Tổng quan nghiên cứu

Khu công nghiệp (KCN) được xem là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở nhiều quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tại Việt Nam, các KCN đã phát triển mạnh mẽ từ sau năm 1986, đóng góp lớn vào thu hút đầu tư, chuyển giao công nghệ và tạo việc làm. Khu công nghiệp Quế Võ I, tỉnh Bắc Ninh, với diện tích 600 ha và gần 80 dự án đầu tư, chủ yếu là vốn nước ngoài, là một trong những KCN trọng điểm của tỉnh. Tuy nhiên, chất lượng nguồn nhân lực (NLNNL) tại đây còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi nhân lực có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao và kỹ năng thích ứng nhanh.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng chất lượng NLNNL tại KCN Quế Võ I trong giai đoạn 2019-2021, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của doanh nghiệp và thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa địa phương. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại KCN Quế Võ I, thời gian khảo sát từ 2019 đến 2021, với tầm nhìn đến năm 2030. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo trong việc hoạch định chính sách phát triển nguồn nhân lực bền vững, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của KCN và tỉnh Bắc Ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về nguồn nhân lực và quản lý kinh tế, trong đó:

  • Khái niệm nguồn nhân lực: Tổng thể số lượng và chất lượng con người, bao gồm thể lực, trí lực và tâm lực, tạo nên năng lực lao động sáng tạo và phát triển kinh tế - xã hội.
  • Chất lượng nguồn nhân lực: Được đánh giá qua ba yếu tố chính là thể lực (sức khỏe, thể trạng), trí lực (trình độ học vấn, chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng) và tâm lực (tác phong, ý thức kỷ luật, tinh thần làm việc).
  • Mô hình nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Bao gồm các yếu tố vĩ mô (chính sách nhà nước, giáo dục đào tạo, thị trường lao động) và vi mô (đào tạo doanh nghiệp, chính sách tuyển dụng, điều kiện làm việc, đãi ngộ).

Các khái niệm chuyên ngành như: Khu công nghiệp, doanh nghiệp khu công nghiệp, trình độ chuyên môn kỹ thuật, tâm lực lao động, và các chỉ tiêu đánh giá sức khỏe theo tiêu chuẩn Bộ Y tế được áp dụng để phân tích thực trạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, kết hợp các phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ Ban quản lý KCN Bắc Ninh, Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Bắc Ninh, các báo cáo doanh nghiệp, tài liệu khoa học và Internet; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp với 175 phiếu khảo sát doanh nghiệp (tỷ lệ hợp lệ 92,1%) và 286 phiếu khảo sát người lao động (tỷ lệ hợp lệ 81,71%) tại KCN Quế Võ I trong 2 tháng đầu năm 2022.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng doanh nghiệp và người lao động.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, phân tổ, so sánh, phân tích tổng hợp và xử lý dữ liệu bằng phần mềm Excel để tính điểm trung bình các chỉ tiêu chất lượng nguồn nhân lực.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong 2 tháng (01/2022 - 02/2022), phân tích và tổng hợp dữ liệu trong quý đầu năm 2022.

Các chỉ tiêu phân tích tập trung vào thể lực (tỷ lệ lao động mắc bệnh, cảm nhận sức khỏe), trí lực (trình độ học vấn, chuyên môn kỹ thuật), tâm lực (kỷ luật lao động, tinh thần làm việc) và cơ cấu nhân lực.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thể lực nguồn nhân lực: Tỷ lệ lao động có bệnh trong KCN Quế Võ I chiếm khoảng 15%, trong đó các bệnh nghề nghiệp và các vấn đề sức khỏe sau giờ làm việc được người lao động phản ánh khá phổ biến. Khoảng 70% người lao động cảm nhận sức khỏe giảm sút sau giờ làm việc, trong khi chỉ có 55% hài lòng với năng lực thể chất của bản thân.

  2. Trí lực nguồn nhân lực: Tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật đạt khoảng 40%, trong đó lao động trình độ sơ cấp nghề chiếm 25%, trung cấp và cao đẳng chiếm 10%, đại học trở lên chiếm 5%. Chủ doanh nghiệp đánh giá chỉ có 60% người lao động đáp ứng tốt yêu cầu công việc về trí lực, còn lại chưa phù hợp hoặc cần đào tạo bổ sung.

  3. Tâm lực nguồn nhân lực: Mức độ vi phạm kỷ luật lao động được đánh giá ở mức trung bình với khoảng 20% người lao động vi phạm các quy định nội bộ. Chủ doanh nghiệp nhận xét 65% nhân lực có tác phong công nghiệp tốt, 55% có tinh thần tận tụy và sẵn sàng tiếp thu thay đổi công việc, tuy nhiên chỉ 50% có khả năng chịu áp lực công việc hiệu quả.

  4. Số lượng và cơ cấu nhân lực: Tổng số lao động tại KCN Quế Võ I trong giai đoạn 2019-2021 tăng khoảng 10% mỗi năm, với cơ cấu lao động chủ yếu là công nhân kỹ thuật và lao động phổ thông. Tuy nhiên, lao động có trình độ cao và kỹ năng chuyên môn vẫn còn thiếu hụt so với nhu cầu phát triển của các doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy thể lực của nguồn nhân lực tại KCN Quế Võ I còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến năng suất lao động và khả năng thích ứng với công nghệ mới. So với các KCN như Bình Xuyên (Vĩnh Phúc) và Thạch Thất (Hà Nội), nơi có tỷ lệ lao động khỏe mạnh và được chăm sóc sức khỏe tốt hơn, KCN Quế Võ I cần tăng cường các chương trình y tế và dinh dưỡng cho người lao động.

Về trí lực, tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp hơn mức yêu cầu của các doanh nghiệp, phản ánh sự bất cập trong đào tạo nghề và chính sách tuyển dụng. Điều này tương đồng với báo cáo của ngành về thiếu hụt lao động kỹ thuật cao trong các KCN phía Bắc. Việc đào tạo lại và nâng cao kỹ năng nghề nghiệp là cần thiết để đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.

Tâm lực của người lao động cũng là điểm cần cải thiện, đặc biệt trong việc nâng cao ý thức kỷ luật và tinh thần làm việc nhóm. Các doanh nghiệp cần xây dựng văn hóa doanh nghiệp tích cực, tạo động lực và môi trường làm việc thân thiện để giữ chân nhân lực chất lượng cao.

Cơ cấu nhân lực chưa hợp lý, với tỷ lệ lao động phổ thông còn cao và lao động chất lượng cao còn thiếu, gây khó khăn cho việc áp dụng công nghệ hiện đại và nâng cao năng suất. Việc điều chỉnh cơ cấu lao động phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh là cấp thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố trình độ chuyên môn kỹ thuật, bảng tỷ lệ lao động mắc bệnh theo nhóm tuổi và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người lao động về thể lực và tâm lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chăm sóc sức khỏe và nâng cao thể lực người lao động: Doanh nghiệp phối hợp với cơ sở y tế địa phương tổ chức khám sức khỏe định kỳ, xây dựng chương trình dinh dưỡng và thể dục thể thao cho người lao động. Mục tiêu giảm tỷ lệ lao động mắc bệnh xuống dưới 10% trong vòng 3 năm tới.

  2. Đẩy mạnh đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật: Ban quản lý KCN phối hợp với các trường nghề, trung tâm đào tạo tổ chức các khóa đào tạo nghề, bồi dưỡng kỹ năng cho lao động hiện có và lao động mới. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật lên 60% vào năm 2025.

  3. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp và nâng cao tâm lực lao động: Doanh nghiệp cần thiết lập các chương trình đào tạo về ý thức kỷ luật, tinh thần làm việc nhóm và kỹ năng mềm. Đồng thời, áp dụng chính sách đãi ngộ công bằng, tạo môi trường làm việc tích cực để tăng mức độ tận tâm và giảm vi phạm kỷ luật lao động xuống dưới 10% trong 2 năm tới.

  4. Điều chỉnh cơ cấu nhân lực phù hợp với nhu cầu phát triển: Ban quản lý KCN và các doanh nghiệp phối hợp xây dựng kế hoạch tuyển dụng, sử dụng lao động theo hướng tăng tỷ trọng lao động kỹ thuật cao, giảm lao động phổ thông không phù hợp. Mục tiêu đạt cơ cấu lao động cân đối, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030.

  5. Hỗ trợ chính sách từ Nhà nước và địa phương: Tỉnh Bắc Ninh cần ban hành các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp trong đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, đồng thời tăng cường quản lý, giám sát việc thực hiện các quy định về lao động, bảo hiểm xã hội, y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các cơ quan quản lý nhà nước: Sở Lao động Thương binh và Xã hội, Ban quản lý các KCN tỉnh Bắc Ninh có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý và hỗ trợ doanh nghiệp.

  2. Doanh nghiệp trong KCN Quế Võ I và các KCN khác: Các doanh nghiệp có thể áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cải thiện điều kiện làm việc, đào tạo và phát triển nhân viên nhằm tăng năng suất và sức cạnh tranh.

  3. Các cơ sở đào tạo nghề và trường đại học: Thông tin về nhu cầu và thực trạng nguồn nhân lực giúp các cơ sở đào tạo điều chỉnh chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng yêu cầu thực tiễn của thị trường lao động.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản trị nhân sự: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú, là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nghiên cứu tiếp theo và học tập chuyên sâu về phát triển nguồn nhân lực trong khu công nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nâng cao chất lượng nguồn nhân lực lại quan trọng đối với KCN?
    Nguồn nhân lực chất lượng cao giúp tăng năng suất lao động, áp dụng công nghệ mới hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng nguồn nhân lực tại KCN Quế Võ I?
    Bao gồm thể lực (sức khỏe), trí lực (trình độ chuyên môn kỹ thuật), tâm lực (ý thức kỷ luật, tinh thần làm việc), cùng với chính sách đào tạo, điều kiện làm việc và đãi ngộ của doanh nghiệp.

  3. Làm thế nào để cải thiện thể lực của người lao động trong KCN?
    Tổ chức khám sức khỏe định kỳ, xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý, khuyến khích tập luyện thể dục thể thao và cải thiện điều kiện làm việc nhằm giảm thiểu bệnh nghề nghiệp.

  4. Chính sách đào tạo nào hiệu quả nhất để nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật?
    Kết hợp đào tạo tại chỗ, đào tạo lại, liên kết với các cơ sở đào tạo nghề chuyên nghiệp và áp dụng các chương trình đào tạo theo nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

  5. Văn hóa doanh nghiệp ảnh hưởng thế nào đến tâm lực của người lao động?
    Văn hóa doanh nghiệp tích cực tạo môi trường làm việc thân thiện, tăng sự gắn bó, tinh thần trách nhiệm và động lực làm việc, từ đó nâng cao hiệu quả lao động và giảm vi phạm kỷ luật.

Kết luận

  • Nguồn nhân lực tại KCN Quế Võ I còn nhiều hạn chế về thể lực, trí lực và tâm lực, ảnh hưởng đến năng suất và khả năng phát triển của doanh nghiệp.
  • Tỷ lệ lao động mắc bệnh khoảng 15%, trình độ chuyên môn kỹ thuật chỉ đạt 40%, và mức độ vi phạm kỷ luật lao động ở mức trung bình.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm chính sách đào tạo, điều kiện làm việc, đãi ngộ và môi trường lao động.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao thể lực, đào tạo kỹ năng, xây dựng văn hóa doanh nghiệp và điều chỉnh cơ cấu nhân lực phù hợp.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo trong việc phát triển nguồn nhân lực bền vững đến năm 2030.

Hành động tiếp theo: Các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển của KCN Quế Võ I và tỉnh Bắc Ninh.