I. Lý luận về hoàn cảnh thay đổi cơ bản
Luận văn thạc sĩ tập trung phân tích khái niệm hoàn cảnh thay đổi cơ bản theo Bộ luật Dân sự 2015, CISG và UNIDROIT. Khái niệm này đề cập đến những thay đổi khách quan, không lường trước được, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc thực hiện hợp đồng. Bộ luật Dân sự 2015 lần đầu tiên đưa ra quy định cụ thể về vấn đề này, trong khi CISG và UNIDROIT cũng có những quy định tương tự nhưng với cách tiếp cận khác nhau. Sự ra đời của điều khoản này nhằm đảm bảo sự công bằng và chia sẻ rủi ro giữa các bên trong hợp đồng.
1.1. Sự ra đời của điều khoản hoàn cảnh thay đổi cơ bản
Bộ luật Dân sự 2015 đã bổ sung Điều 420 về hoàn cảnh thay đổi cơ bản, phản ánh nhu cầu thực tiễn trong việc giải quyết các tranh chấp hợp đồng khi có sự thay đổi lớn về hoàn cảnh. CISG và UNIDROIT cũng có các quy định tương tự, nhưng không cụ thể bằng. Ví dụ, UNIDROIT sử dụng thuật ngữ Hardship để mô tả tình huống này. Sự ra đời của các quy định này giúp các bên có cơ sở pháp lý để yêu cầu sửa đổi hoặc chấm dứt hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi.
1.2. Khái niệm hoàn cảnh thay đổi cơ bản
Khái niệm hoàn cảnh thay đổi cơ bản được định nghĩa khác nhau trong Bộ luật Dân sự 2015, CISG và UNIDROIT. Theo Bộ luật Dân sự 2015, đây là sự thay đổi lớn về hoàn cảnh do nguyên nhân khách quan, không lường trước được, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc thực hiện hợp đồng. CISG không quy định cụ thể nhưng có thể suy luận từ các điều khoản liên quan. UNIDROIT định nghĩa Hardship là sự thay đổi làm mất cân bằng nghiêm trọng trong hợp đồng.
II. Điều kiện xác lập hoàn cảnh thay đổi cơ bản
Luận văn thạc sĩ phân tích các điều kiện để xác lập hoàn cảnh thay đổi cơ bản theo Bộ luật Dân sự 2015, CISG và UNIDROIT. Các điều kiện này bao gồm: sự thay đổi hoàn cảnh do nguyên nhân khách quan, không lường trước được, gây thiệt hại nghiêm trọng và các bên đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết để giảm thiểu thiệt hại. So sánh với CISG và UNIDROIT, Bộ luật Dân sự 2015 có những quy định chi tiết hơn nhưng cũng tồn tại một số bất cập.
2.1. Điều kiện khách quan và không lường trước
Theo Bộ luật Dân sự 2015, sự thay đổi hoàn cảnh phải do nguyên nhân khách quan và không thể lường trước được tại thời điểm giao kết hợp đồng. CISG và UNIDROIT cũng yêu cầu tương tự, nhưng không quy định cụ thể. Ví dụ, trong vụ Fibrosa SA v Fairbairn Lawson Combe Barbour Ltd., chiến tranh đã làm thay đổi hoàn cảnh một cách không lường trước, dẫn đến việc không thể thực hiện hợp đồng.
2.2. Thiệt hại nghiêm trọng và biện pháp giảm thiểu
Một điều kiện quan trọng khác là sự thay đổi hoàn cảnh phải gây thiệt hại nghiêm trọng cho một bên. Bộ luật Dân sự 2015 yêu cầu bên bị ảnh hưởng phải áp dụng mọi biện pháp cần thiết để giảm thiểu thiệt hại. UNIDROIT cũng có quy định tương tự, nhưng CISG không đề cập cụ thể. Điều này cho thấy sự khác biệt trong cách tiếp cận giữa các văn bản pháp lý.
III. Quyền và nghĩa vụ của các bên
Luận văn thạc sĩ đề cập đến quyền và nghĩa vụ của các bên khi xảy ra hoàn cảnh thay đổi cơ bản. Theo Bộ luật Dân sự 2015, các bên có quyền yêu cầu đàm phán lại hợp đồng hoặc yêu cầu Tòa án chấm dứt, sửa đổi hợp đồng. Tuy nhiên, quy định này còn tồn tại một số bất cập, như việc xác định thời hạn hợp lý và thẩm quyền của Tòa án. So sánh với CISG và UNIDROIT, Bộ luật Dân sự 2015 có những quy định chi tiết hơn nhưng cần hoàn thiện thêm.
3.1. Quyền yêu cầu đàm phán lại hợp đồng
Theo Bộ luật Dân sự 2015, các bên có quyền yêu cầu đàm phán lại hợp đồng khi xảy ra hoàn cảnh thay đổi cơ bản. Tuy nhiên, luật không quy định cụ thể về nghĩa vụ phải đàm phán. UNIDROIT cũng có quy định tương tự, nhưng CISG không đề cập đến vấn đề này. Điều này cho thấy sự khác biệt trong cách tiếp cận giữa các văn bản pháp lý.
3.2. Quyền yêu cầu Tòa án can thiệp
Các bên có quyền yêu cầu Tòa án chấm dứt hoặc sửa đổi hợp đồng khi không thể đàm phán thành công. Tuy nhiên, Bộ luật Dân sự 2015 không quy định rõ về thẩm quyền của Tòa án trong việc xác định chi phí thực hiện hợp đồng. UNIDROIT và CISG cũng không có quy định cụ thể về vấn đề này, dẫn đến những khó khăn trong thực tiễn áp dụng.
IV. Giải pháp và đề xuất
Luận văn thạc sĩ đưa ra các giải pháp để hoàn thiện quy định về hoàn cảnh thay đổi cơ bản tại Việt Nam. Các giải pháp bao gồm việc giải thích rõ các thuật ngữ trong Điều 420, bổ sung cơ chế trọng tài và soạn thảo điều khoản hoàn cảnh thay đổi cơ bản trong hợp đồng. Những đề xuất này nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của quy định trong thực tiễn.
4.1. Giải pháp giải thích Điều 420
Một trong những giải pháp quan trọng là giải thích rõ các thuật ngữ trong Điều 420 của Bộ luật Dân sự 2015. Việc này giúp các bên hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của mình khi xảy ra hoàn cảnh thay đổi cơ bản. UNIDROIT và CISG cũng có những hướng dẫn tương tự, nhưng cần áp dụng linh hoạt trong bối cảnh pháp lý của Việt Nam.
4.2. Đề xuất bổ sung cơ chế trọng tài
Việc bổ sung cơ chế trọng tài áp dụng Điều 420 là một đề xuất quan trọng. Cơ chế này giúp giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn so với Tòa án. UNIDROIT và CISG cũng khuyến khích sử dụng trọng tài trong các tranh chấp thương mại quốc tế, điều này có thể áp dụng tương tự tại Việt Nam.
