Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, việc nâng cao năng lực tiếp nhận văn học cho học sinh là một thách thức lớn, đặc biệt trong môn Ngữ văn. Theo ước tính, có khoảng 50% học sinh lớp 9 tại một số trường trung học cơ sở còn gặp khó khăn trong kỹ năng đọc chính xác và hiểu sâu các tác phẩm văn học trung đại. Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, một kiệt tác văn học Việt Nam và thế giới, được đưa vào chương trình Ngữ văn lớp 9 với nhiều đoạn trích tiêu biểu, trong đó hai đoạn “Cảnh ngày xuân” và “Kiều ở lầu Ngưng Bích” giữ vị trí quan trọng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nâng cao kỹ năng đọc hiểu hai đoạn trích này cho học sinh lớp 9 tại các trường THCS Đồng Phú và Trọng Quan, Đông Hưng, Thái Bình trong năm học 2011-2012. Nghiên cứu không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm mà còn góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, nâng cao chất lượng giáo dục văn học trung đại. Việc cải thiện kỹ năng đọc hiểu được kỳ vọng sẽ làm tăng tỷ lệ học sinh đọc chính xác lên trên 80%, đồng thời nâng cao khả năng cảm thụ và sáng tạo trong học tập môn Ngữ văn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về đọc hiểu văn bản văn học, trong đó nổi bật là quan điểm của GS. TS Nguyễn Thanh Hùng về ba tầng cấu trúc của tác phẩm văn chương: cấu trúc ngôn ngữ, cấu trúc hình tượng thẩm mỹ và cấu trúc tư tưởng ý vị nhân sinh. Đọc hiểu được xem là quá trình phân tích mối quan hệ biện chứng giữa các tầng cấu trúc này để nắm bắt toàn diện ý nghĩa tác phẩm. Thêm vào đó, lý thuyết đọc sáng tạo của PGS. TS Nguyễn Huy Quát nhấn mạnh vai trò của người đọc trong việc vận dụng vốn sống, kinh nghiệm và năng lực tư duy để tiếp nhận văn bản một cách chủ động, sáng tạo. Các kỹ năng đọc hiểu được phân loại thành đọc chính xác, đọc phân tích, đọc sáng tạo và đọc tích lũy, giúp học sinh phát triển năng lực đọc toàn diện. Ngoài ra, mô hình đọc hiểu theo ba cấp độ: đọc trên dòng (hiểu nghĩa trực tiếp), đọc giữa dòng (suy luận ý nghĩa hàm ẩn) và đọc vượt ra khỏi dòng (liên hệ thực tiễn và mở rộng kiến thức) cũng được áp dụng để hướng dẫn học sinh tiếp cận tác phẩm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, khái quát hóa tài liệu từ các công trình nghiên cứu về đọc hiểu và dạy học văn học trung đại. Phương pháp khảo sát được thực hiện qua việc thu thập dữ liệu từ bốn lớp 9 tại hai trường THCS Đồng Phú và Trọng Quan, Đông Hưng, Thái Bình, với tổng số mẫu khoảng 120 học sinh. Phương pháp thống kê và so sánh được dùng để phân tích kết quả khảo sát về kỹ năng đọc hiểu và thái độ học tập của học sinh. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được triển khai qua việc thiết kế và áp dụng các biện pháp nâng cao kỹ năng đọc hiểu trong giảng dạy hai đoạn trích “Cảnh ngày xuân” và “Kiều ở lầu Ngưng Bích” trong một học kỳ. Kết quả được đánh giá qua điểm số trung bình của học sinh trước và sau thực nghiệm, với sự so sánh giữa lớp thể nghiệm và lớp đối chứng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2011 đến tháng 5/2012, bao gồm khảo sát ban đầu, triển khai biện pháp, thu thập và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kỹ năng đọc chính xác còn hạn chế: Khoảng 50% học sinh lớp 9 chưa đọc chính xác các từ ngữ, dấu câu và ngắt nhịp trong hai đoạn trích, ảnh hưởng đến việc hiểu nội dung và cảm thụ tác phẩm. Tỷ lệ này giảm xuống còn khoảng 20% sau khi áp dụng các biện pháp nâng cao kỹ năng đọc.

  2. Năng lực cảm thụ và phân tích yếu: Hơn 60% học sinh không thể trả lời các câu hỏi mang tính cảm thụ sâu sắc về tầng cấu trúc hình tượng và tư tưởng thẩm mỹ của tác phẩm. Sau thực nghiệm, tỷ lệ này cải thiện lên khoảng 45%, cho thấy sự tiến bộ rõ rệt.

  3. Thái độ học tập và hứng thú với môn Văn: Trước thực nghiệm, chỉ khoảng 30% học sinh thể hiện sự hứng thú và chủ động trong học tập môn Ngữ văn, đặc biệt với các đoạn trích Truyện Kiều. Sau khi đổi mới phương pháp dạy học, tỷ lệ này tăng lên gần 60%.

  4. Hiệu quả phương pháp dạy đọc hiểu: Lớp thể nghiệm có điểm trung bình sau dạy thực nghiệm cao hơn 15% so với lớp đối chứng, minh chứng cho hiệu quả của các biện pháp nâng cao kỹ năng đọc hiểu được áp dụng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hạn chế kỹ năng đọc chính xác và cảm thụ yếu là do phương pháp dạy học truyền thống, nặng về thuyết giảng, thiếu các hoạt động tương tác và chưa chú trọng rèn luyện kỹ năng đọc hiểu cho học sinh. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả thực nghiệm cho thấy việc áp dụng phương pháp đọc hiểu theo ba cấp độ, kết hợp với kỹ thuật đọc diễn cảm và đọc sáng tạo, giúp học sinh phát triển năng lực đọc toàn diện hơn. Việc sử dụng hệ thống câu hỏi cảm thụ và đối thoại trong lớp học đã kích thích tư duy phản biện và sáng tạo của học sinh, đồng thời nâng cao hứng thú học tập. Kết quả này phù hợp với quan điểm của GS. TS Nguyễn Thanh Hùng và TS Nguyễn Trọng Hoàn về vai trò trung tâm của đọc hiểu trong dạy học văn học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ đọc chính xác và điểm số trung bình trước và sau thực nghiệm giữa các lớp, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả của biện pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới phương pháp dạy học: Giáo viên cần áp dụng phương pháp đọc hiểu theo ba cấp độ (trên dòng, giữa dòng, vượt ra khỏi dòng) kết hợp với kỹ thuật đọc diễn cảm và đọc sáng tạo nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ đọc chính xác lên trên 85% trong vòng một học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên Ngữ văn các trường THCS.

  2. Tăng cường rèn luyện kỹ năng đọc phân tích và cảm thụ: Tổ chức các hoạt động thảo luận nhóm, đối thoại văn bản và bài tập cảm thụ nhằm nâng cao năng lực phân tích, đánh giá tác phẩm. Mục tiêu đạt 50% học sinh có thể trả lời các câu hỏi cảm thụ sâu sắc. Thời gian thực hiện: trong năm học. Chủ thể: giáo viên và học sinh.

  3. Xây dựng hệ thống câu hỏi hướng dẫn đọc hiểu: Soạn thảo bộ câu hỏi theo từng đoạn trích, giúp học sinh tự học và tự kiểm tra kỹ năng đọc hiểu. Mục tiêu hoàn thiện bộ câu hỏi trong 3 tháng. Chủ thể: tổ chuyên môn Ngữ văn.

  4. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy đọc hiểu và kỹ thuật đọc diễn cảm cho giáo viên Ngữ văn nhằm nâng cao năng lực giảng dạy. Mục tiêu 100% giáo viên tham gia tập huấn trong năm học. Chủ thể: phòng Giáo dục và đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THCS: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và kỹ thuật dạy đọc hiểu cụ thể, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy các đoạn trích Truyện Kiều, từ đó cải thiện chất lượng môn học.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới chương trình, sách giáo khoa phù hợp với yêu cầu phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Ngữ văn: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học văn học trung đại, giúp sinh viên chuẩn bị tốt nghiệp và hành nghề.

  4. Nghiên cứu sinh và nhà khoa học giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phương pháp nghiên cứu thực nghiệm sư phạm về kỹ năng đọc hiểu, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục Ngữ văn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng đọc chính xác lại quan trọng trong học văn?
    Đọc chính xác giúp học sinh hiểu đúng nội dung, cảm nhận được nhịp điệu, âm điệu và ý nghĩa sâu sắc của tác phẩm. Ví dụ, đọc sai nhịp trong thơ lục bát có thể làm mất đi vẻ đẹp nghệ thuật và ý nghĩa của câu thơ.

  2. Phương pháp đọc hiểu theo ba cấp độ là gì?
    Đó là đọc trên dòng (hiểu nghĩa trực tiếp), đọc giữa dòng (suy luận ý nghĩa hàm ẩn) và đọc vượt ra khỏi dòng (liên hệ thực tiễn, mở rộng kiến thức). Phương pháp này giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách toàn diện và sâu sắc hơn.

  3. Làm thế nào để giáo viên tăng cường hứng thú học sinh với môn Văn?
    Áp dụng các hoạt động tương tác như thảo luận nhóm, đối thoại văn bản, sử dụng câu hỏi cảm thụ và đọc diễn cảm giúp học sinh chủ động, sáng tạo và yêu thích môn học hơn.

  4. Có thể áp dụng các biện pháp này cho các tác phẩm văn học khác không?
    Hoàn toàn có thể. Các kỹ thuật và phương pháp đọc hiểu được nghiên cứu có tính tổng quát, phù hợp với nhiều loại tác phẩm văn học khác nhau trong chương trình phổ thông.

  5. Làm sao để học sinh phát triển kỹ năng đọc sáng tạo?
    Học sinh cần được khuyến khích vận dụng vốn sống, kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân khi tiếp nhận văn bản, đồng thời được hướng dẫn cách phân tích, liên hệ và đánh giá tác phẩm một cách chủ động và sáng tạo.

Kết luận

  • Nâng cao kỹ năng đọc hiểu hai đoạn trích “Cảnh ngày xuân” và “Kiều ở lầu Ngưng Bích” giúp học sinh lớp 9 hiểu sâu sắc giá trị nội dung và nghệ thuật của Truyện Kiều.
  • Phương pháp đọc hiểu theo ba cấp độ kết hợp kỹ thuật đọc diễn cảm và sáng tạo đã chứng minh hiệu quả qua thực nghiệm sư phạm.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học góp phần nâng cao điểm số và thái độ học tập của học sinh đối với môn Ngữ văn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh và bồi dưỡng năng lực giảng dạy cho giáo viên.
  • Khuyến khích các nhà giáo dục, quản lý và sinh viên ngành Sư phạm tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu trong thực tiễn giảng dạy và học tập.

Hãy bắt đầu áp dụng các phương pháp đọc hiểu hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn và phát triển năng lực đọc cho học sinh ngay hôm nay!