Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân (QPTD) vững mạnh trở thành nhiệm vụ trọng yếu của Việt Nam. Từ năm 1986 đến 2022, công cuộc đổi mới đất nước đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về phát huy vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD nhằm bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia. Theo Luật Quốc phòng Việt Nam 2018, quốc phòng là công cuộc giữ nước bằng sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, trong đó lực lượng vũ trang nhân dân làm nòng cốt. Nền QPTD mang tính chất “vì dân, do dân, của dân”, phát triển theo phương hướng toàn dân, toàn diện, độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường và ngày càng hiện đại dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ nội dung lý luận và thực tiễn về phát huy vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác này trên phạm vi toàn quốc. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn đổi mới từ năm 1986 đến 2022, với đối tượng là toàn thể Nhân dân Việt Nam trong và ngoài nước, cùng các chủ thể chính trị, tổ chức đoàn thể và lực lượng vũ trang.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc hệ thống hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với bối cảnh hiện đại, góp phần củng cố quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp cách mạng, đặc biệt là trong xây dựng nền QPTD. Hai lý thuyết trọng tâm được vận dụng gồm:

  1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về quốc phòng toàn dân: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD, coi Nhân dân là chủ thể sáng tạo lịch sử và là lực lượng quyết định mọi thắng lợi của cách mạng. Tư tưởng này bao gồm các quan điểm về mục tiêu, chủ thể, lực lượng, nội dung và phương thức huy động sức mạnh toàn dân trong quốc phòng.

  2. Lý luận về sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc: Được phát triển từ chủ nghĩa duy vật lịch sử, lý luận này khẳng định sức mạnh của quần chúng nhân dân là nguồn lực vô tận, cần được khơi dậy và phát huy tối đa trong mọi hoạt động xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Các khái niệm chính bao gồm: Nhân dân, quốc phòng toàn dân, nền quốc phòng toàn dân, phát huy vai trò của Nhân dân, thế trận lòng dân, và sức mạnh tổng hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp lịch sử: Phân tích quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD.
  • Phương pháp lôgic và phân tích: Làm rõ các quan điểm, nội dung, giá trị lý luận và thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh.
  • Phương pháp tổng hợp và so sánh: Đánh giá thực trạng phát huy vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD từ năm 1986 đến 2022, so sánh với các giai đoạn trước và các nghiên cứu liên quan.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật như Luật Quốc phòng 2018, các chỉ thị, nghị quyết của Đảng và Nhà nước, kết quả điều tra khảo sát thực trạng tại các tỉnh, thành phố trên cả nước, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học về tư tưởng Hồ Chí Minh và quốc phòng toàn dân.

Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn đại diện cho các vùng miền, tầng lớp xã hội nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng để đánh giá mức độ nhận thức, trách nhiệm và sự tham gia của các chủ thể trong xây dựng nền QPTD.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể về vai trò của Nhân dân còn hạn chế
    Khoảng 70% cán bộ, đảng viên và chính quyền địa phương nhận thức chưa sâu sắc về vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD, dẫn đến việc triển khai các chủ trương, chính sách chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.

  2. Sự tham gia của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD có chuyển biến tích cực nhưng chưa đồng đều
    Tỷ lệ thanh niên tham gia nghĩa vụ quân sự đạt khoảng 95%, tuy nhiên, ý thức trách nhiệm của một số tầng lớp nhân dân trong việc tham gia các phong trào bảo vệ Tổ quốc còn thấp, đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa.

  3. Cơ chế, chính sách phát huy vai trò của Nhân dân còn bất cập
    Khoảng 40% các chính sách chưa phù hợp với đặc thù từng vùng miền và đối tượng, dẫn đến khó khăn trong huy động nguồn lực vật chất và tinh thần của Nhân dân.

  4. Vai trò của lực lượng vũ trang trong xây dựng thế trận lòng dân được khẳng định
    Quân đội Nhân dân Việt Nam tiếp tục giữ vai trò nòng cốt trong vận động Nhân dân tham gia xây dựng nền QPTD, góp phần củng cố mối quan hệ quân - dân, tạo niềm tin vững chắc cho Nhân dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của một số cấp ủy, chính quyền về vai trò trung tâm của Nhân dân trong quốc phòng toàn dân. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả khảo sát cho thấy sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động của Nhân dân, tuy nhiên vẫn còn khoảng cách giữa chính sách và thực tiễn.

Việc xây dựng nền QPTD phải gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội, do đó các chính sách cần được điều chỉnh linh hoạt, phù hợp với từng địa phương và đối tượng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia nghĩa vụ quân sự theo vùng miền, bảng tổng hợp các chính sách và mức độ phù hợp theo khảo sát thực tế.

Kết quả nghiên cứu khẳng định giá trị trường tồn của tư tưởng Hồ Chí Minh về phát huy vai trò của Nhân dân, đồng thời chỉ ra những thách thức mới trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và sự chống phá của các thế lực thù địch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cấp ủy, chính quyền và Nhân dân
    Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn về tư tưởng Hồ Chí Minh và vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD, đặc biệt tập trung vào cán bộ cơ sở và thanh niên. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể: Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Quốc phòng, các địa phương.

  2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách phù hợp với đặc thù từng vùng miền và đối tượng
    Xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ vật chất và tinh thần cho các tầng lớp Nhân dân tham gia xây dựng nền QPTD, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, dân tộc thiểu số. Thời gian: 2024-2028. Chủ thể: Bộ Quốc phòng, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các địa phương.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động và giáo dục quốc phòng toàn dân
    Sử dụng đa dạng hình thức tuyên truyền, từ truyền hình, báo chí đến mạng xã hội, kết hợp với các phong trào thi đua yêu nước để nâng cao ý thức trách nhiệm của Nhân dân. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể, Bộ Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường vai trò của lực lượng vũ trang trong xây dựng thế trận lòng dân
    Phối hợp chặt chẽ giữa quân đội, công an và chính quyền địa phương trong công tác vận động quần chúng, hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội, phòng chống thiên tai và đấu tranh chống phá của các thế lực thù địch. Thời gian: 2024-2027. Chủ thể: Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, các địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đảng viên và lãnh đạo các cấp
    Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD, từ đó triển khai các chủ trương, chính sách hiệu quả hơn.

  2. Lực lượng vũ trang nhân dân
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát huy vai trò nòng cốt trong xây dựng thế trận lòng dân và vận động Nhân dân tham gia quốc phòng.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên chuyên ngành Hồ Chí Minh học, quốc phòng an ninh
    Tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu về tư tưởng Hồ Chí Minh và vận dụng trong thực tiễn xây dựng nền QPTD.

  4. Các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc
    Hỗ trợ trong công tác tuyên truyền, vận động và tổ chức các phong trào hành động cách mạng nhằm phát huy vai trò của Nhân dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD là gì?
    Tư tưởng này nhấn mạnh Nhân dân là chủ thể sáng tạo lịch sử, là lực lượng quyết định trong xây dựng nền QPTD vững mạnh, bảo vệ Tổ quốc bằng sức mạnh tổng hợp toàn dân.

  2. Tại sao phải phát huy vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD?
    Bởi vì sức mạnh của Nhân dân là vô tận, là nguồn lực vật chất và tinh thần quan trọng để xây dựng nền quốc phòng toàn dân, bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

  3. Những khó khăn chính trong việc phát huy vai trò của Nhân dân hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa sâu sắc của một số cấp ủy, chính quyền, chính sách chưa phù hợp với đặc thù vùng miền, và ý thức trách nhiệm của một số tầng lớp Nhân dân còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của Nhân dân về vai trò trong xây dựng nền QPTD?
    Thông qua các chương trình tuyên truyền, giáo dục quốc phòng toàn dân, kết hợp với các phong trào thi đua yêu nước và sự tham gia của các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội.

  5. Vai trò của lực lượng vũ trang trong phát huy vai trò của Nhân dân là gì?
    Lực lượng vũ trang là nòng cốt trong xây dựng thế trận lòng dân, vận động Nhân dân tham gia xây dựng nền QPTD, đồng thời phối hợp với chính quyền địa phương trong các hoạt động bảo vệ Tổ quốc.

Kết luận

  • Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát huy vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD là nền tảng lý luận và kim chỉ nam cho sự nghiệp quốc phòng toàn dân của Việt Nam.
  • Nhân dân là chủ thể trung tâm, nguồn lực vật chất và tinh thần quyết định sự thành công của công cuộc xây dựng nền QPTD.
  • Thực trạng phát huy vai trò của Nhân dân từ 1986 đến 2022 có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về nhận thức và chính sách.
  • Cần tiếp tục nâng cao nhận thức, hoàn thiện chính sách, đẩy mạnh tuyên truyền và phát huy vai trò của lực lượng vũ trang trong xây dựng thế trận lòng dân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát huy tối đa sức mạnh tổng hợp của toàn dân trong xây dựng nền QPTD, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Hành động tiếp theo: Các cấp ủy, chính quyền và tổ chức đoàn thể cần triển khai ngay các chương trình đào tạo, tuyên truyền và hoàn thiện chính sách theo khuyến nghị để nâng cao hiệu quả phát huy vai trò của Nhân dân trong xây dựng nền QPTD.