi bạo lực, bảng tổng hợp nghề nghiệp và mức độ quan tâm của gia đình, cũng như sơ đồ mạng lưới quan hệ xã hội tiêu cực ảnh hưởng đến hành vi bạo lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục nhận thức về bạo lực học đường cho học sinh nữ: Triển khai các chương trình giáo dục kỹ năng sống, nhận thức về bạo lực học đường, hậu quả và cách phòng tránh, nhằm nâng cao hiểu biết và thay đổi hành vi. Thời gian thực hiện trong năm học, do nhà trường phối hợp với chuyên gia công tác xã hội thực hiện.

  2. Nâng cao chất lượng học tập và rèn luyện hạnh kiểm: Tổ chức các lớp học phụ đạo, tư vấn tâm lý cho nữ sinh có học lực yếu kém, đồng thời tăng cường quản lý, giám sát và kỷ luật nghiêm minh để cải thiện ý thức học tập và hạnh kiểm. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và ban giám hiệu nhà trường đảm nhiệm.

  3. Tăng cường vai trò gia đình trong giáo dục và giám sát con em: Tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ, tuyên truyền nâng cao nhận thức về trách nhiệm giáo dục con cái, đặc biệt là quan tâm đến tâm lý và hành vi của nữ sinh. Thời gian thực hiện hàng quý, do nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

  4. Xây dựng môi trường bạn bè lành mạnh và hỗ trợ xã hội: Tạo các câu lạc bộ, hoạt động ngoại khóa tích cực để nữ sinh có cơ hội giao lưu, phát triển kỹ năng xã hội, tránh xa các nhóm bạn xấu. Đồng thời, tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc giám sát và hỗ trợ học sinh. Thời gian thực hiện liên tục, do nhà trường và các tổ chức xã hội phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ công tác xã hội: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình can thiệp và hỗ trợ học sinh nữ có hành vi bạo lực học đường, nâng cao hiệu quả phòng chống BLHĐ.

  2. Giáo viên và cán bộ quản lý trường học: Hiểu rõ đặc điểm học lực, hạnh kiểm và hoàn cảnh gia đình của nữ sinh có hành vi bạo lực để có biện pháp giáo dục, quản lý phù hợp, tạo môi trường học tập tích cực.

  3. Phụ huynh học sinh: Nâng cao nhận thức về vai trò của gia đình trong việc giáo dục, giám sát con em, từ đó phối hợp với nhà trường để hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, giáo dục học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bạo lực học đường và các vấn đề xã hội liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bạo lực học đường ở nữ sinh có những hình thức nào?
    Bạo lực học đường ở nữ sinh không chỉ là bạo lực thể chất như đánh nhau mà còn bao gồm bạo lực tinh thần, ngôn ngữ như xúc phạm, sỉ nhục, đe dọa, và bạo lực tượng trưng. Nhiều nữ sinh chưa nhận thức đầy đủ về các hình thức này.

  2. Tại sao học lực và hạnh kiểm yếu kém lại liên quan đến hành vi bạo lực?
    Học lực và hạnh kiểm yếu kém thường phản ánh sự thiếu kiểm soát bản thân và môi trường xã hội không lành mạnh, dẫn đến tâm lý chán nản, tự ti và dễ bị kích động gây ra hành vi bạo lực.

  3. Hoàn cảnh gia đình ảnh hưởng thế nào đến hành vi bạo lực của nữ sinh?
    Gia đình thiếu sự quan tâm, giám sát, hoặc có môi trường xã hội phức tạp sẽ tạo điều kiện cho nữ sinh phát triển hành vi bạo lực do thiếu sự định hướng và hỗ trợ về mặt tinh thần.

  4. Làm thế nào để nhà trường hỗ trợ nữ sinh có hành vi bạo lực?
    Nhà trường cần tổ chức các chương trình giáo dục kỹ năng sống, tư vấn tâm lý, tăng cường quản lý học tập và hạnh kiểm, phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng để hỗ trợ học sinh thay đổi hành vi.

  5. Vai trò của bạn bè trong việc hình thành hành vi bạo lực ở nữ sinh là gì?
    Bạn bè có ảnh hưởng lớn đến hành vi của nữ sinh; môi trường bạn bè tiêu cực, nhóm bạn xấu có thể kích động và duy trì hành vi bạo lực, trong khi bạn bè tích cực giúp các em phát triển kỹ năng xã hội và giảm thiểu bạo lực.

Kết luận

  • Nữ sinh là chủ thể của bạo lực học đường thường có nhận thức hạn chế về các hình thức và hậu quả của bạo lực.
  • Học lực trung bình hoặc yếu kém và hạnh kiểm kém là đặc điểm phổ biến trong nhóm nữ sinh có hành vi bạo lực.
  • Hoàn cảnh gia đình thiếu sự quan tâm, giám sát và môi trường xã hội phức tạp góp phần hình thành hành vi bạo lực.
  • Mối quan hệ bạn bè tiêu cực và sự thiếu kết nối với thầy cô giáo làm tăng nguy cơ bạo lực học đường ở nữ sinh.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ từ giáo dục nhận thức, nâng cao học lực, tăng cường vai trò gia đình và xây dựng môi trường xã hội lành mạnh để hạn chế và đẩy lùi bạo lực học đường.

Tiếp theo, các nhà trường và cơ quan chức năng nên triển khai các chương trình giáo dục kỹ năng sống và tư vấn tâm lý cho học sinh nữ, đồng thời tăng cường phối hợp với gia đình và cộng đồng để xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh. Đề nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục mở rộng nghiên cứu về các nhóm đối tượng khác và các yếu tố ảnh hưởng đa chiều đến bạo lực học đường.

Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ thế hệ trẻ khỏi bạo lực học đường và xây dựng môi trường giáo dục tích cực, phát triển bền vững.