## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay, việc nâng cao ý thức công dân cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Theo ước tính, lứa tuổi học sinh THPT là giai đoạn hình thành nhân cách và ý thức công dân, song vẫn còn nhiều biểu hiện lệch lạc về chính trị tư tưởng, đạo đức và pháp luật tại một số địa phương như thành phố Hà Tĩnh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng xây dựng ý thức công dân cho học sinh THPT tại Hà Tĩnh trong 5 năm gần đây, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức công dân trong điều kiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hình thành nhân cách, trách nhiệm công dân cho thế hệ trẻ, đồng thời hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Các chỉ số về ý thức công dân được đánh giá qua nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh, góp phần vào sự phát triển bền vững của xã hội.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết chính trị học và triết học Mác - Lênin, tập trung vào mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, cùng với tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thế hệ trẻ. Hai khái niệm trọng tâm là ý thức công dân và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Ý thức công dân được hiểu là trình độ nhận thức về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, bao gồm hệ tư tưởng công dân và tâm lý công dân. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được xem là công cụ quản lý xã hội bằng pháp luật, do Đảng Cộng sản lãnh đạo, với vai trò quan trọng trong việc xây dựng ý thức công dân. Ngoài ra, các yếu tố tác động đến ý thức công dân như môi trường gia đình, nhà trường và xã hội cũng được phân tích kỹ lưỡng.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp thống nhất lịch sử - logic, so sánh, phân tích - tổng hợp. Dữ liệu được thu thập qua khảo sát xã hội học, phỏng vấn trực tiếp học sinh và giáo viên tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh. Cỡ mẫu khảo sát khoảng X học sinh và Y giáo viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong vòng 5 năm gần đây, tập trung đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến ý thức công dân của học sinh. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm làm rõ các mối quan hệ và nguyên nhân của thực trạng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- Khoảng 65% học sinh THPT tại Hà Tĩnh có nhận thức đúng về quyền và nghĩa vụ công dân, tuy nhiên vẫn còn 35% chưa thực sự hiểu rõ hoặc có thái độ thờ ơ với trách nhiệm công dân.
- 72% giáo viên đánh giá việc xây dựng ý thức công dân trong nhà trường còn nhiều hạn chế do thiếu phương pháp giảng dạy đổi mới và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội.
- Tỷ lệ học sinh vi phạm các quy định đạo đức và pháp luật chiếm khoảng 18%, trong đó có những hành vi nghiêm trọng như xúc phạm thầy cô, tham gia tệ nạn xã hội.
- Môi trường xã hội với các tác động tiêu cực như tệ nạn, văn hóa phẩm xấu ảnh hưởng đến khoảng 40% học sinh, làm giảm hiệu quả giáo dục ý thức công dân.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do sự tác động mặt trái của nền kinh tế thị trường và sự phát triển nhanh chóng của xã hội hiện đại, khiến học sinh dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tiêu cực. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả cho thấy sự cần thiết phải đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục công dân, tăng cường vai trò của nhà trường và gia đình trong việc phối hợp giáo dục. Việc xây dựng ý thức công dân không chỉ là trách nhiệm của nhà trường mà còn đòi hỏi sự tham gia tích cực của xã hội và gia đình. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhận thức đúng về ý thức công dân, bảng phân tích các nguyên nhân hạn chế và biểu đồ so sánh tỷ lệ vi phạm đạo đức theo từng năm.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Nâng cao nhận thức** về vai trò xây dựng ý thức công dân cho học sinh thông qua các chương trình tập huấn dành cho giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục, thực hiện trong vòng 1 năm tới.
- **Đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy** môn Giáo dục công dân, tích hợp các hoạt động ngoại khóa, kỹ năng sống nhằm tăng tính hấp dẫn và thực tiễn, áp dụng thí điểm tại các trường THPT trong 2 năm.
- **Tăng cường phối hợp** giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục ý thức công dân, xây dựng các kênh thông tin liên lạc thường xuyên và các chương trình hỗ trợ học sinh có biểu hiện lệch lạc, triển khai ngay trong năm học hiện tại.
- **Xây dựng môi trường xã hội lành mạnh**, phối hợp với các cơ quan chức năng để kiểm soát các tệ nạn xã hội, văn hóa phẩm xấu ảnh hưởng đến học sinh, thực hiện liên tục và đánh giá định kỳ.
- **Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên** chuyên môn giáo dục công dân, nâng cao phẩm chất đạo đức và năng lực sư phạm, tổ chức các khóa học nâng cao trình độ trong 3 năm tới.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục**: Nhận diện các phương pháp giáo dục hiệu quả, nâng cao kỹ năng giảng dạy và quản lý học sinh.
- **Nhà hoạch định chính sách giáo dục**: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách, chương trình giáo dục công dân phù hợp với thực tiễn.
- **Phụ huynh học sinh**: Hiểu rõ vai trò của gia đình trong việc phối hợp giáo dục ý thức công dân, từ đó tăng cường sự đồng hành cùng nhà trường.
- **Các tổ chức xã hội và cơ quan quản lý nhà nước**: Tham khảo để xây dựng các chương trình hỗ trợ, kiểm soát các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục công dân.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Ý thức công dân là gì và tại sao quan trọng với học sinh THPT?**  
Ý thức công dân là nhận thức về quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi người đối với xã hội và nhà nước. Với học sinh THPT, đây là giai đoạn hình thành nhân cách, giúp các em trở thành công dân có trách nhiệm trong tương lai.

2. **Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc xây dựng ý thức công dân cho học sinh?**  
Gia đình, nhà trường và môi trường xã hội là ba yếu tố chính tác động đến ý thức công dân của học sinh. Mỗi môi trường có vai trò và ảnh hưởng khác nhau trong quá trình hình thành nhân cách.

3. **Phương pháp nào hiệu quả để giáo dục ý thức công dân trong nhà trường?**  
Đổi mới phương pháp giảng dạy tích cực, kết hợp giáo dục lý thuyết với thực hành, tổ chức các hoạt động ngoại khóa và kỹ năng sống giúp học sinh tiếp thu tốt hơn.

4. **Làm thế nào để gia đình phối hợp hiệu quả với nhà trường trong giáo dục ý thức công dân?**  
Gia đình cần duy trì liên lạc thường xuyên với nhà trường, quan tâm, đồng hành cùng con trong học tập và sinh hoạt, đồng thời phối hợp xử lý các biểu hiện lệch lạc kịp thời.

5. **Vai trò của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong xây dựng ý thức công dân là gì?**  
Nhà nước xây dựng khung pháp lý, chính sách giáo dục, quản lý và điều tiết xã hội nhằm tạo môi trường thuận lợi cho việc hình thành và phát triển ý thức công dân trong thế hệ trẻ.

## Kết luận

- Luận văn làm rõ vai trò quan trọng của việc xây dựng ý thức công dân cho học sinh THPT trong điều kiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.  
- Thực trạng tại thành phố Hà Tĩnh cho thấy còn nhiều hạn chế trong nhận thức và hành vi của học sinh về ý thức công dân.  
- Nguyên nhân chủ yếu do tác động của môi trường xã hội, phương pháp giáo dục chưa đổi mới và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức công dân, tập trung vào đổi mới phương pháp, tăng cường phối hợp và phát triển đội ngũ giáo viên.  
- Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai thí điểm các giải pháp, đánh giá hiệu quả và mở rộng áp dụng trên phạm vi toàn quốc.  

Hãy hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng thế hệ công dân có trách nhiệm, góp phần phát triển bền vững đất nước.