Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, việc giải quyết việc làm cho lao động nông thôn luôn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và Nhà nước. Tại huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam, với dân số khoảng 85.000 người và mật độ dân số 333 người/km², lao động nông thôn chiếm tỷ lệ lớn trong tổng lực lượng lao động. Giai đoạn 2015-2018, huyện đã chứng kiến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế với tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ tăng từ 69,59% lên 84,77%, trong khi tỷ trọng nông nghiệp giảm từ 20,41% xuống còn 15,23%. Tuy nhiên, việc tạo việc làm cho lao động nông thôn vẫn còn nhiều thách thức do trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp, cơ cấu lao động chưa chuyển dịch mạnh mẽ và các ngành nghề phi nông nghiệp phát triển chưa đồng đều.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng chính sách giải quyết việc làm cho lao động nông thôn tại huyện Quế Sơn, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách trong giai đoạn 2015-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chính sách công và thị trường lao động, bao gồm:

  • Lý thuyết chính sách công: Chính sách giải quyết việc làm được hiểu là tập hợp các quyết định của Nhà nước nhằm lựa chọn mục tiêu và công cụ thực hiện để tạo việc làm cho người lao động, đáp ứng nhu cầu cuộc sống và phát triển kinh tế xã hội.

  • Lý thuyết thị trường lao động: Thị trường lao động là nơi cung cầu lao động gặp nhau, xác định mức độ có việc làm và tiền công. Phát triển thị trường lao động hiện đại, hiệu quả là yếu tố then chốt trong giải quyết việc làm.

  • Khái niệm lao động nông thôn: Lao động nông thôn là lực lượng tham gia vào các ngành nông nghiệp, công nghiệp nông thôn và dịch vụ nông thôn, có đặc điểm phân tán, trình độ thấp và tính thời vụ cao.

Các khái niệm chính bao gồm: việc làm, giải quyết việc làm, chính sách giải quyết việc làm, lao động nông thôn, đào tạo nghề và xuất khẩu lao động.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận đa ngành, kết hợp xã hội học và nghiên cứu chính sách công. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo tổng điều tra lao động việc làm, chương trình mục tiêu quốc gia về việc làm, các báo cáo kinh tế xã hội của huyện Quế Sơn giai đoạn 2015-2018.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, lập bảng biểu, sơ đồ để đánh giá thực trạng và xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động, trình độ chuyên môn kỹ thuật và hiệu quả chính sách.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Phân tích các văn bản pháp luật, báo cáo của các cơ quan quản lý địa phương; phỏng vấn sâu 2 chủ thể hoạch định chính sách; điều tra bằng bảng hỏi với 200 mẫu tại 3 xã tiêu biểu của huyện.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng trong giai đoạn 2015-2018, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Cỡ mẫu 200 bảng hỏi được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho cộng đồng dân cư tại các xã trọng điểm, phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích để thu thập thông tin đa chiều.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động: Từ 2015 đến 2018, tỷ trọng lao động trong ngành nông nghiệp giảm từ 20,41% xuống còn 15,23%, trong khi công nghiệp và dịch vụ tăng từ 69,59% lên 84,77%. Giá trị sản xuất công nghiệp tăng bình quân 23%/năm, tạo việc làm cho hơn 11.000 lao động.

  2. Trình độ chuyên môn kỹ thuật lao động: Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo giảm từ 64,3% năm 2015 xuống còn 51,4% năm 2018. Lao động qua đào tạo sơ cấp nghề chiếm 31,1%, đại học trở lên tăng lên 4,3%. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động qua đào tạo có việc làm chỉ đạt khoảng 20,1%.

  3. Hiệu quả chính sách đào tạo nghề và xuất khẩu lao động: Huyện đã đào tạo nghề cho hơn 1.430 lao động trong 4 năm, với trên 70% lao động sau đào tạo có việc làm. Xuất khẩu lao động đạt 1.552 người, vượt 110% kế hoạch, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 27,6% năm 2010 xuống còn 8,02% năm 2017.

  4. Hạn chế trong đa dạng hóa ngành nghề và thị trường lao động: Sản xuất nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn, các ngành nghề phi nông nghiệp phát triển chưa đồng đều, sản phẩm làng nghề còn nhỏ lẻ, thiếu liên kết và thị trường tiêu thụ chưa ổn định. Lao động trẻ có xu hướng rời nông thôn đi làm công nghiệp hoặc xuất khẩu lao động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chuyển dịch cơ cấu lao động tích cực là do sự phát triển mạnh mẽ của các khu công nghiệp và cụm công nghiệp trên địa bàn, cùng với chính sách đào tạo nghề và hỗ trợ xuất khẩu lao động. Tuy nhiên, trình độ lao động còn thấp và thiếu việc làm ổn định trong nông thôn là thách thức lớn, phản ánh qua tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo còn trên 50%.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực, kết quả tại Quế Sơn tương đồng với xu hướng chuyển dịch lao động nông thôn sang công nghiệp và dịch vụ, nhưng vẫn cần tăng cường đào tạo nghề và phát triển thị trường lao động địa phương. Việc phát triển các làng nghề truyền thống và đa dạng hóa ngành nghề cần được đầu tư bài bản hơn để nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho người lao động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành nghề, bảng thống kê trình độ đào tạo lao động qua các năm, và sơ đồ mô tả tỷ lệ lao động có việc làm sau đào tạo nghề và xuất khẩu lao động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường lao động: Phát triển các lớp đào tạo nghề ngắn hạn và dài hạn phù hợp với các ngành công nghiệp, dịch vụ và làng nghề truyền thống. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo có việc làm lên trên 40% trong giai đoạn 2020-2025. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo nghề.

  2. Phát triển đa dạng ngành nghề phi nông nghiệp tại nông thôn: Hỗ trợ phát triển các hợp tác xã, tổ hợp tác và doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ và du lịch sinh thái. Mục tiêu tăng số cơ sở sản xuất kinh doanh lên trên 1.200 cơ sở vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn và các tổ chức kinh tế địa phương.

  3. Mở rộng và nâng cao hiệu quả xuất khẩu lao động: Tăng cường tuyên truyền, đào tạo kỹ năng và hỗ trợ thủ tục cho lao động tham gia xuất khẩu lao động, đặc biệt là lao động phổ thông và các nhóm yếu thế. Mục tiêu đưa trên 150 người đi làm việc ở nước ngoài mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xuất khẩu lao động huyện, các doanh nghiệp XKLĐ.

  4. Xây dựng và hoàn thiện thị trường lao động địa phương: Nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm giới thiệu việc làm, tổ chức sàn giao dịch việc làm thường xuyên, kết nối cung cầu lao động kịp thời. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động được giới thiệu việc làm qua trung tâm lên 40% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Trung tâm giới thiệu việc làm tỉnh và huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về lao động và việc làm: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp chính sách phù hợp để nâng cao hiệu quả giải quyết việc làm tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành chính sách công, phát triển kinh tế nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách giải quyết việc làm, đào tạo nghề và xuất khẩu lao động.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực đào tạo nghề và phát triển lao động: Tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo, hỗ trợ lao động phù hợp với nhu cầu thị trường.

  4. Lãnh đạo và cán bộ các hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương: Nắm bắt xu hướng chuyển dịch lao động và các chính sách hỗ trợ để phát triển sản xuất, tạo việc làm bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách giải quyết việc làm tại Quế Sơn đã đạt được những kết quả gì?
    Trong giai đoạn 2015-2018, huyện đã tạo việc làm cho hơn 11.000 lao động trong các khu công nghiệp, đào tạo nghề cho hơn 1.400 lao động với tỷ lệ trên 70% có việc làm sau đào tạo, đồng thời xuất khẩu lao động đạt 1.552 người, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống còn 8,02%.

  2. Những khó khăn chính trong giải quyết việc làm cho lao động nông thôn là gì?
    Chủ yếu là trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp, tính thời vụ cao trong lao động nông nghiệp, thiếu việc làm ổn định, sản xuất nhỏ lẻ manh mún, thị trường tiêu thụ sản phẩm chưa ổn định và thiếu liên kết trong phát triển ngành nghề.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả đào tạo nghề cho lao động nông thôn?
    Cần xây dựng chương trình đào tạo sát với nhu cầu thị trường lao động, tăng cường phối hợp giữa các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, đồng thời hỗ trợ kinh phí và tư vấn nghề nghiệp cho người lao động.

  4. Vai trò của xuất khẩu lao động trong giải quyết việc làm tại Quế Sơn?
    Xuất khẩu lao động là kênh quan trọng giúp giải quyết việc làm cho lao động phổ thông, nâng cao thu nhập và kỹ năng nghề, đồng thời góp phần giảm nghèo bền vững tại địa phương.

  5. Các giải pháp phát triển thị trường lao động địa phương hiệu quả là gì?
    Tăng cường hoạt động của Trung tâm giới thiệu việc làm, tổ chức sàn giao dịch việc làm thường xuyên, cập nhật thông tin cung cầu lao động kịp thời, đồng thời hỗ trợ đào tạo và tư vấn nghề nghiệp cho người lao động.

Kết luận

  • Chính sách giải quyết việc làm tại huyện Quế Sơn đã góp phần tích cực trong chuyển dịch cơ cấu lao động, nâng cao thu nhập và giảm tỷ lệ hộ nghèo trong giai đoạn 2015-2018.
  • Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động nông thôn được cải thiện nhưng vẫn còn thấp, cần đẩy mạnh đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường.
  • Đa dạng hóa ngành nghề phi nông nghiệp và phát triển các làng nghề truyền thống là hướng đi quan trọng để tạo việc làm bền vững.
  • Xuất khẩu lao động tiếp tục là giải pháp hiệu quả trong giải quyết việc làm và nâng cao kỹ năng cho lao động phổ thông.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả chính sách giải quyết việc làm trong giai đoạn 2020-2025, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Quế Sơn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp đào tạo nghề, phát triển thị trường lao động và hỗ trợ xuất khẩu lao động để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tạo việc làm ổn định cho lao động nông thôn.