I. Toàn cảnh chính sách tín dụng đen tại TP
Thành phố Hồ Chí Minh, với vị thế là trung tâm kinh tế hàng đầu cả nước, có đặc điểm kinh tế xã hội TP.HCM vô cùng năng động. Đây là nơi tập trung dân cư đông đúc, các hoạt động kinh doanh, thương mại diễn ra sôi nổi. Chính sự phát triển này cũng kéo theo những nhu cầu về vốn rất lớn và đa dạng. Tuy nhiên, không phải cá nhân hay doanh nghiệp nào cũng có thể tiếp cận được nguồn tín dụng chính thức từ ngân hàng do các rào cản về thủ tục, tài sản đảm bảo. Khoảng trống này đã tạo điều kiện cho tín dụng đen len lỏi và phát triển, trở thành một vấn đề nhức nhối, ảnh hưởng sâu sắc đến an ninh trật tự. Luận văn về thực hiện chính sách đối với tín dụng đen trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh là một nghiên cứu cấp thiết, không chỉ phân tích sâu về thực trạng mà còn đánh giá hiệu quả của các chính sách đã và đang được triển khai. Việc hiểu rõ cơ chế vận hành, các thủ đoạn hoạt động tinh vi và những hệ lụy tín dụng đen gây ra là bước đầu tiên để xây dựng các giải pháp phòng chống hiệu quả. Bài viết này sẽ hệ thống hóa các cơ sở lý luận, phân tích thực tiễn và đưa ra những kiến nghị, đề xuất nhằm hoàn thiện chính sách pháp luật, góp phần đẩy lùi vấn nạn này.
1.1. Khái niệm và đặc điểm cơ bản của tín dụng đen
Tín dụng đen được hiểu là một dạng tín dụng phi chính thức, hoạt động ngoài sự quản lý và giám sát của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đặc trưng cơ bản của nó là lãi suất cho vay cực kỳ cao, vượt xa mức trần quy định của pháp luật, thường đi kèm với các hành vi đòi nợ mang tính chất cưỡng đoạt, bạo lực. Theo TS. Cấn Văn Lực (2019), cần phân biệt rõ “tín dụng đen” và tín dụng phi chính thức. Trong khi tín dụng phi chính thức có thể bao gồm các khoản vay mượn giữa bạn bè, người thân, thì vay nặng lãi trong tín dụng đen gắn liền với các hành vi vi phạm pháp luật. Các đối tượng tham gia thường là những băng nhóm tội phạm có tổ chức, lợi dụng sự khó khăn của người dân để trục lợi. Hoạt động này gây ra những hậu quả nghiêm trọng, phá vỡ các quan hệ xã hội và ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh trật tự.
1.2. Mối quan hệ giữa tín dụng đen và tín dụng chính thức
Tín dụng đen và tín dụng chính thức có mối quan hệ đối lập nhưng lại song hành tồn tại. Khi hệ thống tín dụng chính thức chưa thể đáp ứng hết nhu cầu vay vốn của người dân và doanh nghiệp, đặc biệt là các khoản vay nhỏ, cấp bách hoặc những đối tượng không đủ điều kiện, thì tín dụng đen sẽ có cơ hội phát triển. Thực tế cho thấy, nhiều nạn nhân của tín dụng đen tìm đến kênh này do ngại thủ tục phức tạp hoặc bị từ chối bởi ngân hàng. Do đó, một trong những giải pháp phòng chống tín dụng đen hiệu quả chính là tăng cường khả năng tiếp cận các kênh hỗ trợ vốn vay hợp pháp. Việc các tổ chức tín dụng mở rộng mạng lưới, đơn giản hóa thủ tục và phát triển các gói vay tiêu dùng linh hoạt sẽ góp phần thu hẹp "đất sống" của tội phạm cho vay nặng lãi.
II. Báo động thực trạng tín dụng đen và hệ lụy tại TP
Trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, thực trạng tín dụng đen đang diễn biến hết sức phức tạp với những thủ đoạn hoạt động ngày càng tinh vi và manh động. Các đối tượng không chỉ hoạt động riêng lẻ mà còn hình thành các băng nhóm có tổ chức, núp bóng dưới các tiệm cầm đồ, công ty tài chính, hay thậm chí là các ứng dụng cho vay trực tuyến. Những hệ lụy tín dụng đen để lại cho xã hội là vô cùng nặng nề. Thống kê từ 2015-2018 cho thấy toàn quốc đã xảy ra 7.624 vụ phạm tội liên quan đến tín dụng đen, bao gồm giết người, cướp tài sản, và cưỡng đoạt tài sản. Tại TP.HCM, tình hình cũng không kém phần căng thẳng, gây bất an cho người dân và là thách thức lớn đối với công tác quản lý nhà nước. Các nạn nhân của tín dụng đen không chỉ mất mát về tài sản mà còn bị khủng bố về tinh thần, ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng. Khó khăn, vướng mắc trong công tác đấu tranh chủ yếu đến từ việc các đối tượng hoạt động kín đáo, giao dịch không có giấy tờ rõ ràng và sẵn sàng sử dụng bạo lực để đe dọa nạn nhân, khiến họ không dám tố cáo.
2.1. Phân tích các thủ đoạn hoạt động của tội phạm cho vay nặng lãi
Tội phạm cho vay nặng lãi tại TP.HCM sử dụng nhiều thủ đoạn hoạt động tinh vi để qua mặt cơ quan chức năng và gài bẫy người vay. Hình thức phổ biến là phát tờ rơi, dán quảng cáo ở nơi công cộng với nội dung "cho vay không cần thế chấp, nhận tiền ngay". Gần đây, chúng còn lợi dụng công nghệ để tạo ra các ứng dụng (app) cho vay online. Người vay chỉ cần cung cấp thông tin cá nhân là được giải ngân nhanh chóng, nhưng lại bị "mắc kẹt" trong một ma trận lãi suất "cắt cổ" và các loại phí dịch vụ mập mờ. Khi người vay không trả được nợ, các đối tượng sẽ sử dụng các biện pháp đòi nợ tàn bạo như đe dọa, tạt sơn, hành hung, thậm chí bắt giữ người trái pháp luật. Đây là thách thức lớn cho công tác đấu tranh phòng chống tội phạm.
2.2. Những hệ lụy tín dụng đen đối với an ninh trật tự xã hội
Hệ lụy tín dụng đen không chỉ dừng lại ở vấn đề tài chính cá nhân mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự toàn xã hội. Các vụ đòi nợ thuê, thanh toán lẫn nhau giữa các băng nhóm tội phạm gây ra sự bất ổn trong cộng đồng. Nhiều gia đình tan vỡ, nhiều người phải bỏ trốn khỏi địa phương, thậm chí tìm đến cái chết vì không chịu nổi áp lực. Hoạt động của tín dụng đen còn là nguồn cơn của nhiều loại tội phạm khác như cướp giật, trộm cắp khi các con nợ túng quẫn làm liều để có tiền trả nợ. Vai trò của chính quyền và lực lượng Công an Thành phố Hồ Chí Minh trong việc ngăn chặn các hệ lụy này là vô cùng quan trọng.
2.3. Khó khăn vướng mắc trong công tác quản lý nhà nước
Công tác quản lý nhà nước đối với tín dụng đen gặp phải không ít khó khăn, vướng mắc. Thứ nhất, hành lang chính sách pháp luật vẫn còn những kẽ hở. Ví dụ, Điều 163 Bộ luật Hình sự về tội cho vay lãi nặng còn khó áp dụng trong thực tế vì các đối tượng thường lách luật bằng cách gộp lãi vào gốc trong giấy vay nợ. Thứ hai, việc thu thập chứng cứ để xử lý hình sự rất khó khăn vì nạn nhân thường bị đe dọa, không dám hợp tác. Hơn nữa, sự biến tướng của các loại hình cho vay qua ứng dụng công nghệ cao cũng đặt ra thách thức mới cho các cơ quan chức năng trong việc truy vết và xử lý.
III. Phương pháp thực hiện chính sách pháp luật chống tín dụng đen
Việc thực hiện chính sách đối với tín dụng đen trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đòi hỏi một phương pháp tiếp cận toàn diện, trong đó nền tảng là chính sách pháp luật. Một khung pháp lý chặt chẽ, rõ ràng và có tính răn đe cao là công cụ hữu hiệu nhất để quản lý nhà nước và trấn áp loại tội phạm này. Các quy định trong Bộ luật Dân sự và Bộ luật Hình sự cần được rà soát và sửa đổi để phù hợp với thực tiễn, đặc biệt là các quy định liên quan đến hành vi cho vay nặng lãi và các hình thức biến tướng. Vai trò của chính quyền địa phương không chỉ dừng lại ở việc ban hành văn bản mà còn phải tổ chức thực thi một cách quyết liệt, đồng bộ. Quá trình này bao gồm việc tăng cường thanh tra, kiểm tra các cơ sở kinh doanh nhạy cảm như tiệm cầm đồ, công ty tư vấn tài chính. Đồng thời, việc xử lý hình sự các đối tượng cầm đầu, có tổ chức phải được tiến hành nghiêm minh, tạo ra sự lan tỏa và cảnh báo trong xã hội, góp phần vào công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm và giữ vững an ninh trật tự.
3.1. Vai trò của chính quyền trong việc ban hành và thực thi
Vai trò của chính quyền các cấp tại TP.HCM là then chốt trong việc chỉ đạo và tổ chức thực hiện chính sách. Chính quyền cần xây dựng các kế hoạch hành động cụ thể, phân công rõ trách nhiệm cho từng ban ngành. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa lực lượng công an, viện kiểm sát, tòa án và các sở, ngành liên quan để tạo thành một sức mạnh tổng hợp. Bên cạnh đó, chính quyền cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến người dân để họ nhận diện được các thủ đoạn hoạt động của tín dụng đen và chủ động phòng tránh, tố giác tội phạm. Việc tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch và một cơ chế thực thi nghiêm minh là nền tảng để đẩy lùi vấn nạn này.
3.2. Quy định về xử lý hình sự đối với tội phạm cho vay nặng lãi
Để tăng tính răn đe, các quy định về xử lý hình sự đối với tội phạm cho vay nặng lãi cần được hoàn thiện. Cần có hướng dẫn cụ thể hơn về cách xác định "tính chất chuyên bóc lột" và cách xử lý các trường hợp đối tượng lách luật bằng việc ghi lãi suất thấp trên giấy tờ nhưng thực tế thu lãi rất cao. Cần xem xét tăng nặng hình phạt đối với các đối tượng chủ mưu, cầm đầu, hoạt động có tổ chức và các hành vi đòi nợ mang tính chất côn đồ, gây thương tích hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, tài sản của nạn nhân của tín dụng đen. Việc xử lý nghiêm các vụ án điểm sẽ góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào pháp luật.
IV. Cách thức đấu tranh phòng chống tội phạm tín dụng đen hiệu quả
Bên cạnh khung pháp lý, các biện pháp thực tiễn trong đấu tranh phòng chống tội phạm tín dụng đen đóng vai trò quyết định. Công an Thành phố Hồ Chí Minh là lực lượng nòng cốt, cần chủ động nắm tình hình, triển khai các đợt cao điểm tấn công, trấn áp mạnh mẽ loại tội phạm này. Tuy nhiên, trấn áp chỉ là giải pháp phần ngọn. Về lâu dài, cần tập trung vào các giải pháp mang tính gốc rễ. Một trong số đó là mở rộng các kênh hỗ trợ vốn vay từ tín dụng chính thức để người dân có thêm lựa chọn an toàn. Các ngân hàng, tổ chức tài chính cần phát triển các sản phẩm vay tiêu dùng phù hợp với người có thu nhập thấp, thủ tục nhanh gọn. Song song đó, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân về những rủi ro và hệ lụy tín dụng đen phải được thực hiện thường xuyên. Cần trang bị cho họ kiến thức để tự bảo vệ mình và biết tìm đến sự giúp đỡ của cơ quan chức năng khi cần thiết, góp phần đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn.
4.1. Nhiệm vụ của Công an Thành phố Hồ Chí Minh trong trấn áp
Công an Thành phố Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ công trong việc trấn áp tội phạm cho vay nặng lãi. Nhiệm vụ trọng tâm bao gồm việc rà soát, lên danh sách các đối tượng, băng nhóm nghi vấn hoạt động tín dụng đen để có biện pháp quản lý, đấu tranh. Lực lượng công an cần phối hợp với chính quyền cơ sở để nắm bắt địa bàn, kịp thời phát hiện và triệt phá các tụ điểm hoạt động. Cần tăng cường tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi phát tờ rơi, quảng cáo cho vay nặng lãi. Đồng thời, cần thiết lập đường dây nóng và các kênh tiếp nhận thông tin tố giác tội phạm từ người dân, đảm bảo an toàn và bí mật cho người cung cấp thông tin.
4.2. Mở rộng các kênh hỗ trợ vốn vay từ tín dụng chính thức
Một trong những giải pháp phòng chống bền vững là cạnh tranh trực tiếp với tín dụng đen bằng cách mở rộng kênh tín dụng chính thức. Ngân hàng Nhà nước cần có chính sách khuyến khích các tổ chức tín dụng phát triển các gói vay tiêu dùng, vay vốn kinh doanh nhỏ với thủ tục đơn giản, linh hoạt. Ngân hàng Chính sách Xã hội cũng cần phát huy hơn nữa vai trò của mình trong việc hỗ trợ vốn vay cho các đối tượng yếu thế. Sự phát triển của các công ty tài chính tiêu dùng hợp pháp và các nền tảng cho vay ngang hàng (P2P Lending) được quản lý chặt chẽ cũng sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu vốn đa dạng của người dân, làm giảm sự phụ thuộc vào các nguồn vốn bất hợp pháp.
V. Top kiến nghị đề xuất nâng cao hiệu quả chính sách tương lai
Để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách đối với tín dụng đen trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, cần có những kiến nghị, đề xuất mang tính đột phá và đồng bộ. Đầu tiên, cần tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật theo hướng bịt kín các kẽ hở mà tội phạm đang lợi dụng, đồng thời tăng nặng chế tài xử phạt. Thứ hai, cần xây dựng một cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ và hiệu quả hơn giữa công an, ngân hàng, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội trong việc đấu tranh phòng chống tội phạm. Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý nhà nước, giám sát các hoạt động cho vay trực tuyến để kịp thời phát hiện và ngăn chặn các ứng dụng tín dụng đen. Cuối cùng, giải pháp căn cơ nhất vẫn là nâng cao đời sống người dân và tạo điều kiện thuận lợi để họ tiếp cận nguồn tín dụng chính thức. Những giải pháp phòng chống này khi được thực hiện đồng bộ sẽ tạo ra một lá chắn vững chắc bảo vệ người dân và giữ vững an ninh trật tự xã hội.
5.1. Giải pháp phòng chống tín dụng đen mang tính đồng bộ
Giải pháp phòng chống tín dụng đen cần được triển khai một cách đồng bộ từ trung ương đến địa phương. Không thể chỉ dựa vào nỗ lực của riêng lực lượng công an. Cần có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, từ việc tuyên truyền của các tổ chức đoàn thể đến việc giám sát của hội đồng nhân dân các cấp. Cần xây dựng các chương trình giáo dục tài chính cho người dân, đặc biệt là công nhân, sinh viên, người lao động tự do, để họ biết cách quản lý chi tiêu và tìm đến các nguồn vốn an toàn khi có nhu cầu. Sự đồng bộ trong hành động sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp để đẩy lùi tệ nạn này.
5.2. Hoàn thiện chính sách pháp luật và cơ chế phối hợp liên ngành
Một kiến nghị, đề xuất quan trọng là cần sớm sửa đổi các quy định pháp luật liên quan. Cần định nghĩa rõ ràng hơn về hành vi cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự và quy định mức phạt đủ sức răn đe. Bên cạnh đó, cần xây dựng một quy chế phối hợp liên ngành cụ thể. Quy chế này sẽ quy định rõ trách nhiệm và cơ chế chia sẻ thông tin giữa ngành công an trong việc điều tra tội phạm, ngành ngân hàng trong việc quản lý dòng tiền, và chính quyền địa phương trong việc quản lý các cơ sở kinh doanh. Một cơ chế phối hợp nhịp nhàng sẽ giúp nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm một cách bền vững.
