Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ tháng 07/2010 đến tháng 06/2018, thị trường tiền kỹ thuật số, đặc biệt là Bitcoin, đã chứng kiến sự biến động giá mạnh mẽ và đột biến, thu hút sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách. Bitcoin, đồng tiền kỹ thuật số đầu tiên dựa trên công nghệ Blockchain, không chỉ được sử dụng như một công cụ thanh toán mà còn mang tính chất của một tài sản đầu cơ với mức vốn hóa thị trường khoảng 71,8 tỷ USD tính đến năm 2019. Sự biến động giá của Bitcoin đặt ra câu hỏi về vai trò của hoạt động đầu cơ trong các giao dịch mua bán và ảnh hưởng của nó đến độ biến động giá trên thị trường tiền kỹ thuật số.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm kiểm định sự ảnh hưởng của yếu tố đầu cơ trong các giao dịch Bitcoin đến độ biến động giá của đồng tiền này trong khoảng thời gian 8 năm. Nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố cơ bản khác như tỷ suất lợi nhuận, khối lượng giao dịch và tổng khối lượng Bitcoin lưu hành có tác động như thế nào đến độ biến động giá. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu chuỗi thời gian từ tháng 07/2010 đến tháng 06/2018, thu thập từ các trang web chuyên cung cấp dữ liệu thị trường Bitcoin.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm giúp các nhà đầu tư có cái nhìn toàn diện hơn về mối quan hệ giữa đầu cơ và biến động giá Bitcoin, đồng thời hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách trong việc xây dựng các biện pháp quản lý phù hợp nhằm kiểm soát rủi ro và phát triển thị trường tiền kỹ thuật số một cách bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba nhóm lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết về Blockchain và tiền kỹ thuật số: Blockchain được xem như một sổ cái điện tử công cộng ghi nhận các giao dịch một cách bất biến và phân phối ngang hàng, tạo nền tảng cho các đồng tiền kỹ thuật số như Bitcoin. Tiền kỹ thuật số là loại tiền mã hóa phi tập trung, có thể được sử dụng như công cụ thanh toán và tài sản đầu cơ.

  2. Lý thuyết về Bitcoin: Bitcoin là đồng tiền kỹ thuật số đầu tiên, hoạt động dựa trên giao thức mật mã và không chịu sự quản lý của bất kỳ tổ chức trung gian nào. Bitcoin vừa là công cụ thanh toán vừa là tài sản đầu cơ với biến động giá cao, chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố như khối lượng giao dịch, số lượng ví, tin tức thị trường và các chỉ số tài chính vĩ mô.

  3. Lý thuyết về đầu cơ và độ biến động giá: Đầu cơ là hoạt động mua bán nhằm thu lợi từ biến động ngắn hạn của giá tài sản. Độ biến động giá là thước đo sự phân tán của giá cả tài sản tài chính, thường được tính bằng phương sai hoặc độ lệch chuẩn. Mối quan hệ giữa đầu cơ và độ biến động giá có thể là tích cực hoặc tiêu cực tùy thuộc vào tính chất thị trường và loại tài sản.

Các khái niệm chính bao gồm: mức độ đầu cơ (Speculation), độ biến động giá Bitcoin (đo bằng mô hình GARCH(1,1), độ lệch chuẩn trung bình 10 ngày và biến động cực đoan), tỷ suất lợi nhuận Bitcoin, khối lượng giao dịch và tổng khối lượng Bitcoin lưu hành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu chuỗi thời gian thu thập từ tháng 07/2010 đến tháng 06/2018, gồm giá Bitcoin, khối lượng giao dịch, tổng khối lượng Bitcoin lưu hành và tỷ giá của 51 đồng tiền so với USD, lấy từ các trang web chuyên ngành.

Phương pháp phân tích chính là mô hình GARCH(1,1) để đo lường độ biến động giá Bitcoin và mô hình hồi quy GMM (Generalized Method of Moments) để kiểm định mối quan hệ giữa mức độ đầu cơ và độ biến động giá. Mức độ đầu cơ được đo lường theo phương pháp của Llorente et al. (2002) dựa trên tương quan động giữa khối lượng giao dịch và tỷ suất lợi nhuận.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm khoảng 1.328 quan sát, được kiểm định tính dừng bằng kiểm định ADF, kiểm tra đa cộng tuyến qua ma trận tương quan và hệ số VIF để đảm bảo tính hợp lệ của mô hình. Phương pháp GMM được lựa chọn nhằm kiểm soát các vấn đề về nội sinh, tự tương quan và phương sai thay đổi trong dữ liệu chuỗi thời gian.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ đầu cơ không làm tăng độ biến động giá Bitcoin: Kết quả hồi quy mô hình GARCH(1,1) cho thấy mức độ đầu cơ có tác động âm đến độ biến động giá Bitcoin, nghĩa là khi mức đầu cơ tăng thì độ biến động giá giảm. Điều này được củng cố bởi mô hình trung bình độ lệch chuẩn 10 ngày, trong khi mô hình dựa trên biến động cực đoan không tìm thấy tác động đáng kể của đầu cơ.

  2. Tỷ suất lợi nhuận có tác động dương đến độ biến động giá: Các mô hình đều cho thấy tỷ suất lợi nhuận Bitcoin có mối quan hệ cùng chiều và có ý nghĩa thống kê với độ biến động giá, phản ánh rằng lợi nhuận tăng thường đi kèm với biến động giá cao hơn.

  3. Khối lượng Bitcoin trên thị trường ảnh hưởng đa chiều: Khối lượng Bitcoin lưu hành có tác động dương đến độ biến động giá theo mô hình GARCH(1,1) nhưng lại có tác động âm theo mô hình trung bình độ lệch chuẩn 10 ngày, cho thấy ảnh hưởng phức tạp và có thể phụ thuộc vào cách đo lường độ biến động.

  4. Tỷ lệ giao dịch trên tổng thị trường có tác động dương theo biến động cực đoan: Mối quan hệ cùng chiều giữa tỷ lệ giao dịch và độ biến động giá được phát hiện trong mô hình dựa trên biến động cực đoan, trong khi không có tác động rõ ràng trong các mô hình khác.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây, đặc biệt là nghiên cứu của Benjamin M. Blau (2017), khi không tìm thấy bằng chứng cho thấy hoạt động đầu cơ làm tăng độ biến động giá Bitcoin trong giai đoạn 2010-2018. Mối quan hệ âm giữa đầu cơ và biến động giá có thể được giải thích bởi vai trò cung cấp thanh khoản của các nhà đầu cơ, giúp giảm bớt sự biến động giá.

Sự khác biệt trong tác động của khối lượng Bitcoin và tỷ lệ giao dịch đến độ biến động giá phản ánh tính chất phức tạp của thị trường tiền kỹ thuật số, nơi các yếu tố kỹ thuật và tâm lý thị trường cùng tác động. Việc sử dụng các chỉ số đo lường độ biến động khác nhau (GARCH, độ lệch chuẩn trung bình, biến động cực đoan) giúp làm rõ các khía cạnh khác nhau của biến động giá.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ xu hướng biến động giá Bitcoin và khối lượng giao dịch trong giai đoạn nghiên cứu, cho thấy sự biến động cùng chiều giữa hai đại lượng này, tuy nhiên không đồng nghĩa với mối quan hệ nhân quả giữa đầu cơ và biến động giá.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Siết chặt quản lý các tổ chức cung cấp dịch vụ liên quan đến tiền kỹ thuật số: Cần thiết lập hệ thống cấp phép và giám sát chặt chẽ các tổ chức, cá nhân tham gia cung cấp dịch vụ tiền kỹ thuật số nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn trong hoạt động, hạn chế rủi ro gian lận và thao túng thị trường. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm; Chủ thể thực hiện: cơ quan quản lý nhà nước.

  2. Áp dụng chính sách thuế đối với hoạt động khai thác Bitcoin: Xác định giá trị lượng Bitcoin khai thác như thu nhập chịu thuế để đảm bảo công bằng và tăng nguồn thu ngân sách. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; Chủ thể thực hiện: cơ quan thuế và tài chính.

  3. Phát triển hạ tầng công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực: Đầu tư nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng CNTT và đào tạo chuyên gia tài chính, công nghệ thông tin để tận dụng cơ hội từ công nghệ Blockchain và tiền kỹ thuật số, đồng thời kiểm soát rủi ro hiệu quả. Thời gian thực hiện: dài hạn 3-5 năm; Chủ thể thực hiện: Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông, các trường đại học.

  4. Tăng cường tuyên truyền và giáo dục tài chính cho người dân: Xây dựng chiến lược giáo dục tài chính nhằm nâng cao nhận thức về rủi ro và lợi ích của tiền kỹ thuật số, giúp nhà đầu tư và người dùng đưa ra quyết định sáng suốt. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: các cơ quan truyền thông, tổ chức giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà đầu tư cá nhân và tổ chức: Nghiên cứu giúp hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa đầu cơ và biến động giá Bitcoin, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý, giảm thiểu rủi ro.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách quản lý tiền kỹ thuật số, kiểm soát rủi ro và phát triển thị trường tài chính số.

  3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng: Tài liệu tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về tiền kỹ thuật số, đầu cơ và biến động giá tài sản tài chính.

  4. Doanh nghiệp công nghệ và fintech: Hiểu rõ về cơ chế hoạt động của Bitcoin và Blockchain, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường tiền kỹ thuật số để phát triển sản phẩm và dịch vụ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động đầu cơ có làm tăng biến động giá Bitcoin không?
    Nghiên cứu cho thấy hoạt động đầu cơ không làm tăng độ biến động giá Bitcoin trong giai đoạn 2010-2018, thậm chí có mối quan hệ ngược chiều, có thể do nhà đầu cơ cung cấp thanh khoản giúp ổn định thị trường.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến biến động giá Bitcoin?
    Tỷ suất lợi nhuận và tổng khối lượng Bitcoin lưu hành có tác động tích cực đến độ biến động giá, trong khi tỷ lệ giao dịch có tác động phức tạp tùy theo cách đo lường.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đo lường biến động giá Bitcoin?
    Nghiên cứu sử dụng mô hình GARCH(1,1), độ lệch chuẩn trung bình 10 ngày và biến động cực đoan dựa trên tỷ suất lợi nhuận để đánh giá độ biến động giá.

  4. Tại sao cần quản lý hoạt động tiền kỹ thuật số?
    Tiền kỹ thuật số tiềm ẩn rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố, thao túng thị trường và mất an toàn tài chính, do đó cần quản lý thận trọng để bảo vệ người dùng và ổn định thị trường.

  5. Tương lai của Bitcoin và tiền kỹ thuật số ra sao?
    Bitcoin và các đồng tiền kỹ thuật số khác sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển, tuy nhiên sẽ chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố công nghệ, pháp lý và thị trường. Việc nghiên cứu và quản lý phù hợp sẽ giúp tận dụng lợi ích và hạn chế rủi ro.

Kết luận

  • Nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm rằng mức độ đầu cơ không giải thích được độ biến động cao của giá Bitcoin trong giai đoạn 2010-2018.
  • Tỷ suất lợi nhuận và tổng khối lượng Bitcoin lưu hành có tác động tích cực đến độ biến động giá Bitcoin.
  • Kết quả nghiên cứu hỗ trợ các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách trong việc hiểu rõ hơn về thị trường tiền kỹ thuật số.
  • Cần có các chính sách quản lý phù hợp nhằm kiểm soát rủi ro và phát triển bền vững thị trường tiền kỹ thuật số tại Việt Nam.
  • Hướng nghiên cứu tiếp theo sẽ mở rộng phân tích các yếu tố tâm lý thị trường dựa trên dữ liệu từ các nguồn như Google Trends, Wikipedia và Twitter để hiểu sâu hơn về biến động giá Bitcoin.

Để tiếp tục khai thác tiềm năng của tiền kỹ thuật số và công nghệ Blockchain, các nhà nghiên cứu, nhà đầu tư và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ trong việc nghiên cứu, ứng dụng và quản lý lĩnh vực này một cách hiệu quả.